کسانی که با اهل بیت (علیهم السلام) جنگ کنند، معلوم است که جنگ کردن بالاترین درجه نصب و اظهار عداوت است، وقتی حکم نصب ثابت شد، حکم جنگ به طریق اولی ثابت می‌شود. در روایات متعدد از طریق عامه و خاصه وارد شده که پیامبر(ص) به علی(ع) و فاطمه(علیها السلام) و حسنین(علیهم السلام) نظر کرده و فرمودند: «انا حرب لمن حاربکم وسلم لمن سالمکم»^[۱۱۸] و در دفعات متعدد به حضرت علی(ع) فرمودند: «حربک حربی»^[۱۱۹]، و معلوم است که جنگ با پیامبر(ص) کفر و ارتداد است.

حکم به جواز قتل یا مصادره اموال یا نجاست، که در روایات آمده است، مربوط به گروه نواصب می‌شود نه همه اهل سنت، چنان‌که همین روایات، مورد استناد تهمت ‌زنندگان است. اما بیشتر اهل سنت، اهل‌بیت(علیهم السلام) را به عنوان صحابی یا تابعی دوست دارند و حضرت علی(ع) را به عنوان خلیفه چهارم قبول دارند و دشمنی و جنگ با او را نمی‌پذیرند. پس این روایات که عده‌ای را کافر به کفر فقهی می‌دانند، شامل اکثر اهل سنت نیستند.

ب- کفر نفاق:

کسانی که بغض و دشمنی نسبت به اهل بیت(علیهم السلام) دارند ولی آن را آشکار نمی‌کنند، و خودشان می‌دانند که نسبت به ایشان بغض دارند، این ها کافر به کفر نفاق هستند، چنان‌که پیامبر(ص) فرمودند: «‌یا علی؛ لا یبغضک الا منافق»^[۱۲۰] و همچنین ‌در مورد حضرت علی(ع) که فرمودند: «بغضه کفر»^[۱۲۱] که از دو تعبیر کفر و نفاق ‌در مورد بغض، نوع کفر معلوم می‌شود. این گروه در ظاهر محکوم به اسلام هستند.

پ- کفر ضلالت:

اکثر عامه با تبعیت از آبا و اجداد و با تقصیر و قصور یا از روی جهل، گمراه شده و از صراط مستقیم خارج شده‌اند، وگرنه عنادی با اهل بیت (علیهم السلام) ندارند. منظور برخی از روایات همین افراد هستند که به کفر ضلالت دچارند نه کفر فقهی. چنان‌که امام صادق(ع) در روایتی فرمودند: «اگر کسی شهادتین بگوید و به واجبات عمل کند ولی در امر امامت منحرف باشد مسلمان گمراه است».^[۱۲۲] به تعبیر دیگر؛ در این روایات، کفر در مقابل ایمان است نه کفر در مقابل اسلام. این وجه بهترین وجه برای جمع بین روایات است و با تفاوت‌هایی که پیش از این میان اسلام و ایمان ذکر شد، محدوده و حکم هر کدام معلوم می‌شود.

ت- کفر در مرتبه عمل:

چون رسول خدا(ص) و اهل بیت او (علیهم السلام)، خلیفه الله هستند و اوامر و نواهی ایشان امر و نهی خدا است، لذا اطاعت ایشان اطاعت خدا و طغیان در مقابل ایشان، طغیان در مقابل خدا محسوب می‌شود، (مَّنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللّهَ)^[۱۲۳]، «من اطاعکم فقد اطاع الله و من عصاکم فقد عصی الله».^[۱۲۴] چون ایشان همیشه به حق دعوت می‌کنند لذا عصیان ایشان کفر به حق خواهد بود و روایات زیادی هم ‌به این مطلب اشاره کرده‌اند، مثل روایت پیامبر(ص) که فرمودند: «طاعت علی رام شدن است (در مقابل خدا) و معصیت او کفر است. پرسیدند، چطور طاعت علی انقیاد و معصیت او کفر است؟ فرمودند: چون علی شما را به سوی حق می‌برد، که اگر اطاعت کنید [در مقابل خدا] سر فرود آورده‌اید، و اگر طغیان کنید، به خدا کفر ورزیده‌اید».^[۱۲۵] لذا شریک قرار دادن برای ایشان در مقام اطاعت، شریک قرار دادن برای خدا در طاعت است. با این روایت، علت تعبیر شرک و کفر برای مخالفان روشن می‌شود. از این وجه هم، حکم کفرِ فقهی و خروج عن المله استفاده نمی‌شود، بلکه کفر عملی منظور است که یکی از درجات کفر است در مقابل درجات ایمان (قلبی، لسانی، عملی).

