گسترش سریع دانش بشری در حوزه­های مختلف علوم و همچنین پیچیدگی پدیده­های مرتبط با زندگی انسان در عصر حاضر، نیاز به انتخاب شیوه­ها و راهکارهای جدید مبتنی بر یافته­های علمی را می­طلبد. اما علی­رغم پیچیدگی رفتار انسان و عوامل بسیار مداخله کننده در آن می­توان با به کارگیری روش مناسب به شناخت آن پرداخت. نژادهای انسانی دارای خصوصیات انحصاری هستند اما در کلیه نژادها استثناءهایی وجود دارند که نسبت به سایر افراد دارای خصوصیات برجسته و سرآمد هستند. یافتن استعدادها و استثناءهای برتر در بین جمعیت انسانی کاری بس مشکل است. فرایند شناسایی ورزشکاران مستعد برای شرکت در برنامه‌های تمرینی سازمان ‌یافته یکی از مهمترین مسائل در ورزش‌های معاصر است. هر فرد می‌تواند نقاشی، خطاطی یا آواز خواندن را یاد بگیرد، اما تعداد اندکی هستند که به مقام تبحر و استادی در آنها می‌رسند. در ورزش هم مانند هنر کشف مستعدترین افراد و انتخاب آنها در سنین اولیه زندگی و سپس کنترل و نظارت پیوسته و کمک به آنان برای رسیدن به بالاترین سطح مهارت نکته بسیار مهمی است (9).

تشخیص استعدادها، تعیین میزان آنها و تمیز تفاوت‌های فردی در استعدادهای مختلف از مهمترین کارهای متخصصان، مربیان و مشاوران ورزشی است. ارزیابی ویژگی­های مختلف ورزشکاران (مانند ویژگی­های فیزیولوژیکی، روانی و حرکتی) می­تواند به ایجاد تمایز بین ورزشکاران رشته­های مختلف، تعیین پست­های بازی و ایجاد تمایز بین ورزشکاران یک رشته در سطوح مختلف کمک کند (98، 99). بعلاوه، توانایی تشخیص نخبه­ها از زیر نخبه­ها می­تواند بر موفقیت یک تیم تأثیر گذار باشد (109). بنابراین ارزیابی و طبقه بندی صحیح ورزشکاران بر اساس ویژگی­های مختلف نیازمند این است که کیفیت­های ضروری برای آن ورزش تجزیه و تحلیل شوند. از این رو انجام آزمون­های چندبعدی روی ورزشکاران در سنین پایه می­تواند در تشخیص عوامل زمینه ساز موفقیت در ورزش سودمند باشد (157).

بر خلاف ورزش­های انفرادی که در آنها یک ملاک تک بعدی (مانند زمان یا مسافت) برای تشخیص افراد وجود دارد، در ورزش­های تیمی عملکرد افراد به ترکیبی از ویژگی­های متفاوت بستگی دارد (109). شواهد علمی زیادی وجود دارد که نشان دهندۀ نقش عوامل روانی، تکنیکی، فیزیولوژیکی و آنتروپومتریکی در عملکرد بازیکنان فوتبال است (برای نمونه به مقاله مروری ویلیامز و فرانکز، 1998، رجوع شود). بنابراین شناسایی بازیکنان مستعد در سنین پائین بدون اندازه­گیری این عوامل چند بعدی میسر نیست. در حال حاضر، چنین رویکرد چند بعدی در جامعه علمی مورد پذیرش عمومی قرار دارد (85). لذا هدف اصلی این پژوهش پیدا کردن تفاوت­های روانی، تکنیکی، فیزیولوژیکی و آنتروپومتریکی بین بازیکنان زیر 16 سال فوتبال در دو سطح نخبه و زیر­نخبه است. در این فصل ابتدا موضوع تحقیق، کاربرد و ضرورت آن بررسی می­شود. سپس سئوال­ها، پیش فرض­ها و محدودیت­هایی که در تحقیق لحاظ شدند ارائه می­شوند و در پایان تعاریف مفهومی و عملیاتی و واژه­های کلیدی تحقیق بیان می­شوند.

