:
امروزه شاهد رشد و تحول عظیمی در جهان هستیم که از آن جمله جابجا شدن رکوردها در رشته های مختلف ورزشی است. با گسترش حرفه ای گری در ورزش، برنامه ریزان و مسئولین دنیای ورزش به دنبال آن هستند تا از آخرین دستاوردهای علمی و عملی بهره جویند. سال های زیادی است که ورزش از حالت سنتی خود خاج شده و اگر ملتی در این مبارزه علمی از قافله عقب بماند در جهان ورزش حرف برای گفتن ندارد.
بدیهی است که تمامی اعمال بشری از دو جنبه فیزیولوژیکی و روانی قابل بررسی است و با توجه به نقشی که جنبه های روانی در اعمال و رفتار بشر دارند، اهمیت دادن به مباحث روان شناسی از ارزش و اعتبار ویژه ای برخوردار است رحیمی،(1388).
یکی از مسائل مهمی که توجه اندیشمندان را به خود جلب کرده است، بررسی و تبیین پرخاشگری در ورزش است. در این زمینه انجمن بین المللی روانشناسی ورزشی منشا و عواقب اعمال پرخاشگری و خشونت را که در اغلب ورزش ها معمول شده، مورد بررسی قرار داده است. این انجمن اقداماتی را به منظور به حداقل رساندن چنین رفتارهایی در ورزش توصیه نموده و ورزشکاران جوان را به اجرای بازی های جوانمردانه تشویق و ترغیب می نماید (رحمتی، 1381).
دست زدن به رفتارهای پرخاشگرانه و تخریبی هواداران باشگاهها در ورزشگاه یا خارج از آن، پس از شکست یا پیروزی تیم مورد علاقه از آن حکایت دارد که در کشور ما شرایطی ایجاد نشده است تا هیجانات دوره جوانی راه طبیعی خود را طی نماید. در خصوص علت شناسی و شناخت علل و عوامل موثر در شکل گیری ناهنجارهای رفتاری ذکر این نکته ضرورت دارد که در جامعه ما به بسیاری از نیازهای نسل جوان پاسخ مثبت داده نشده است، به همین خاطر جوانان خشم حاصله از ناکامی در دسترسی به فرصت های تحصیلی، اشتغال، ازدواج و تشکیل خانواده را برون فکنی کرده و به سوی دیگران و یا محیط پیرامونی پرتاپ می کنند و به ناهنجاری های رفتاری، پرخاشگری و رفتارهای تخریبی در ورزشگاه و یا خارج از آن دست می زنند. بررسی های انجام شده حاکی از آن است که تماشاگران فوتبال رفتارهای خشونت آمیز را از ورزشکاران، مربیان، لیدرهای تماشاگران، طرفدارن و نیز یکدیگر می آموزند و به منظور همرنگی با جماعت و تحت تاثیر انبوه تماشاگران در ورزشگاهها و خارج از آن به رفتارهای پرخاشگرانه دست زده و هنگام خروج از ورزشگاه به تخریب موال و تاسیسات میادین ورزشی دست می زنند (صفابخش، 1382).
محققین در یک نگاه کلی پرخاشگرانه را این گونه تعریف می کنند: هر نوع رفتاری که به قصد آسیب رساندن عمدی به شخص دیگر انجام شود که این آسیب ممکن است روانی یا فیزیکی باشد (برکویتز، 1986).
تحقیق حاضر سعی دارد که بعضی عوامل اثرگذار در بروز پرخاشگری تماشاگران فوتبال راشناسایی کند.
1-2 بیان مسأله
امروزه در آمد ورزش و فعالیتهای مربوط به آن زمان و انرژی فراوانی هر جامعه را به خود اختصاص داده و جایگاه مهمی در فرهنگ جوامع پیدا کرده است. رقابتهای ورزشی، ورزشکاران و تماشاگران را در وضعیت های قرار می دهند که ممکن است قواعد، هنجارها و تقسیم
کارهای رایج به آسانی نقص و به رویارویی ها پرخاشجویانه و خشونت آمیز منجر شود (رحمتی و محسنی تبریزی، 1382)
به طوری که مسابقات ورزشی می تواند به حوادث جبران ناپذیر و زیان باری از جمله نابینا شدن سرباز نیروی انتظامی در جریان مسابقات در لیگ برتر فوتبال کشور، کشته و زخمی شدن تعدادی از تماشاگران در بازی مقدماتی جام جهانی 2006 ما بین ایران و ژاپن اشاره کرد (سلطان حسینی و همکاران، 1389).