ث- کفر جحود:

در برخی روایات مذکور، بین کسانی که معرفت به امامت دارند و آن را انکار می‌کنند، و کسانی که معرفت به امامت ندارند و انکار یا قبول نمی‌کنند، فرق گذاشته شده است «مَنْ عَرَفَنَا کَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ أَنْکَرَنَا کَانَ کَافِراً وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْنَا وَ لَمْ یُنْکِرْنَا کَانَ ضَالًّا».] در امثال این روایت، می‌توان گفت کسانی که از روی عناد و دشمنی با اهل‌بیت(علیهم السلام) امامت ایشان را منکر شوند کافر هستند، به کفر فقهی، چون این ها در جرگه نواصب و دشمنان محسوب می‌شوند. ولی کسانی که در اثر جهل به حق ایشان دچار انحراف شده‌اند، اگرچه گمراه هستند ولی کافر فقهی و خارج عن المله نیستند. با تحلیل روایات معلوم می‌شود که طبق روایات اهل‌بیت(علیهم السلام) اکثر مخالفان ایشان کافر به کفر فقهی و کفر در مقابل اسلام نیستند، بلکه اکثر آن ها ـ که ناصبی و محارب نیستند و عنادی با حق ندارند ـ مسلمان هستند ولی مؤمن واقعی نیستند، مگر کسانی که مستضعف هستند؛ که آن ها حکم مخصوص خود را دارند.

ارتداد منسوب به صحابه نیز امری متفق علیه است که هم در صحیح بخاری چندین بار تکرار شده ـ که اشاره کردیم ـ و هم در منابع شیعه آمده است، و با توجه به قرائن و شواهد موجود در روایات اهل سنت و شیعه، منظور از ارتداد در این روایات از نظر شیعه، انحراف از امامت است، نه ارتداد فقهی که باعث خروج از اسلام شود.

حال با توجه به موارد ارائه شده می توان بیان نمود که منشأ تکفیر عامه در کلمات فقهای شیعه، به مسئله امامت برمی‌گردد، کسانی که امامت را مثل نبوت از اصول دین اسلام می‌دانند، لازم است منکران آن را کافر و خارج از دین بدانند، مثل منکر نبوت. لذا برای بررسی نظر علمای امامیه درباره تکفیر یا عدم تکفیر عامه، به بحث اصل یا فرع بودن امامت اشاره می‌کنیم. در اینکه آیا امامت از اصول دین است یا نه چند نظر در بین علمای اسلام وجود دارد:

اشاعره و معتزله معتقدند امامت و مباحث مربوط به آن، از موضوعات علم فقه است و طرح مباحث امامت در اواخر کتب کلامى، نه به دلیل کلامى بودن آن، بلکه صرفاً براى رعایت عادتى است که از دیرباز در این باره جارى بوده، وگرنه جایگاه اصلى طرح آن، علم فقه است.

قاضى عضد‌الدین ایجى (متوفى ۷۵۶ ه.ق.) از متکلمان بزرگ اشعرى مى‏نویسد: «و آن در نزد ما از فروع است و براى پیروى از گذشتگان، ما آن را در علم کلام آوردیم»^[۱۲۶] و جوینی^[۱۲۷] و غزالی^[۱۲۸] نیز بر این مطلب تصریح کرده‌اند.

نظریه فوق، مبتنى بر نظریه‏ وجوب نصب و تعیین امام بر مردم است. ‌بنابرین‏، از دیدگاه آنان، تعیین و برگزیدن امام، فعلى از افعال مکلّفان است، و چون افعال مکلّفان، موضوع علم فقه است، پس مباحث امامت نیز مربوط به علم فقه‏ است.