1-2      بیان مسئله

بسیاری از متخصصان، ورزش را با یک ساختار هرمی توصیف می­کنند که در آن سطح عملکرد یک بازیکن بر اساس سطح رقابت­هایی که در آن شرکت دارد (مثلاً محلی، ملی و بین المللی) شناسایی می­شود (76). توضیح اینکه، تعداد بازیکنانی که می­توانند در یک سطح مشخص از مسابقات شرکت کنند با بالاتر رفتن سطح عملکرد کاهش می­یابد، لذا بازیکنان بسیار کمی می­توانند در بالاترین سطح (رأس هرم) فعالیت کنند. براساس شیوه­های علمی به کار گرفته شده توسط متخصصین می‌توان گفت که قهرمانان نخبه رشته‌های ورزشی دارای ویژگی‌های منحصر به فرد نسبت به سایرین هستند. این خصوصیات فردی ورزشکار را قادر می‌سازد بر دیگران برتری یابد.

وقتی بازیکنان در سطوح مختلف رقابتی بر اساس ویژگی­های عملکردی با هم مقایسه شوند واضح است که بازیکنان سطوح بالاتر نمرات بهتری نسبت به بازیکنان سطوح پائین­تر کسب می­کنند. با این حال، وقتی بازیکنانی که در یک سطح مسابقات قرار دارند با هم مقایسه می­شوند این قاعده لزوماً حکمفرما نیست. بنابراین برای اینکه مکانیزم­هایی که به شکوفایی در ورزش منجر می­شوند را شناسایی کنیم، باید بر روی گروهی از ورزشکاران مستعد پژوهش کنیم که همه آنها در سطح بالایی از عملکرد نسبت به سن خود هستند. این مهم با مقایسه ورزشکاران نخبه و زیر­نخبه میسر است (108).

برای موفقیت در امر استعدادیابی، شاید با ارزش‌ترین امر شناسایی ویژگی­های وراثتی و مهیا نمودن محیط مناسب برای فرد مستعد است. این روند باعث می‌شود تعداد نخبگان ورزشی در هر رشته افزایش یافته و مربیان و دست‌اندرکاران حق انتخاب وسیع­تری در بین بهترین‌ها داشته باشند. بر طبق شواهد موجود با وجود اینکه حدود پنجاه سال است که مربیان به طور غیر رسمی به استعدادیابی و ارزیابی وضعیت جسمانی و روانی افراد مشغول اند اما تا پیش از کشورهای اروپای شرقی که در اواخر دهه 1960 و اوایل دهه 1970 برنامه­های ویژه ای برای شناسایی ورزشکاران مستعد طراحی کردند، هیچ کشوری چنین برنامه­ای نداشت (3). هان و همکاران (1990) چنین اظهار نموده­اند که روش­های موثر گزینش و پرورش استعدادهای ورزشی را می­توان از عوامل اصلی تسلط و برتری کشورهای اروپای شرقی در المپیادهای ورزشی چند دهه اخیر دانست (به نقل از پینار و همکاران، 1998).

پژوهشگرانی که بر رشد استعداد در ورزش تمرکز دارند اغلب تصدیق می­کنند که عملکرد سطح جهانی حاصل عوامل مختلفی است (123، 128، 134) و جهت کمک به ورزشکاران برای رسیدن به چنین سطحی، داشتن بصیرت بر معیارهای تاثیر گذار در رشد موفقیت آمیز در حرفه ورزشی اهمیت زیادی دارد (91). معیارهای استعدادیابی در اکثر ورزش­ها به چهار دسته تقسیم می­شوند: ویژگی‌های پیکرسنجی، ویژگی‌های فیزیولوژیکی، ویژگی‌های روان‌شناختی و ویژگی‌های تکنیکی (133).

