دنیای مدرن امروز در حال تجربه­ی دگرگونی­های اساسی از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی و دانایی­ محور، و از سازمان­های سنتی به سازمان­های یادگیرنده و دانایی مدار می­باشد. این­ گذار با استفاده از قابلیت­های فناوری اطلاعات صورت می­پذیرد (رهنمافرد، 1384، ص 42). امروزه فناوری اطلاعات از مهمّ­ترین محورهای توسعه در جهان است و بسیاری از کشورهای جهان، توسعه­ی فناوری اطلاعات را یکی از اساسی­ترین زیرساخت­های توسعه­ی خود قرار داده­اند.

     فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی جزء مهمی از جامعه ما شده­اند (چیمیک، 2004؛ نقل در اولاتوی، 2009، ص 1272). پیشرفت­های فناوری اطلاعات و کاربرد آن در تمام ابعاد زندگی، جامعه­ی امروز را با تغییراتی مواجه کرده است. جوامعی که به موقع و سریع اطلاعات مورد نیاز خود را به دست آورده، تجزیه و تحلیل کرده و از نتایج آن­ها به درستی بهره­مند شده­اند، همواره موفق­تر از دیگر جوامع هستند. ورود و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه، رشد انتشار اطلاعات را در پی داشته است،
به­گونه­ای که اطلاعات به سرعت به اقصی نقاط جهان منتقل و در دسترس کاربران قرار می­گیرد. فضای مجازی، دنیای سایبری، جهان شبکه­ای و جامعه­ی اطلاعاتی برخی از مفاهیمی هستند که با توسعه­ی فناوری به وجود آمده­اند. این اصطلاحات نشان از آن دارند که دنیا به سمتی پیش می­رود که فاصله­ها و مکان جغرافیایی، در دسترسی به اطلاعات معنا و مفهومی ندارند.

     اهمیت فناوری اطلاعات و اثرات آن برای سازمان­ها افزایش یافته و رشد و توسعه­ی آن احساس
می­شود، به­گونه­ای که امروزه تصور سازمانی بدون فناوری اطلاعات غیرممکن به نظر می­رسد. فناوری اطلاعات فرصتی است که می­توان با استفاده از آن دامنه­ی کسب و کار سازمان را توسعه بخشید و خدمات را گسترش داد و تسریع نمود. هم­چنین فناوری اطلاعات می­تواند نقش مهمی در ارتقای
 بهره­وری و کارآیی در سازمان­های مختلف دولتی یا خصوصی داشته باشد. سازمان­هایی که در آن­ها فرآیند پیاده­سازی و استفاده از فناوری اطلاعات با موفقیت همراه باشد، با دستاوردهای قابل توجهی
رو به رو خواهند شد.

      تحقیقات نشان می­دهند که یکی از مهمّ­ترین دلایل تمایز سازمان­ها از یکدیگر، درجه­ی به­کارگیری فناوری اطلاعات در فعالیت­های سازمانی است (صفدری، درگاهی، اشراقیان، و برزه­کار، 1390، ص 25). از جمله سازمان­هایی که با تحول فناوری دچار دگرگونی­هایی در ساختار و روش انجام کار
شده­اند، کتابخانه­ها هستند. کتابخانه­ها همواره از فناوری­های زمان خود تأثیر پذیرفته­اند. اختراع کاغذ و فراوانی آن، موجب تغییر نوع مواد کتابخانه­ای شد. به دنبال آن، اختراع چاپ دگرگونی در کتابخانه­ها به وجود آورد. دستنوشته­های نویسندگان که تا پیش از این با مشکلات زیاد استنساخ می­شد و در
نسخه­های محدود توزیع و در اختیار علاقه­مندان قرار می­گرفت، در تعداد زیاد به چاپ رسید و در اختیار افراد بیشتری قرار گرفت. ظهور فناوری­های رایانه­ای تحول دیگری در کتابخانه­ها به وجود آورد. کاربردهای متنوع این فناوری­ها موجب شد تا کتابخانه­ها اقدام به

 خودکارسازی فرآیندهای خود کنند. در واقع می­توان گفت که کتابخانه­ها با گذشت زمان از انبارهای مملو از مدارک به مراکز ارائه­ی خدمات تبدیل شده­اند، که به تمامی متخصصان و غیرمتخصصان در بهره­برداری از مجموعه­های مفید و مورد نیاز کمک می­کنند.