بیشتر اندیشمندان امامیه، امامت را از اصول دین دانسته‏اند و معتقدند اعتقاد به امامت لازم است و انکار آن موجب کفر مى‏شود. شیخ صدوق، انکار امامت را همچون انکار نبوت و توحید مى‏داند و مى‏گوید: «واجب است معتقد باشد به اینکه منکر امام مانند منکر نبوت است و منکر نبوت مانند منکر توحید است».^[۱۲۹] شیخ مفید (متوفى ۴۱۳ ه.ق.) مى‏گوید: «امامیه اتفاق دارند بر اینکه هر کس یکی از امامان را انکار کند و آنچه خدا آن را از طاعات واجب کرده انکار کند، کافر گمراه است و مستحق خلود در آتش است»^[۱۳۰]. همچنین فقها در باب غسل میت، عامه را در حکم کفار قرار داده‌اند. شیخ مفید می‌گوید: «جایز نیست مؤمن، مخالفِ حق در ولایت را غسل دهد؛ و جایز نیست نماز بر او بخواند مگر در صورت تقیه که در این صورت او را لعن می‌کند نه دعا». و شیخ طوسى در توضیح کلام او می‌نویسد: «وجه گفتار شیخ مفید این است که مخالف اهل حق کافر است، و واجب است حکمش حکم کفار باشد،‌مگر آنچه با دلیل خارج شده است، پس غسل بر او مانند غسل کفار جایز نیست و نماز بر او مانند نماز بر منافق است. و امت اجماع دارند بر اینکه غسل کافر جایز نیست».^[۱۳۱]

• • ایجاد فهرستهای ملی از انتشار انواع گازهای گلخانه ای و تقلیل دهنده ها

• • ارتقای همکاری علمی و فنی

• • مدیریت پایدار جنگل ها، اقیانوس ها و اکوسیستم ها

• ادغام ملاحظات تغییرات آب و هوایی در سیاست‌های محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی در سطح ملی^[۶۱]

تعداد مشخصی از اعضای کنوانسیون بر اساس طبقه بندی که در ضمایم این کنوانسیون صورت گرفته است، تعهدات اضافی نسبت به دیگر کشورها عهده دار هستند. کشورهای عضو شامل کشورهای صنعتی هستند. این کشورها متعهد شده اند تا سال ۲۰۰۰ میزان انتشار گازهای گلخانه ای خود را تا میزان تعیین شده انتشار گاز در سطوح سال ۱۹۹۰ کاهش دهند. به منظور این هدف، کشورها ملزم به تصویب سیاست‌ها و تدابیری برای کاهش تاثیرات منفی تغییرات آب و هوایی هستند. این تدابیر از طریق کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و حفاظت از تقلیل دهنده های گازهای گلخانه ای صورت می‌گیرد. با این وجود، نحوه بیان کنوانسیون ۱۹۹۲ به نحوی مبهم ارزیابی شده است، به طوری که یک تعهد الزام آور بیان شده در کنوانسیون، همچنان مورد سوال و انتقاد بوده است.

کشورهای عضو کنوانسیون در انجام تعهدات خود نسبت به کنوانسیون می‌توانند بر اساس دیدگاه ها، منابع، اقتصاد و دیگر شرایط که مختص به هر یک است و با دیگران متفاوت است، عمل کنند و اعضا می‌توانند به طور مشترک سیاست‌ها و تدابیری را برای اجرای کنوانسیون اتخاذ کنند. این مقررات منجر به انجام مذاکرات بیشتر ‌در مورد تعیین میزان خاص کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در پروتکل کیوتو ۱۹۹۷ شد. کنفرانس اعضای کنوانسیون به عنوان نهاد اصلی نظارتی کنوانسیون عمل می‌کند و به طور منظم به منظور بررسی تناسب، اجرا و تاثیرگذاری این کنوانسیون و پروتکل کیوتو نشست برگزار می‌کند. کنفرانس اعضاء توصیه هایی از بخش فرعی مشاوره فنی و عملی دریافت می‌کند. بخش تکمیلی اجرای کنوانسیون نیز توصیه هایی ‌در مورد موضوعات اجرایی و خط مشی ها ارائه می‌دهد. دبیرخانه تامین کننده اطلاعات معتبر ‌در مورد اجرای این کنوانسیون است. اکنون که پروتکل کیوتو لازم الاجرا شده است، کنفرانس اعضا نیز می‌تواند نشست رسمی اعضا برای پروتکل را برگزار کند که به عنوان (نشست مشترک) کنفرانس اعضا/ نشست اعضا نامیده می شود. نشست نخست اعضا به همراه یازدهمین کنفرانس اعضای کنوانسیون در نوامبر- دسامبر ۲۰۰۵ برگزار شد. این کنوانسیون در ایران در سال ۱۳۷۵ توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید.