پرخاشگری و خشونت به هم مرتبط هستند، اما وضعیت های متفاوتی را به وجود می آورند. پرخاشگری در عرصه فعالیت های ورزشی به شکل ابزاری و بازتابی یا کلامی و فیزیکی تجلی می یابد و از سوی افراد حاضر و شرکت کننده به عنوان تماشاگران در رویداهای ورزشی در قبال سایر تماشاگران، بازیکنان، مربیان، مقامات ورزشی، عام مردم و اموال صورت می گیرد (رحمتی و محسنی تبریزی 1382).
هر چه ورزش و بخصوص فوتبال در کشور ما به سمت جلو حرکت می کند بروز خشونت، ناهنجاری و مشکلات در میان تماشاگران افزایش پیدا می کند که این موضوع یک مشکل اساسی در جامعه ورزشی ما تبدیل شده (رمضانی نژاد و همکاران، 1391).
هر ساله در سراسر جهان میلیون ها دلار صرف تامین وجایگزین چیزی می شود که وندال ها یا همان پرخاشگرها کمر به نابودی آن بسته اند. در سال 1989 در انگلستان به علت درگیری تماشاگران انگلیسی در استادیوم هیلزبرو، 96 کشته و صد ها مجروح نفر مجروح شده اند (وثوقی و خسروی نژاد 1388).
خشونت در ورزش خاص فوتبال نیست و خشونت فوتبال نیز به منطقه جغرافیایی خاص یا فرهنگ ویژه ای محدود نمی شود، اما از آنجا که خشونت و پرخاشگری، پدیده هایی روانی _ اجتماعی هستند که در محیط های جمعی هیجان آور، امکان تجلی پیدا کنند و فوتبال بیش از دیگر ورزش ها زمینه ساز چنین محیطی به شمار می رود، خشونت در فوتبال پیش از رشته های ورزشی دیگر تجلی یافته و به آن توجه شده است (محسنی تبریزی، 1383 ).
البته این موضوع بارویکرد های مختلف علمی تجزیه و تحلیل شده است. صرفه نظر از بررسی های مبتنی بر نظریه و مدلهای مفروض علمی که بیشتر بر عوامل و فرآیند های درونی پرخاشگری متمرکز شده اند (محسنی تبریزی و رحمتی 1381، رحمتی 1383)، به نظر می رسد عوامل محیطی و بیرونی بسیاری نیز در بروز پرخاشگری در میان تماشاگران نقش دارند. گزارشها و تحقیق های توصیفی فراوانی به این موضوع پرداخته اند و هر کدام نیز واقعیت های پرخاشگری را از ابعاد مختلف آشکار کرده اند (چستر 2001 ).
از جمله تحقیقات صورت گرفته در این زمینه می توان به کواکلی و دانلی (2006)، دانیالو (2007) نصر اصفهانی (1389)، رمضانی نژاد و همکاران (1391) اشاره کرد.
