نقدشوندگی[1] یكی از ابعاد مهم فرآیند تخصیص بهینه منابع به شمار می‎آید. قابلیت نقدشوندگی میزان نزدیكی دارایی مالی به پول نقد را بیان می‎كند. قابلیت نقدشوندگی یك دارایی مالی از طریق قابلیت تبدیل آن دارایی به وجه نقد در هر زمان و بدون تحمل زیان ارزیابی می‎شود. اوراق بهادار قابل معامله را می‎توان از  طریق فروش كافی در بازار در هر زمان به وجه نقد تبدیل، با وجود آنکه تضمینی در قبال زیان وجود ندارد. یكی از مهمترین كاركردهای بازارهای مالی به ویژه بازارسرمایه، تبدیل انواع دارایی‎ها به اوراق بهادار و سپس افزایش قابلیت نقدشوندگی اوراق بهادار و كاهش صرف ریسك مربوط به نقدشوندگی است.  بازارهای مالی از یك سو، از طریق فراهم آوردن امكان تركیب ابزارهای بازار پول و سرمایه ضمن تخصیص بهینه، دسترسی به پول نقد را تسهیل می‎نمایند و از سوی دیگر، از طریق بهبود ساز و كارها و وضع مقررات، فضای بازار اوراق بهادار را به محیطی امن و جذاب برای آحاد جامعه تا از این طریق وجوه مردم به صحنه تولید راه یافته و صحنه تولید آبیاری شده و از طرف دیگر، آحاد مردم از سود فعالیت‌های تولیدی منتفع گردند.

نقدشوندگی در کشف قیمت دارایی‎ها، توزیع ریسک مالی و کاهش هزینه معاملات نقش داشته و لذا شناخت عوامل مؤثر بر آن نیز اهمیت دارد. با توجه به اهمیت روزافزون نقدشوندگی، شناخت عوامل مؤثر بر آن می‎تواند در بهبود آن یاری‎بخش باشد .یکی از عوامل مهم و مؤثر در وضعیت نقدشوندگی، وجود بازار سرمایه کارا است .یکی از ویژگی‎های مهم بازارهای کارا، نبود هزینه‎های معاملاتی و در نتیجه قابلیت نقدشوندگی بالای سهام است. هزینه‎های معاملاتی طیف وسیعی از هزینه‎های آشکار شامل؛ هزینه مالیات و کارگزاری و هزینه‎های غیرآشکار ناشی از ناکارایی اطلاعاتی را در بر می‎گیرد .بنابراین، نقدشوندگی سهام می‎تواند معیاری برای کارایی بازار باشد. علاوه بر جنبه تئوریک مسأله، به لحاظ عملی و با توجه به واقعیت‌های موجود مانند پدیده صف‎های خرید و فروش و مشکلات بسیار دیگر، توجه به نقدشوندگی و تلاش برای حل این مشکل ضروری به نظر می‎رسد .افزایش نقدشوندگی می‎تواند موجب توزیع هر چه بیشتر ریسک مالی از طریق کاهش هزینه‎های پوتفوی‎گردانی و انگیزش بیشتر سرمایه‎گذاران در تصمیم‎گیریهای معاملاتی گردد )رحمانی و همکاران 1389، 40).

1-2 بیان مسأله

یكی از موضوع‎های اساسی در سرمایه‎گذاری میزان نقدشوندگی دارایی‎هاست. نقش عامل نقدشوندگی در ارزش‎گذاری دارایی‎ها بسیار مهم است. زیرا سرمایه‎گذاران به این موضوع توجه دارند كه، اگر بخواهند دارایی خود را به فروش برسانند، آیا بازار مناسبی برای آنها وجود دارد یا خیر؟ در هر بازار مالی با توجه به گستردگی و عمق بازار، ابزارهای متنوعی جهت سرمایه‎گذاری وجود دارند و سرمایه‎گذاران با عنایت به بازده و ریسك سرمایه‎گذاری دارایی‎های مورد نظر خود را برمی‎گزینند. نرخ بازده مورد انتظار[2] هر دارایی، نشانگر بازده از دست رفته تحت شرایط ریسك[3] مساوی ناشی از تحصیل آن دارایی است. یكی از عوامل مؤثر بر ریسك دارایی‎ها، قابلیت نقدشوندگی آنها است. نقش عامل نقدشوندگی در ارزش‎گذاری دارایی‎ها ناشی از تبلور مفهوم ریسك عدم نقدشوندگی دارایی در ذهن خریدار است كه می‎تواند باعث انصراف سرمایه‎گذار از سرمایه‎گذاری شود. هر چه ریسك ناشی از یك دارایی افزایش یابد، سرمایه‎گذار انتظار دریافت بازده بیشتری خواهد داشت و یكی از عوامل مؤثر بر ریسك دارایی، قابلیت نقدشوندگی آن است. با آنكه این عامل در تصمیم‎گیری‎ها نقش مهمی را ایفا می‎كند، ولی با وجود این تبدیل آن به عاملی عینی و كمی و اندازه‎گیری آن قدمت چندانی ندارد. موضوع نقدشوندگی به عنوان یك عامل تعیین‎كننده بازده سهام از اواسط دهه 1980 مطرح شده است (صفرپور 1386، 14).

برخی از سرمایه‎گذاران که به سرعت به منابع مالی سرمایه‎گذاری خود نیازمند شده‎اند؛ در چنین مواردی قدرت نقدشوندگی دارایی‎ها از اهمیت بالایی برخوردار است. اوراق بهاداری كه در بورس اوراق بهادار با استقبال انجام معامله روبه‎رو شده‎اند، بیانگر سرعت نقد‎شوندگی این اوراق بهادارمی‎باشد (ابزاری، صمدی و صفری 1386، 48).