۲-۲-۲-۲۳- کنوانسیون مبارزه با بیابان زایی سازمان ملل در کشورهایی که به طور جدی با خشکسالی یا بیابان زایی مواجه هستند (بویژه آفریقا)

کنوانسیون ۱۹۹۴ مقابله با بیابان زایی مشتمل بر تعهدات ویژه ای برای دول عضو متاثر از بیابان زایی است و مسئولیت های اضافی را برای دول عضو بیان ‌کرده‌است. سازمان ملل متحد نخستین معاهده بین‌المللی راجع به یکی از جنبه‌های حفاظت از خاک یعنی بیابان زایی در سال ۱۹۹۴ تصویب کرد. بیابان زایی به عنوان تخریب زمین در مناطق خشک، نیمه خشک که در اثر عوامل متعددی مانند تغییرات آب و هوایی و فعالیت‌های انسانی به وجود می‌آید. کنوانسیون برای مبارزه با بیابان زایی و کاهش اثرات خشکسالی در کشور متاثر از این پدیده، از تنظیم و اجرای برنامه های مؤثر پشتیبانی می‌کند. این برنامه ها عبارتند از: راهبردهای بلندمدتی که بر حاصلخیزی زمین و احیای آن، حفاظت و مدیریت پایدار زمین و منابع آب تمرکز می‌کنند.^[۶۲] این کنوانسیون الحاقیه اجرایی منطقه ای برای شمال مدیترانه در ۱۰ ماده دارد. همچنین الحاقیه اجرایی منطقه ای برای آسیا، آمریکای لاتین و کارائیب دارد که مهمترین این الحاقیه ها مربوط به آفریقاست. این کنوانسیون مشتمل بر یک مقدمه و چهل ماده و چهار الحاقیه است. ایران در سال ۱۳۷۵ این کنوانسیون را در مجلس شورای اسلامی تصویب نمود^[۶۳].

۲-۲-۲-۲۴- کنوانسیون مربوط به مدیریت ذخایر ماهیان مهاجر و دوکاشانه ای(کنوانسیون ملل متحد در زمینه حقوق دریاها مصوب ۱۹ آذر ۱۳۶۱ راجع به حفظ و مدیریت ذخایر ماهیان مهاجر و دو کاشانه ای)

این کنوانسیون مشتمل بر یک مقدمه و ۵۰ ماده و ۲ ضمیمه است. ماهی در این کنوانسیون شامل نرم تنان و سخت پوستان به استثنای گونه هایی است که به خانواده غیرمهاجر تعلق دارند. هدف این موافقتنامه، ضمانت حفظ درازمدت و بهره برداری پایدار از ذخایر ماهیان مهاجر و دوکاشانه ای از طریق اجرای مؤثر مفاد مربوط به کنوانسیون است. اهداف این کنوانسیون عبارتند از: ۱- حفاظت، مدیریت و توسعه ذخایر آبزی زنده دریایی، ۲- حمایت از منافع خاص دولت‌ها (در منطقه یا خارج از آن)، ۳- تهیه چارچوبی برای جمع‌ آوری و ارزیابی آمار داده ها، ۴- تخصیص سهمیه ای صید، ۵- دستیابی به دانش علمی و فنی بهتر ‌در مورد ذخایر آبزی و ابزار صید و ۶- ارائه شکل رسمی و مشخص از ساز و کارهای حل و فصل اختلافات. این کنوانسیون در سال ۱۳۷۶ توسط مجلس شورای اسلامی در ایران تصویب شد^[۶۴].

۲-۲-۲-۲۵- کنوانسیون منطقه ای کویت ‌در مورد کنترل جابجایی فرامرزی دریایی و دفع زباله های خطرناک و دیگر زباله ها (تهران)