با بررسی ادبیات پیشینه و تحقیقات پرخاشگری ورزشی به نظر می رسد می توان با مشخص کردن عوامل پرخاشگری علاوه برفراهم کردن بستر حضور امن تماشاگران در ورزشگاه ها و کنترل و کاهش عوامل بروز پرخاشگری از پیامدهای بروز پرخاشگری در فوتبال کاست. با توجه به پژوهشی که در سال 1386 انجام شد نتایج نشان داد، از بین متغیر های گوناگون اثر گذار بر خشونت تماشاگران، سن، تحصیلات، و وضعیت اقتصادی_اجتماعی، رابطه معکوس معنی دار و عوامل محیطی رابطه مسقیم معنی دار با بروز خشونت داشت، در مقابل وضعیت تاهل و شغل تماشاگران رابطه معنی داری با بروز خشونت نداشت، و همچنین بهبود عوامل محیطی ورزشگاه مانند سازوکار تهیه بلیط، سرویس های رفت و آمد، امکانات رفاهی و بهداشتی ورزشگاه، نحوه قضاوت داوران و عملکرد بازیکنان، مربیان و نیروی انتظامی بر گرایش و بروزرفتار خشونت آمیز تماشاگران اثر بازدارنده به سزایی داشت، که با توجه به گذشت زمان و تغییر امکانات این مقایسه منطقی به نظر می رسد (محسنی تبریزی، 1383). بنابراین در تحقیق حاضر سعی بر این است که عوامل موثر بر بروز خشونت تماشاگران ورزشی پرداخته شود و به دلیل جایگاه و اهمیت بازی شهرآورد در لیگ فوتبال ایران این پژوهش در این بازی انجام می شود، لذا مطالعه حاضر در مورد تبیین عوامل موثر بر بروز خشونت از دیدگاه تماشاگران می باشد تا به این سوال پاسخ دهد که آیا بین عوامل بروز خشونت تماشاگران فوتبال پس از شهرآورد بزرگ تهران در سالهای 1386 و 1392 تفاوت معنی داری وجود دارد؟
1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق
جامعه شناسان بر این باورند که حیات اجتماعی بر واقعیتی به نام هنجار استوار است. هنجار قواعد رفتار اجتماعی به شمار می روند که جای اصول وقواعد رفتاری هر جامعه را تضمین می کنند بقا و استمرار هر جامعه در گرو متابعت اعضای جامعه از هنجار و ارزشهای فرهنگی مقررات آن جامعه است .(اگ برون و نمیکف1372)
بر این اساس خشونت گرایی تماشاگران فوتبال به عنوان یک انحراف هنجار اجتماعی موجب اختلال در کارکرد نظام اجتماعی می شود، و از آنجا که مباحث مربوط به ناهنجاری ها، اختلالات رفتاری، انحراف اجتماعی به طور عام مسائل و مشکلات اجتماعی در جامعه شناسی تحت عنوان کلیه آسیب های اجتماعی مطرح می شود از این منظر خشونت گرایی تماشاگران فوتبال می توان به مثابه یک آسیب یا درد اجتماعی تلقی گردد. با توجه به این که آسیب های اجتماعی دامنه توسعه اجتماعی را محدود می کنند و خشونت در هر جایی که رخ می دهد مشکلات اجتماعی و فردی را به اوج خود می رساند (محسنی تبریزی، 1383) بنابراین مطالعه پدیده خشونت گرایی تماشاگران فوتبال در این چهار چوب ضرورت می یابند.
اهمیت و ضرورت این مطالعه زمانی بیشتر مشخص که به ابعاد مختلف این پدیده و آسیب های مختلف آن توجه کنید .گاهی اوقات دیده شده است که تعصبات تیمی تماشاگران و تأثیر جو ورزشگاه و سایر عوامل بر آنان که در زمان برگذاری مسابقه فوتبال به صورت شعار دادن علیه تیم های فوتبال برای تیم مقابل فحاشی به بازیکنان و مربیان تیم های مقابل ، داور و یا پرتاب اشیاء به درون زمین مسابقه نمود می یابد. پس از برگزاری مسابقات به خشونت و درگیری با دیگر تماشاگران و تخریب اموال و اماکن عمومی در خیابان های اطراف ورزشگاه می انجامد.