      بقایی (1384، ص 2) سرعت، حافظه­ی بسیار وسیع، دقت بالا در فراهم­آوری، صرفه­جویی در نیروی انسانی، انباشت و بازیابی اطلاعات به مدد رایانه و امکان روزآمد کردن اطلاعات، را از دلایل استفاده­ی کتابخانه­ها از فناوری اطلاعات بیان کرده است.

     کتابخانه­های عمومی که از مهمّ­ترین نهادهای فرهنگی جامعه هستند، فناوری­های نوین اطلاعاتی را جذب، استفاده و ترویج نموده­اند. اینترنت و قابلیت دسترسی آن به دنیای اطلاعات، کتابخانه­های عمومی را به فناوری و وسایلی مجهز نموده که به لحاظ کیفی با امکانات گذشته­ی آن­ها قابل قیاس نیست. با وجود اینترنت، کتابخانه­های عمومی این امکان را یافته­اند که خدمات اطلاعاتی خود را به صورت 24 ساعته و 7 روز هفته در اختیار عموم قرار دهند و در واقع این فرصت را دارند که دروازه­ی ورود به دنیای اطلاعات الکترونیکی باشند.

      فناوری اطلاعات با تغییراتی که در روند ذخیره، بازیابی و مدیریت اطلاعات ایجاد کرده، نقش کتابداران و شکل­های مختلف خدمات کتابخانه­ها را نیز تغییر داده و آن­ها را از بافت سنتی خود خارج نموده است. تحولات فناوری، تجربه­ای پیچیده برای کتابداران بوده است. این تحولات با جهش­هایی به سمت جلو و هم­چنین لحظاتی مملو از مشکلات همراه است. از ابتدای کاربرد فناوری­ اطلاعات در کتابخانه­ها، همواره مخالفان و موافقانی، با کاربرد این فناوری­ها وجود داشته­اند. برخی هوادار چنین تغییراتی هستند و برخی دیگر دچار نگرانی­هایی در برابر اعمال چنین تغییراتی می­شوند.

     نیروی انسانی مخاطب اصلی فناوری اطلاعات است. سرمایه­گذاری کتابخانه­ها در حوزه­ی فناوری اطلاعات زمانی مؤثر خواهد بود که فناوری­های جدید توسط کتابداران پذیرفته شوند و چنانچه کتابداران در برابر تغییرات حاصل از فناوری مقاومت کنند، سرمایه­گذاری در حوزه­ی مورد نظر بی­نتیجه
خواهد ماند. نگرش، از مهمّ­ترین عوامل پیش­بینی کننده­ی­ پذیرش فناوری­ها می­باشد (بیلر و ریچی، 2002؛ نقل در موغلی، طالبی، و صیف، 1390، ص 34). پیاده­سازی فناوری اطلاعات و ارتباطات در
کتابخانه­ها تا حد زیادی به نگرش کتابداران به این فناوری­ها بستگی دارد (رمضان،2004 ، ص 440).

     نگرش فرد در مورد یک موضوع، می­تواند بر رفتار وی نسبت به آن موضوع تأثیرگذار باشد.
هم­چنین اهمیتی که مدیران برای استفاده­ی صحیح از فناوری­­ قائل هستند، در کاربری آن­ نقش      مهمی دارد. مدیران دارای نگرش مثبت، خود موتور محرکی در استفاده از فناوری­ اطلاعات به حساب می­آیند.

    اهمیت به­کارگیری فناوری­های­ اطلاعاتی در زمینه­های مختلف بر کسی پوشیده نیست. توجه به این امر، کتابخانه­ها و کتابداران را ملزم به همگام  شدن با این فناوری­ها می­دارد. پس برای این همگامی، آگاهی از نگرش کتابداران نسبت به فناوری­ اطلاعات امری ضروری به نظر می­رسد، تا کتابخانه­ها بتوانند در عصری که به عصر اطلاعات و ارتباطات موسوم است به گونه­ای مؤثر عمل کنند.