به دنبال تصویب کنوانسیون کویت، چندین پروتکل تصویب شد که یکی از این ها ‌در مورد جابجایی فرامرزی دریایی و دفع زباله های خطرناک و دیگر زباله ها است. این پروتکل در سال ۱۹۹۸ تصویب شد و در سال ۲۰۰۱ لازم الاجرا شد. این کنوانسیون یک ماده واحده منضم به متن پروتکل که شامل شانزده ماده و پنج ضمیمه است و به صورت خاص به دنبال وضع مقرراتی برای مدیریت مناسب و کنترل جابجایی فرامرزی زباله های خطرناک و دیگر زباله در این منطقه است که خطراتی را برای سلامتی بشر و محیط زیست وارد می‌کند. مقررات این پروتکل شامل موارد زیر نمی گردد: الف) زباله های رادیواکتیوی تحت مقررات سند دیگر، ب) زباله های ناشی از تأسیسات نفتی نزدیک ساحل که پروتکل ۱۹۹۸ کویت ناظر بر آلودگی دریایی ناشی از اکتشاف و بهره برداری از فلات قاره که ‌در مورد آن ها مقررات وضع نمی شود، ج) جابجایی فرامرزی زباله ها از راه خشکی یا از طریق هوا و د) زباله هایی که جابجایی و دفع آن ها بر محیط زیست دریایی در سازمان منطقه ای راپمی مزاحمت ایجاد نکند. این پروتکل در سال ۱۳۸۰ توسط مجلس شورای اسلامی ایران تصویب شد^[۶۵].

۲-۲-۲-۲۶- کنوانسیون بین‌المللی جلوگیری از آلودگی دریا ناشی از کشتی ها (مارپول)

انسان،دو را قرار دارد :یا باید معنویت را درک می‌کند و در جهت آن ،گام بر می‌دارد یا اینکه آن را انکار کند و آن را بر علیه خویش ،می‌داند . معنویت فراتر از ذهن و عقل است . معنویت روح و روان آدمی را در بر می‌گیرد . وقتی عملی معنوی انجام می شود ،با روح و روان فرد همراه است .منظور از مسائل معنوی ،تحجر ،خود میان بینی دینی و تعصبات مذهبی نیست. دین ،معنویات را مخاطب قرار می‌دهد . با این وجود در امور دنیوی هم، می توان به معنویت توجه داشت . همه ی افراد دارای بعد معنوی هستند ،اما این بعد و اولیه انتقال آن ،از شخصی به شخص دیگر ،متفاوت است. به هر حال همه ی افراد در مرحله ی از زندگی ،به نوعی از خود آگاهی و اشراف به خویشتن می‌رسند که آن ها را به عالی ترین مرحله ی حیات ،یعنی معنویت هدایت می‌کند .گاه رسیدن به معنویت ،مستلزم تحمل وقایع دردناک است . بیداری بعد معنوی انسان ،همواره منادی آینده ای درخشان تر است و این را می توان در داستان زندگی بزرگان دین و علم مشاهده کرد . همه ی افراد می‌توانند برای افزودن حس معنویت به زندگی شان ،قدم هایی بردارند . این قدم ها ،ممکن است قدم های بزرگی نباشد اما نتیجه ی آن ،ایجاد توازن و هماهنگی در تمام جنبه‌های زندگی است .

۲-۲-۱-۱-۷-صمیمیت زیبا شناختی :

صمیمیت زیبایی شناختی شامل تمایل به در میان گذاشتن احساسات ،افکار ،عقاید ،انتظارات و تجاربی با همسر است که از نظر شخصی محرک ،شادی بخش و الهام بخش اند .شگفتی های طبیعت و جهان اساس این صمیمیت را تشکیل می‌دهد . موسیقی ،شعر ،ادبیات ،نقاشی ،معماری و همه اشکال هنری می‌تواند به عنوان یک وسیله زیبا شناختی در نظر گرفته شود . در صمیمیت زیبا شناختی ،زیبایی این تجارب به خاطر خودشان در میان گذاشته می شود .

۲-۲-۱-۱-۸-صمیمیت تفریحی و اجتماعی :

صمیمیت تفریح و اجتماعی به معنای انجام فعالیت ها و تجارب لذت بخش مشترک و مفرح با همسر است . صمیمیت اجتماعی و تفریحی شامل فعالیت ها و تجاربی مانند گفتن جوک ، لطیفه و داستان های خنده دار ، در میان گذاشتن تجارب روزانه ، صحبت از فعالیت های روزمره ، خوردن غذا و نوشیدنی با همسر ، ورزش و بازی ، سرگرمی ، باغبانی ، گذراندن تعطیلات و کار هایی از این قبیل است .