ویژگی­های آنتروپومتریکی و فیزیولوژیکی فوتبالیستهای مرد نخبه به خوبی در مطالعات متعددی مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شده­اند (مانند چاماری و همکاران، 2004؛ ریلی، بانگزبو و فرانکز، 2000؛ ریلی و گیلبورن، 2003). اما نباید فراموش کرد که بازی فوتبال در طی سالهای اخیر دستخوش تغییرات زیادی شده است و بعید نیست که نیازمندی­های فیزیولوژیکی و آنتروپومتریکی برای موفقیت در فوتبال نسبت به دهه­های گذشته تغییرات شگرفی پیدا کرده باشد. علاوه بر افزایش سرعت بازی، اجرای حرکت­های اساسی مانند پاس دادن، دریبل زدن و شوت کردن سرعت بیش­تری نسبت به گذشته دارد. نبرد برای تصاحب توپ سخت­تر شده است و مهارت­های مختلف بازیکنان توسعه یافته است (133). بنابراین برای بازی کردن در سطوح بالا، لازم است که بازیکنان تمرینات شدید و طاقت فرسایی را از سنین پائین شروع کنند. با این حال، فقط تعداد اندکی به این سطح می­رسند. چه ویژگی­هایی آن دسته از افرادی را که موفق می­شوند متمایز می­کند؟ در این پژوهش با یک رویکرد چند بعدی به دنبال پاسخ دادن به این سئوال هستیم. هر دوی ورزشکاران نخبه و زیر­نخبه

 در مطالعه حاضر در باشگاه­های حرفه­ای فوتبال بازی می­کنند، با این تفاوت که ورزشکاران نخبه سابقۀ دعوت به تیم ملی را دارند.

• اهداف تحقیق

1-3-1 هدف اصلی:

تعیین میزان ویژگی­های روانی، تکنیکی، فیزیولوژیکی و آنتروپومتریکی فوتبالیست­های زیر 16 سال در دو سطح نخبه و زیر­نخبه

1-3-2 اهداف اختصاصی:

1. تعیین ویژگی­های روانی بازیکنان در دو سطح نخبه و زیر نخبه
2. تعیین ویژگی­های تکنیکی بازیکنان در دو سطح نخبه و زیر نخبه
3. تعیین ویژگی­های فیزیولوژیکی بازیکنان در دو سطح نخبه و زیر نخبه
4. تعیین ویژگی­های آنتروپومتریکی بازیکنان در دو سطح نخبه و زیر نخبه
5. تعیین تفاوت ویژگی­های روانی بازیکنان نخبه و زیر نخبه در چهار گروه سنی 12 تا 16 سال
6. تعیین تفاوت ویژگی­های تکنیکی بازیکنان نخبه و زیر نخبه در چهار گروه سنی 12 تا 16 سال
7. تعیین تفاوت ویژگی­های فیزیولوژیکی بازیکنان نخبه و زیر نخبه در چهار گروه سنی 12 تا 16 سال
8. تعیین تفاوت ویژگی­های آنتروپومتریکی بازیکنان نخبه و زیر نخبه در چهار گروه سنی 12 تا 16 سال

• فرضیه­ها و سئوال­های تحقیق

فرضیه­های تحقیق عبارتند از:

1 بین ویژگی­های روانی بازیکنان در دو سطح نخبه و زیر نخبه تفاوت معنی داری وجود دارد.

2 بین ویژگی­های تکنیکی بازیکنان در دو سطح نخبه و زیر نخبه تفاوت معنی داری وجود دارد.

3 بین ویژگی­های فیزیولوژیکی بازیکنان در دو سطح نخبه و زیر نخبه تفاوت معنی داری وجود دارد.

4 بین ویژگی­های آنتروپومتریکی بازیکنان در دو سطح نخبه و زیر نخبه تفاوت معنی داری وجود دارد.

5 بین ویژگی­های روانی بازیکنان نخبه و زیر نخبه در چهار گروه سنی 12 تا 16 سال تفاوت معنی داری وجود دارد.

6 بین ویژگی­های تکنیکی بازیکنان نخبه و زیر نخبه در چهار گروه سنی 12 تا 16 سال تفاوت معنی داری وجود دارد.