1-2. بیان مسأله

کتابخانه­ها در ایران از مدت­ها قبل سرمایه­گذاری در زمینه­ی فناوری اطلاعات را آغاز کرده­اند، و در توسعه هر چه بیشتر آن می­کوشند. هدف از این سرمایه­گذاری­ها، بهبود بهره­وری فردی و در نهایت بهره­وری سازمانی است. با این حال شواهد نشان می­دهند که ناکامی در این سرمایه­گذاری­ها در مقایسه با توفیق در آن­ها رایج­تر بوده است (ناخدا، حری، و کرمدوست، 1384، ص 88). علی­رغم مزایایی که کاربرد فناوری اطلاعات برای کتابخانه­ها داشته، آن­ها با مسائل و مشکلات مربوط به کاربرد آن از جنبه­های گوناگون مانند فردی، سازمانی، فرهنگی و اجتماعی روبه­رو شده­اند.

      کاربردهای مختلف فناوری اطلاعات در زمینه­های متنوعی مانند شهر الکترونیکی، دولت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی و آموزش الکترونیکی با سرعت  در حال گسترش می­باشند. به همین دلیل دولت­ها با ایجاد زیرساخت­های مناسب، رشد و توسعه­ی فناوری اطلاعات را تسریع نموده­اند. سازمان­ها نیز برای بهره­گیری از مزایای فناوری اطلاعات، تمهیداتی اندیشیده­اند که یکی از آن­ها
طرح­های جامع فناوری اطلاعات است. نهاد کتابخانه­های عمومی کشور با نگاهی نوین به فناوری اطلاعات به­عنوان ابزار اصلی تحول در سازمان­های امروز، با تعریف پروژه­ی تدوین طرح جامع فناوری اطلاعات و به­کارگیری مشاور دارای تجربه در طراحی سیستم­های بر پایه­ی فناوری اطلاعات در سازمان­های فرهنگی و استفاده از توانمندی­های علمی و اجرایی موجود در داخل و خارج کشور، در راستای حصول اهداف زیر گام برمی­دارد:

• مکانیزاسیون فرآیندهای کلیدی و عملیاتی؛
• دستیابی به سیستم­های تعاملی رزرو و سفارش الکترونیکی منابع کتابخانه؛
• ارائه­ی خدمات الکترونیکی متنوع برای اعضا؛
• تهیه­ی نسخ الکترونیکی از منابع نایاب کتابخانه؛
• دسترسی آسان به منابع پرتقاضا برای همه و از همه جا؛
• جست و جوی سریع در پایگاه­های اطلاعاتی داخلی و خارجی؛
• حفاظت و نگهداری از اصل منابع به­طور مناسب­تر؛
• توانایی پاسخگویی مناسب­تر به نیازهای مراجعان؛ و
• صرفه جویی در زمان مراجعان و کتابداران (رهنمافرد، 1384، ص 46).

      هم­چنین در سند چشم­انداز نهاد کتابخانه­های عمومی ایران در سال 1404 آمده است که این نهاد در بهره­گیری از فناوری­های نوین اطلاعاتی با ایجاد کتابخانه­های ترکیبی از طریق
دیجیتال­سازی اثربخش خدمات و منابع، پیشرو خواهد بود (نهاد کتابخانه­های عمومی، 1389،
ص 77). این کتابخانه­ها از فناوری­های اطلاعاتی هم­چون رایانه­­ها، سخت­افزارها و نرم­افزارهای کاربردی،
وب سایت­های کتابخانه­­ای، منابع الکترونیکی، اینترنت، اینترانت و امثال این­ها استفاده می­کنند. امّا آمارها وضع مطلوبی را از کتابخانه‌های عمومی در ایران نشان نمی‌دهد، به‌طوری که حتی آمارهایی که از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منتشر می‌شود، بیانگر این است که کتابخانه‌های عمومی در یک نگرش کلی از نظر کمی و کیفی با استانداردهای بین‌المللی فاصله دارند. اطلاعات موجود در
وب­سایت نهاد کتابخانه­های عمومی کشور، در مورد کتابخانه­های عمومی استان خوزستان حاکی از این است که تعداد کمی از این کتابخانه­ها دارای بخش خدمات اینترنتی هستند و از نظر تعداد رایانه نیز وضعیت چندان مطلوبی ندارند. وب­سایت­های شماری از این کتابخانه­ها هم، از غنای لازم برخوردار نیستند.