۲-۲-۱-۱-۹-صمیمیت در گذراندن وقت یا صمیمیت زمانی :

صمیمیت زمانی ( فعلی یا آنی ) مقدارزمانی است که فرد می‌خواهد روزانه در فعالیت های صمیمانه با همسر صرف می‌کند . طبیعی است مقدار زمانی را که هر فرد برای احساس صمیمیت صرف می‌کند از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است . همچنین نوع فعالیت هایی که هر فرد دوست دارد که انجام دهد تا احساس صمیمیت با همسرش نماید از یک فرد تا فرد دیگر متفاوت است . برای برخی افراد ۱۵ تا ۲۰ دقیقه در هر روز ممکن است مناسب باشد و برای برخی ۲ تا ۳ ساعت در روز ممکن است کافی نباشد . ‌بنابرین‏ اگر دو نفر در شدت صمیمیت با هم متفاوت باشند . کمتر از صمیمیت رابطه شان احساس رضایت می‌کنند .(با گاروزی ،۱۳۸۵،ترجمه آتش پور واعتمادی )

مسائل مربوط به زمان همواره در مرکز زندگی زناشویی قرار دارد . چنانچه روابط خود با همسرتان را بررسی کنید ، متوجه خواهید شد که اغلب روابط شما ، به نوعی به زمان مربوط می شود ، و لازم است در این زمینه به موارد زیر توجه نمود :

-مقدار زمان : مقدار زمانی که با یکدیگر می گذرانید مقدار زمانی که می خواهید تنها باشید . مقدار زمانی که با یکدیگر تماس دارید .

-فراموش کردن زمان : زمان ، مناسبت ها ، جلسات مهم ، خبر ندادن چیزی مهم و مختل شدن برنامه های آینده ، زمان تولد ، سالگرد ازدواج و مناسبت های خاص .

-مقدم نشمردن زمان : دیر کردن ، پشت گوش انداختن ، مهم نشمردن رویدادی که برای همسرتان مهم است .

-برنامه ریزی و مدیریت زمان : به تعویق انداختن برنامه ریزی می‌کند . خانم ها به آن وابسته اند و آن را محترم و مقدس می شمارند . در حقیقت رابطه با زمان ، بخشی از ماهیت و هویت زن و در ساختار زیستی آن ها برنامه ریزی شده است .

علاوه بر نه بعد صمیمیت مطرح شده توسط باگاروزی می توان صمیمیت ارتباطی را نیز ‌به این ابعاد اضافه کرد

۲-۲-۱-۱-۱۰-صمیمیت ارتباطی:

ایجاد رابطه ای توام با احترام و تعهد و عواطف مثبت است به طوری که هر کدام از زوجین در این ارتباط احساس با ارزش بودن ، مورد توجه و مورد احترام بودن کنند .

۲-۲-۱-۲-جنسیت و صمیمیت:

ارتباط صمیمانه توسط مردها و زن‌ها معمولاً به صورت‌های متفاوتی تجربه می‌شود و این به‌علت نوع تربیت هر یک برای سازگار شدن با نقش‌های متفاوتشان در اجتماع است. مردها معمولاً طوری تربیت می‌شوند که نان‌آور باشند و زن‌ها طوری بار می‌آیند که بتوانند توانایی‌های خود برای حفظ جنبه‌های عاطفی از زندگی خانوادگی را پرورش دهند. برخی از رفتارهای بین‌فردی که مردان ممکن است در خلال اجتماعی شدن یاد بگیرند، ‌به این‌صورت دسته‌بندی شده است: رقابت‌جوئی، جسارت، خودمختاری، اعتماد به‌نفس، کمک به دیگران و تمایل برای بیان نکردن احساسات صمیمانه، این رفتارها ‌در مورد زنان ‌به این‌صورت است: رسیدگی به دیگری، ابراز کلامی هیجان و محبت کردن. در نتیجه مردها ممکن است صمیمیت را از طریق فعالیت‌های مشترک با دیگری تجربه کنند و زنان از طریق خودافشاگری‌های کلامی و عاطفه مشترک. از این‌رو مردها ممکن است ارزش بیشتری برای فعالیت‌های مشترک قائل باشند. چون وسیله‌ای برای تجربه کردن ارتباطی که آن‌ ها را به سوی صمیمیت روان‌شناختی سوق می‌دهد. در حالی که زنان ممکن است ارزش بالاتری را برای افکار و احساسات مشترک خود با دیگری در نظر بگیرند.

