خود پنداره نقش تعیین کننده ای در تکامل شناختی و عاطفی فرد دارد. خود پنداره، مجموعه ی ویژگی هایی است که فرد برای توصیف خویش به کار می برد (1). خود پنداره دارای یک ساختار چند بعدی است که می توان آن را به دو سطح تحصیلی و غیر تحصیلی تقسیم کرد. خود پنداره تحصیلی مربوط به زمینه های تحصیلی مانند ریاضی و زبان انگلیسی می باشد. خود پنداره غیر تحصیلی به سطوح اجتماعی، عاطفی و بدنی تقسیم می شود که هر کدام به نوبه خود دارای زیر مجموعه هایی می باشند. به عنوان مثال خود پنداره بدنی یکی از ابعاد خود پنداره ی غیر تحصیلی، نگرش فرد را نسبت به ابعاد بدنی، توانایی ها و مهارت های بدنی خود نشان می دهد(15).

محققین علوم رفتاری معتقدند که خود پنداره بدنی، می تواند تحت تاثیر برنامه های مداخله ای چون ورزش، تمرین بدنی و برنامه های کاهش وزن قرار گیرد(2). کالوگیانیس (2006) در بررسی نقش ورزش و تربیت بدنی  در توسعه خود پنداره به این نتایج دست یافت که تدریس مناسب خود پنداره می تواند به کودکان و نوجوانان در شکل دادن یک تصویر عینی از خود جسمانی شان و به دست آوردن عزت نفس بدنی مثبت کمک کند(39).

مدلی بر اساس ارزش‌های جامعه ایران، توسط عبدالملکی (1389) ساختار یابی شده است که با مداخله در عناصر این رابطه از جمله ارتباط فعالیت بدنی با خودپنداره بدنی، می‌توان اثر آن را بر خودپنداره بدنی مورد آزمایش قرار داد تا دستیابی به این مدل نظری را بصورت تجربی، مورد آزمایش قرار دهد(17).

بنابراین با توجه به نقش مهم بهبود خودپنداره بدنی بر سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی، این تحقیق بر آن است تا اثر فعالیت بدنی، شامل تمرینات مقاومتی، تمرینات هوازی و ترکیبی را بر خودپنداره بدنی پسران نوجوان در ایران مورد آزمایش قرار دهد.

1- 2   بیان مسئله

شاولسون و همکارانش (1976) خودپنداره را به عنوان ادراک فرد از خود که از طریق تجربه و تفسیر او از محیطش شکل می گیرد، تعریف نموده اند. آنها خاطر نشان کردند که خودپنداره هم به عنوان یک نتیجه و هم به عنوان یک متغیر تعدیل کننده برای کمک به تبیین سایر نتایج نقش مهمی دارد. در این راستا شاولسون و همکاران (1976) یک الگوی چندگانه سلسله مراتبی از خودپنداره پیشنهاد کرده‌اند که در این الگو، خودپنداره به صورت یک سلسله مراتب است که در سطح یک خودپنداره کلی قرار دارد که مجموعه ای است از باور‌هایی که شخص در مورد خود دارد و تغییر آن نسبتا دشوار است. در سطح دوم دو قلمرو تحصیلی و غیر تحصیلی وجود دارد. خودپنداره تحصیلی یا علمی مربوط به زمینه‌های درسی می‌شود و خودپنداره غیر تحصیلی به صور احساسی، اجتماعی و بدنی تقسیم می‌شود(43). بر این اساس خودپنداره بدنی که در متون مختلف با واژه‌هایی چون، ادراک بدنی، تصویر بدنی و مفهوم بدنی مترادف با هم به کار برده شده است، که بطور کلی، نگرش فرد نسبت به بدن خویش تعریف شده است (49).

مارش (1994) با اقتباس از مدل چند بعدی سلسله مراتبی که توسط وی و شاولسون ارائه شد، پرسشنامه خود توصیفی بدنی (PSDQ) را تدوین نموده و بخوبی نشان داد که خودپنداره بدنی نیز از ماهیت چند بعدی برخوردار است. این پرسشنامه شامل 70 سوال جهت اندازه گیری 9 مولفه خاص از خودپنداره بدنی (سلامتی، هماهنگی، فعالیت بدنی، چربی بدنی، شایستگی ورزشی، ظاهر و انعطاف پذیری) و دو مولفه خودپنداره بدنی کلی و عزت بدنی کلی است که مارش و ردماین (1994) بین خرده مقیاس‌های پرسشنامه خود توصیفی بدنی (PSDQ) با عوامل آمادگی بدنی مشابه و همخوان، ارتباط بالایی را نشان دادند (43) این در حالسیت که مدل‌های ارائه شده توسط شاولسون و همکاران (1976) و فاکس(1999) نتوانستند با ابزار مناسبی حیطه‌های علمی، اجتماعی و بدنی خودپنداره را از هم جدا نمایند (43و 33).

خودپنداره بدنی تحت تاثیر عوامل زیستی و محیطی مختلف مانند سن، جنسیت، ترکیب بدنی و فعالیت بدنی قرار می‌گیرد و در زمان‌هایی از زندگی دچار نوسان و تغییرات بیشتری می‌شود (1).

دوره نوجوانی زمان حساسی از لحاظ تغییرات رشدی در تمام حیطه های انسان می باشد که از نظر تحول خودپنداره یکی از بحرانی ترین دوره های زندگی است، به طوریکه خودپنداره بدنی از حالت خودپنداره کودکی به خودپنداره بزرگسالی تغییر می یابد(15).

مطابق با “مدل روانشناختی مشارکت ورزشی” شرکت در فعالیت‌های بدنی سبب افزایش توانایی بدنی شده که دارای منافع روانی از جمله افزایش عزت نفس می‌شود. بدین صورت که عزت نفس تحت تاثیر تمرین و افزایش آمادگی، به میانجی گری ” بر آورد بدنی” (خود پنداره بدنی) قرار می‌گیرد. بنابراین افزایش آمادگی منجر به افزایش لیاقت بدنی ادراک شده و در نهایت افزایش خودپنداره به ویژه خودپنداره بدنی مرتبط با توانایی بدنی می‌شود (49)..

Multidimensional Hierarchical Model

Academic

Body  Perception

Body Image

Body – Concept

Psychological  Model for Physical Activity Participation