    داورپناه (1381، ص 3) به این نتیجه رسید که عوامل زیرساختی متفاوتی نظیر عوامل فنی، انسانی، اقتصادی، فرهنگی – اجتماعی، و دولتی، بهره‌گیری از فناوری اطلاعات در کتابخانه‌ها را تحت تأثیر قرار می­دهند. این عوامل را می­توان به عنوان “عوامل زیرساختی فناوری اطلاعات” به صورت زیر
دسته­بندی کرد:

1. عوامل فنی: سخت­افزار و نرم­افزار رایانه، ارتباط راه دور، استانداردها، اشتراک رایانه­ای، تأمین انرژی (برق).
2. عوامل انسانی: کارکنان متخصص، استخدام کارکنان، نگرش کارکنان نسبت به فناوری اطلاعات و آموزش ضمن خدمت، حمایت مدیران رده بالا، ثبات در مدیریت­ها و همکاری.
3. عوامل اقتصادی: منابع مالی، هزینه­ی فناوری اطلاعات.
4. عوامل اجتماعی – فرهنگی: نظام آموزشی، کاربران (نگرش فرهنگی جامعه).
5. عوامل دولتی: سیاست ملی اطلاع­رسانی، قوانین و مقررات، و سازمان ملی اطلاع­رسانی.

      هر کدام از این عوامل، مشخصات خاص خود را دارند، ولی اساساً حلقه‌های یک زنجیر هستند و بستر را برای طراحی، نگاهداری و بهره­گیری موفقیت­آمیز از فناوری اطلاعات هموار می­کنند. لذا هنگام بهره­وری از فناوری­ اطلاعات باید همه­ی این عوامل مد نظر باشد. عوامل فردی مانند
 برداشت­ها و نگرش­های کارکنان نسبت به فناوری اطلاعات و ویژگی­های جمعیت­شناختی آنان، از
 جمله عواملی هستند که بر میزان پذیرش و استفاده کارکنان از این فناوری تأثیر می­گذارند
(شیخ­شعاعی و علومی، 1386، ص 10). با توجه به نقش عامل انسانی در بهبود کارآیی کتابخانه­ها،
 بررسی عوامل فردی می­تواند از ابعاد گوناگونی به­ افزایش به­کارگیری نظام­مند فناوری اطلاعات و
در نتیجه بهره­وری و پیشرفت سازمان یاری رساند (ناخدا، حری، و کرمدوست، 1384، ص 77).

      واعظی (1389) عقیده دارد که برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله، در برنامه‌ریزی راهبردی نهاد کتابخانه‌ها به توسعه فناوری اطلاعات توجه ویژه­ای شده و تحقق این مهم نیازمند اقدامات اساسی و عمیق در ساختارها و مناسبات در بخشی از نگرش­های انسانی و مدیریتی به ویژه در حوزه­ی کتابخانه­ها است. لذا در این پژوهش سعی بر این است تا مشخص شود که نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات چیست، و آیا عواملی هم­چون جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشته­ی تحصیلی، تجربه­ی استفاده از فناوری اطلاعات، سابقه­ی کار در کتابخانه و شرکت در دوره­های آموزشی پیرامون فناوری اطلاعات تأثیری بر نگرش این کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات دارند.

1-3. اهمیت و ضرورت پژوهش

       در آموزش، یادگیری و حتی به­کارگیری فناوری توسط نـیـروی­ انسانی توجه به نگرش افراد نسبت به فناوری ضروری به نظر می­رسد. شناخت نوع نگرش کتابداران نسبت به فناوری­ اطلاعات
می­تواند به استفاده­ی مؤثر از آن­ها در کتابخانه­ها کمک نماید. نتایج این پژوهش به مدیران کتابخانه­ها کمک می­کند تا در مواقع استفاده از فناوری­های نوین، به­گونه­ای عمل نمایند که حداقل نگرانی نسبت به این فناوری­ها در کتابداران ایجاد شود. هم­چنین آن­ها می­توانند برنامه­ریزی­ها و اقدامات لازم را، جهت ایجاد نگرشی مثبت نسبت به فناوری در آن­ها پیاده سازند. نتایج حاصل از این پژوهش می­تواند کتابخانه­های عمومی استان خوزستان را در بهره­گیری هر چه بهتر از فناوری اطلاعات یاری رساند.

1. Chiemeke
2. Olatoy
3. Baylor & Ritchie
4. Ramazan