آمار دیگری نشان می‌دهد که تعداد تکرار کنندگان پایه های تحصیلی در جهان از ۶/۱۵ میلیون نفر در سال ۱۹۷۰ به ۴/۱۸ میلیون نفر در سال ۱۹۸۰ یعنی بالغ بر ۱۸ درصد افزایش داشته است. تعداد تکرار کنندگان پایه های تحصیلی در همه مناطق به استثناء اروپا افزایش داشته است( دفتر پژوهش نظامهای آموزشی جهان، ۱۳۶۵).

بررسی بر عمل آمده در کشورهای جهان سوم نشان می‌دهد که اکثر دانش‌آموزان با وضعیتی بسیار نامناسب از جهت اقتصادی، امکانات آموزشی، وضعیت ساختمانی ناقص، تجهیزات ضعیف، بودجه‌های آموزشی بسیار کم، نابرابری شدید از فرصت‌های آموزشی و غیره روبرو هستند و همین مسائل باعث افزایش نرخ افت تحصیلی در این کشورها شده است. مثلاً به طور متوسط سرانه لوازم آموزشی برای هر محصل در پایه ابتدایی در کشورهای جهان سوم کمتر از ۲ دلار برآورد شده است در حالی که این سرانه در جوامع صنعتی ۵۲ دلار برآورد شده است. اکثر محصلین این جوامع مبتلا به سوء تغذیه مزمن و اغلب گرسنه هستند.

در جهان سوم کلاس‌های مدارس ابتدایی بیش از ۵۰ شاگرد دارند و در حالی که در جوامع صنعتی این رقم به ۲۰ نفر می‌رسد از نقطه نظر جامعه‌شناس علم و تکنولوژی، این نکته شایان توجه است که بین محتوا و روش های آموزشی با محیط طبیعی و فرهنگی و اجتماعی که آمورش در آن به افراد عرضه می‌شود می‌بایست پیوند و سازگاری معقول و موجهی وجود داشته باشد. در کشورهای روبه رشد که تازه به استقلال رسیده‌اند، آموزش. تحت تاثیر نظامهای بازمانده از دوران استعمار هنوز با اوضاع و نیازهای واقعی منطبق نیست. گر چه از سال ۱۹۶۰ ‌به این طرف پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در ارتباط با وضع سواد و آموزش در بسیاری از کشورهای جهان سوم به عمل آمده است و از آن سال به بعد ۷۸ کشور از ۱۰۴ کشور جهان سوم در نقاط آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین گزارش کرده‌اند که تا سال ۱۹۸۰ نسبت ثبت نام خود را به بیش از ۹۰درصد از افراد لازم‌ التعلیم افزایش داده‌اند ولی افت تحصیلی و مردودی زیاد در این ممالک گزارش شده است که خود مشکلات اجتماعی و تربیتی فراوانی را به دنبال آورده است. (شیخی ، ۱۳۷۳،۱۰۴ الی ۹۹)

۲-۱۲- افت تحصیلی در چند کشور پیشرفته صنعتی و شیوه های مقابله با آن

شکی نیست که جلوگیری از افت تحصیلی از نظر فردی و اجتماعی امری لازم است. زیرا هر فرد در جامعه حق دارد که در حد استعداد خود از مواهب و امکانات آموزشی برخوردار شود. از آن گذشته،‌این امر از اتلاف هزینه های به کار رفته برای آموزش و پرورش جلوگیری کرده، جامعه را از استعدادها و توانایی‌های یکایک افراد برخوردار می‌سازد. کوشش در راه شناخت و سپس پیشگیری در مقابله با عقب‌‌ماندگی‌های تحصیلی کودکان به ویژه ساکنان مناطق محروم و حاشیه شهرها، از دیر باز در بسیاری از کشورهای غربی رواج یافته است. در سه دهه اخیر نیز نه تنها دولت‌ها خود را موظف به مقابله با این پدیده دانسته‌اند، که بنیادها و سازمان‌های اجتماعی به طور داوطلبانه روش های خاصی را برای مقابله با افت تحصیلی دانش‌آموزان تجربه کرده‌اند.