7 بین ویژگی­های فیزیولوژیکی بازیکنان نخبه و زیر در چهار گروه سنی 12 تا 16 سال تفاوت معنی داری وجود دارد.

8 بین ویژگی­های آنتروپومتریکی بازیکنان نخبه و زیر نخبه در چهار گروه سنی 12 تا 16 سال تفاوت معنی داری وجود دارد.

بنابراین سئوال­های اصلی که این تحقیق به دنبال یافتن پاسخ آنهاست عبارتند از:

• آیا بین ویژگی­های روانی بازیکنان در دو سطح نخبه و زیر نخبه تفاوت معنی داری وجود دارد؟
• آیا بین ویژگی­های تکنیکی بازیکنان در دو سطح نخبه و زیر نخبه تفاوت معنی داری وجود دارد؟
• آیا بین ویژگی­های فیزیولوژیکی بازیکنان در دو سطح نخبه و زیر نخبه تفاوت معنی داری وجود دارد؟
• آیا بین ویژگی­های آنتروپومتریکی بازیکنان در دو سطح نخبه و زیر نخبه تفاوت معنی داری وجود دارد؟
• آیا بین ویژگی­های روانی بازیکنان نخبه و زیر نخبه در چهار گروه سنی 12 تا 16 سال تفاوت معنی داری وجود دارد؟
• آیا بین ویژگی­های تکنیکی بازیکنان نخبه و زیر نخبه در چهار گروه سنی 12 تا 16 سال تفاوت معنی داری وجود دارد؟
• آیا بین ویژگی­های فیزیولوژیکی بازیکنان نخبه و زیر نخبه در چهار گروه سنی 12 تا 16 سال تفاوت معنی داری وجود دارد؟
• آیا بین ویژگی­های آنتروپومتریکی بازیکنان نخبه و زیر نخبه در چهار گروه سنی 12 تا 16 سال تفاوت معنی داری وجود دارد؟

1-5      ضرورت و اهمیت تحقیق

فقط معدودی از ورزشکاران قادر به فراگیری و اجرای مهارت­های پیچیده ورزشی هستند و شناسایی این افراد مستعد نیاز به شناخت تفاوت­های ژنتیکی و عوامل محیطی مؤثر بر اجرای حرکات در آنها دارد (41). از اینرو یک دیدگاه در فرایند استعدادیابی گزینش افرادی است که از هر جهت شایستگی لازم را برای ادامه در رشته ورزشی موردنظر داشته باشند. به دو طریق می‌توان به این مهم نایل گردید. از یک طرف تحلیل نیازهای یک رشته معین از لحاظ بدنی، فیزیولوژیکی، روانی و حتی اجتماعی که امکان تعیین معیارهایی را برای گزینش افراد فراهم می‌آورد و از طرف دیگر داشتن الگوهایی از ورزشکاران نخبه در مورد خصوصیات آنان که می‌تواند معیارهای موردنظر را در گزینش افراد تعیین نماید.

پژوهش حاضر قصد دارد تا به تعیین تفاوت بازیکنان نخبه و زیرنخبه در چهار دسته ویژگی­های مورد بررسی بپردازد. یکی از زمینه­های کاربردی این اطلاعات در این است که به مربیان اجازه خواهد داد تا ویژگی­های مورد نیاز برای موفقیت در رشته فوتبال را بشناسند و در تمرینات خود به آنها توجه کنند. ضمناً عواملی که باید در انتخاب بازیکنان مورد توجه قرار گیرند را شناسایی کنند.

امروزه باشگاه­ها هزینه­های گزافی را خرج گزینش مطلوب و پرورش استعدادها می­کنند. آنها با شناسایی استعداد فوتبال در سنین اولیه این اطمینان را حاصل می­کنند که فرد از امکانات آموزشی و مربیگری مناسبی بهره مند می­شود تا روند پرورش استعداد شتاب پیدا کند. تشخیص درست بازیکنان مستعد آینده به باشگاه اجازه می­دهد تا منابع خود را به تعداد معدودی از بازیکنان اختصاص دهد و درنتیجه بهره وری بهتری از منابع داشته باشد. نقش پژوهشگران در فرایند تولید بازیکنان مستعد این است که در تعامل با مربیان و مدیران، عوامل پیش بینی کنندۀ موفقیت در ورزش و ورزشکارانی که دارای این ویژگی­ها هستند را شناسایی کنند. لذا با توجه به گرایش روزافزون باشگاه­ها به امر استعدادیابی در ورزش، انجام پژوهش در این زمینه همواره از اولویت­های اصلی محققین است.