این رفتار از جنبه های مختلف مسئله ساز می شود:
زمینه های اقتصادی حاصل از آن که شاید در مقایسه با جنبه های فرهنگی اجتماعی و سیاسی آن قابل اغماض باشد، گاها بسیار زیاد می باشد به عنوان مثال در خاتمه بازی استقلال ـ پرسپولیس در نه دی ماه 1379 تعداد715 دستگاه اتوبوس دچار خصارت کلی شده اند(رحمتی ،ـ1381،ص40). در بعد اجتماعی رفتار خشونت آمیز تماشاگران با اختلال در نظر و اهمیت جامعه موجب از بین رفتن ثبات اجتماعی حاکم بر جامعه می شود.از سوی دیگر این خشونت که عمدتا برنامه ریزی نشده و ناشی از شرایط حاکم و گروهی بر فضای گروهی جماعت است، ممکن است با مدیریت گروهای فرصت طلب و مخالف به عرصه های سیاسی کشانده شود و مورد سوء استفاده قرار گیرد. همچنین سوء استفاده های زیاد و تبلیغاتی از این حوادث باعث ارائه چهره زشت از جامعه در سطح بین المللی خواهد شد.اهمیت این مسئله برای جامعه و کشور ما دو چندان است چرا که مسئولین کشور اهتمام به ارائه مدلی زیبا و کار آمد از نظام فرهنگی و اسلامی ایران در سطح بین المللی دارند(محسنی تبریزی، 1383) و از این رو بروز چنین صحنه هایی همواره موجب این سوال خواهد شد که علل و عوامل این نوع پرخاشگری ها چه می تواند باشد. هر چند که سطح فعلی رفتار خشونت آمیز در بین تماشاگران ایرانی در حدی نیست که این مسئله به عنوان یک معضل برسی شود و در صورتی که این رفتار تعریف وسازماندهی، به شیوه مناسب نظارت و کنترل نشود، در درازمدت پتانسیل تبدیل شدن به یک معضل را دارند با توجه به دلایلی که برای اهمیت این موضوع از جنبه های مختلف ذکر شد، مطالعه و برسی آن جهت شناسایی، ابعاد مختلف و عوامل مؤثر بر آن ضرورت می یابد.
1-4 اهداف تحقیق
1-4-1- هدف کلی
مقایسه علل آشوب تماشاگران فوتبال پس از شهر آورده بزرگ ایران (از دیدگاه تماشاگران) در سال 1385و 1392می باشد.
1-4-2- اهداف ویژه
1.توصیف ویزگی های جمعیت شناختی ازمودنی ها
2.توصیف نمرات رفتارخشونت آمیز و گرایش به خشونت آزمودنی ها
3.توصیف نمرات جو نامطلوب ورزشگاه
4.مقایسه ارتباط بین ویژگی های جمعیت شناختی (وضعیت تاهل، سن، میزان درامد، شغل، سطح تحصیلات و رسانه) با رفتار خشونت آمیز و گرایش به خشونت، در سال های 92-86
5.مقایسه ارتیاط تاثیر جو نامطلوب ورزشگاه با رفتار خشونت آمیز و گرایش به خشونت در سال های 92-86.
- مقایسه ارتباط رفتار خشونت آمیز با گرایش به خشونت در سال های 92-86
1-5سوالات تحقیق
آیا بین ارتباط ویژگی های جمعیت شناختی (وضعیت تاهل، سن، میزان درامد، شغل، سطح تحصیلات و رسانه) با رفتار خشونت آمیز در سال های 92-86 تفاوت وجود دارد؟
آیا بین ارتباط ویژگی های جمعیت شناختی (وضعیت تاهل، سن، میزان درامد، شغل، سطح تحصیلات و رسانه) با گرایش به خشونت، در سال های 92-86 تفاوت وجود دارد؟
.آیا بین ارتیاط تاثیر جو نامطلوب ورزشگاه با رفتار خشونت آمیز در سال های 92-86 تفاوت وجود دارد؟
.آیا بین ارتیاط تاثیر جو نامطلوب ورزشگاه با گرایش به خشونت در سال های 92-86 تفاوت وجود دارد؟
آیا بین رفتار خشونت آمیز با گرایش به خشونت در سال های 92-86 تفاوت وجود دارد؟
1-6پیش فرض های تحقیق
- همه ی پاسخ دهندگان درک مطلوبی از پرسش های پرسشنامه دارند و با دقت به پرسش ها پاسخ داده اند.
- همه ی پاسخ دهندگان با دقت به پرسشنامه پاسخ داده اند.