۲-۱۳- مقابله با افت تحصیلی در کشورهای آسیا و اقیانوس آرام

برخی از راهبردهای موفقیت‌آمیر کشورهای آسیا و اقیانوس آرام در زمینه جلوگیری از افت تحصیلی به شرح زیر است:

۲-۱۳-۱- اقدام‌های سازمانی

در بین اقدام‌های سازمانی ارتقای اتوماتیک دانش‌آموزان از همه رایج‌تر است. در این روش به دانش‌آموزان اجازه می‌دهند که بدون گذراندن امتحان به کلاس بالاتر بروند. اینکار باعث می‌شود که کودکان قشرهای محروم بتوانند لااقل یک دوره تحصیلی را به پایان برسانند. بدیهی است چنین برخوردی به همراه اقدامات تربیتی و به کارگیری معلمان با صلاحیت انجام می‌گیرد تا همه کودکان بتوانند با سطح مورد انتظار کلاس پیش بروند. جای‌گزینی ارزشیابی مستمر به جای امتحانات مقطعی از اقداماتی است که قدرت نگهداری مدرسه را افزایش می‌دهد.

۲-۱۳-۲- اقدام‌های تربیتی

اقدمات تربیتی شامل توسعه مرکز تربیت معلم به عنوان قدم اصلی برای تضمین کارایی نظام در موقعیت تحصیلی دانش‌آموزان، بهبود برنامه های آموزش ضمن خدمت و نیز گسترش دوره‌ای پیش دبستانی به خصوص در محله‌ها و مناطقی است که کودکان به علت فقر فرهنگی و مشکلات اقتصادی اولیاء، آمادگی ادامه تحصیل موفقیت‌آمیز در مدرسه و رقابت با دانش‌آموزان طبقات اجتماعی ‌مرفه تر را ندارند.

۲-۱۳-۳- اقدام‌های انگیزشی و مادی

این اقدامات شامل تغذیه رایگان، استفاده از لباس و لوازم‌التحریر رایگان، به ویژه برای دختران مناطقی است که حضور آنان در مدرسه نسبت به مدرسه کمتر است. سایر اقدام‌ها شامل : اهدای بورس و هزینه تحصیلی و ارائه امکانات خاصی مثل دوچرخه به دانش‌آموزان روستاهای دورافتاده برای حضور در مدرسه است.

۲-۱۳-۴- مشارکت اولیاء و جامعه محلی

جلب مشارکت اولیاء به منظور علاقمند کردن به تحصیل و در نتیجه، جلوگیری از افت تحصیلی فرزندانشان انجام می‌گیرد. تشریک مساعی اولیاء،‌شامل شرکت فعال آنان در انجمن‌های اولیاء و کمک گرفتن از آن ها در اداره کلاس و مدرسه تا ساختن یا تجهیز مدرسه به کمک خود آنان می‌باشد.

۲-۱۳-۵- اقدام های غیر رسمی

اقدامات غیر رسمی به منظور حفظ و نگهداری دانش‌آموزان در مدرسه و جلوگیری از ترک تحصیل با بهره گرفتن از امکانات محلی و ایجاد فضاهای آموزشی اضافی انجام می‌گیرد. برای مثال، نهادها یا سازمان‌ها می‌توانند به عنوان مکمل مدرسه عمل کنند و در بخشی از مسئوولیتهای مدرسه شریک شوند. در بنگلادش و اندونزی، دانش آموزان می‌توانند برای دو سال اول دوره ابتدایی از امکانات محلی استفاده کنند و سپس برای شروع آموزش رسمی به مدرسه بروند. در پاکستان از مساجد به عنوان مکمل آموزش رسمی استفاده می‌شود. بدین ترتیب از سال ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۳ آموزش دانش‌آموزان کلاس اول تا سوم ابتدایی این کشورها در ۸۲۰۰ مسجد انجام گرفته است. هر چند این اقدام‌ها در بعضی مناطق، به خصوص در برخی از ایالات هندوستان، بسار موفقیت‌آمیز بوده است، امّا به هر حال مسأله افت تحصیلی به قوت خود باقی است و اقدام‌های فوق نتوانسته به ریشه‌کن کردن و حتی کاهش قابل ملاحظه این معضل بینجامد.

۲-۱۴- افت تحصیلی در غرب و شیوه های مبارزه با آن

در بررسی پژوهش‌های انجام شده در غرب سه گرایش عمده در زمینه توضیح و مقابله با این پدیده اجتماعی وجود دارد.

۲-۱۴-۱- افت تحصیلی و عوامل فردی