بررسی مطالعات گذشته نشان داد که، پژوهش­های قبلی نتوانسته اند به پرسش­های اساسی در مورد پیش بینی موفقیت در ورزش جوانان پاسخ دهند (115، 159). با این حال هوآر و وار (2000) نشان دادند که می­توان بر اساس ویژگی­های آنتروپومتریکی، فیزیولوژیکی و مهارتی، زنان فوتبالیست با پتانسیل رسیدن به سطح نخبه را شناسایی کرد (85). در مطالعاتی که در طی سه دهه گذشته در زمینه استعدادیابی انجام شده­اند اغلب، ویژگی­های آنتروپومتریکی و فیزیولوژیکی مورد بررسی قرار گرفته­اند و علی رغم اهمیت زیاد عوامل روانی و حرکتی کمتر به آنها توجه شده است. از بین مطالعات گذشته گکزی (2009) در طرح پژوهشی خود به نقش این دو دسته از عوامل در استعدادیابی بازیکنان جوان پرداخت و در سه مورد از ویژگی­های روانی و دو مورد از ویژگی­های حرکتی تفاوت معنی داری بین ورزشکاران نخبه و زیر­نخبه یافت (76). نتایج این مطالعه همسو با یافته­هایی که ولستنکرافت (2002) در مقاله مروری خود اظهار داشت نشان می­دهد که از بین معیارهای مختلف استعدادیابی عوامل روانی و تکنیکی بیشترین اهمیت را دارند و علی رغم توجه زیادی که تا کنون به ویژگی­های آنتروپومتریکی شده است این ویژگی­ها از کمترین اهمیت در شناسایی ورزشکاران نخبه جوان برخوردارند. اما با توجه به کمبود شواهد تجربی هنوز برای پاسخ دادن به بسیاری از سئوالات در این حیطه بسیار زود است و نیاز به مطالعات بیشتری وجود دارد. لذا این پژوهش قصد دارد تا با مقایسه ویژگی­های روانی، تکنیکی، فیزیولوژیکی و آنتروپومتریکی در فوتبالیست­های نخبه و زیر نخبه، عواملی که حقیقتاً در فرایند شناسایی بازیکنان نخبه موثر هستند را شناسایی کند.

1-6      محدودیت­های تحقیق

1-6-1  محدودیت­های خارج از کنترل پژوهشگر:

• امکانات تشخیص سطح بالیدگی ورزشکاران وجود نداشت و به سن تقویمی آنها اکتفاء شد.
• بر حالات روانی آزمودنی­ها به هنگام پاسخ به پرسشنامه کنترل خاصی وجود نداشت.
• شدت و مدت تمریناتی که ورزشکاران تیم­های مختلف در طول هفته داشتند تا حدی با یکدیگر متفاوت بود.
• یکی از دیگر از محدودیت­ها نحوه گزینش بازیکنان برای ورود به تیم ملی بود. چرا که ممکن است یک مربی با توجه به تاکتیک تیمی مورد نظر خود علاقه­ای به استفاده از بازیکنی نداشته باشد که اتفاقاً از سطح بالایی از قابلیت­های جسمانی و روانی برخوردار است. با این حال، با انتخاب نمونه­ها به طور تصادفی و لحاظ نمودن یک حجم نمونه کافی (با توجه به تحقیقات پیشین) انتظار می­رود که این محدودیت به حداقل رسیده باشد.

[1]. Williams

[2]. Franks

. Talent Identification

. Hahn

. Pienar

. Chamari

. Reilly

. Bangsbo

. Franks

. Gilbourne

. Geczi

. Wolstencraft