رابطه بین بازده سهام و نقدشوندگی را برخی از پژوهشگران نظیر بیكر[4] و استین[5] را  مثبت یافته‎اند و برخی دیگر نظیر عمری[6]، زیانی[7] و لوكیل[8] منفی اعلام نموده‎اند. البته با این حال مطالعه‌ها در این زمینه متوقف نشده است. زیرا نتایج این پژوهش‎ها بیانگر آن است كه عامل نقدشوندگی بر بازده دارایی مؤثر است و همواره مورد توجه سرمایه‎گذاران بوده است.

با این حال ابهاماتی در این زمینه وجود دارد (مارتینز[9]، نیتو[10] و تاپیا[11] 2005، 14) بنابراین؛ این پژوهش به بررسی رابطه میان شاخص‎های نقدشوندگی و بازده سهام را در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است. نقدشوندگی به چگونگی سهولت خرید و فروش سهام و سایر اوراق بهادار قابل معامله در بورس اوراق بهادار، بدون نیاز به تغییر قیمت دارایی‎های مالی اشاره داشته است. برای ملموس شدن بحث در اینجا مثالی نموده است. با فرض اینکه یک سرمایه‎گذار بازار مالی، سهمی را در بازار به قیمت 100ریال خریداری نماید در صورتی که بلافاصله آن را بتواند به همان قیمت 100ریال به فروش برساند، بازار آن از نقدشوندگی بالایی برخوردار است، برعکس اگر هرگز نتواند آن را به فروش برساند، بازار آن کاملاً با عدم نقدشوندگی مواجه است این دو حالت به ندرت اتفاق افتاده است. به طور معمول بازار در بین این دو حالت قرار دارد. در شمار زیادی از بازارهای اوراق بهادار جهان، بیشتر سهام شرکت در اختیار دولت و شرکت‌های تابعه، صاحبان عمده سهام مانند اعضای هئیت مدیره است. بنابراین درصد پایینی از سهام در دسترس سرمایه‎گذاران بازار جهت معامله قرار دارد در بررسی وضعیت نقدشوندگی بازارهای بورس طبیعی است که، اولین قدم بررسی نحوه عرضه سهام در این بازارها است. در این راستا، سازمان بورس اوراق بهادار در بند ششم آیین‎نامه‎ی شرایط و ضوابط پذیرش سهام در بورس اوراق بهادار قید کرده است که در زمان پذیرش نباید بیشتر از80 درصد از سهام شرکت در اختیار کمتر از 10درصد سهامدار باشد. این نسبت باید در پایان دومین سال پس از پذیرش به 75 درصد کاهش یابد. به علاوه، ظرف مدت 6ماه از تاریخ درج و تا زمانی که نام شرکت در تابلو دوم بورس اوراق بهادار درج می‎باشد، می‎بایستی حداقل 500 سهامدار داشته باشد (خدارحمی 1384، 18).

نقدشوندگی یكی از دغدغه‎های كسانی است كه، اقدام به معامله سهام می‎كنند یا زیرساختهای معاملاتی را مدیریت می‎نمایند. یكی از مهمترین شاخص‎ها در بررسی وضعیت بازار، شاخص قابلیت نقدشوندگی اوراق بهادار موجود در آن است. بالا بودن میزان نقدشوندگی در یك بورس اوراق بهادار نشان‎دهنده موفقیت آن بازار در شفاف‎سازی اطلاعات و نزدیكی قیمت اوراق بهادار به ارزش ذاتی آنها است. صندوق‌های سرمایه‎گذاری مشترك كه از آغاز به كار آنها در بازار سرمایه كشور، بیش از 2 سال نگذاشته است، دارای ویژگی‌های منحصر به فردی هستند كه پس از تصویب قانون مالیاتی مربوطه، تبعاً بخش عمده‌ای از بازار اوراق بهادار را به خود نسبت خواهند داد، این صندوق‎ها ابزاری بسیار ساده و امن برای سرمایه‎گذاری فردی است. از مهمترین ویژگی‌های آنها این است كه، دارندگان واحد سرمایه‎گذاری این صندوق‌ها در پایان هر روز می‎توانند به مدیر صندوق مراجعه و واحد سرمایه‎گذاری را ابطال و وجه نقد خود را دریافت كنند. این ویژگی باعث شده است صندوق‌های سرمایه‎گذاری در تشكیل سبد سرمایه‎گذاری خود به نقدشوندگی سهام در كنار ریسك و بازده آن توجه خاصی داشته‎اند. بنابراین صندوق‌های سرمایه‎گذاری به دنبال شاخصی برای پیش‎بینی نقدشوندگی سهام به این منظور بوده‎اند. بانك‌ها معمولاً به كارگزاران خط اعتباری داده و كارگزاران به پشتوانه آن، به مشتریان خود اعتبار خرید سهام می‎دهند. بانكها سهام خریداری شده را به وثیقه نگهداری می‎كنند و مشتری براساس نوسانات قیمت سهام وثیقه، باید حساب خود را به روز كند. در صورت عدم به روز رسانی حساب وثیقه سرمایه‎گذار نزد بانك، بانك سهام وثیقه را به فروش می‎رساند. به این منظور بانك‌ها معمولاً لیستی از سهام را اعلام می‎كنند كه حاضرند برای خرید آن اعتبار دهند. بنابراین بانك‌ها به دنبال شاخصی برای پیش‎بینی نقدشوندگی سهام به این منظور هستند .سهام دارای قابلیت نقدشوندگی بالا، طبیعتاً ریسك نگهداری كمتری دارد، زیرا سرعت تبدیل به نقد آن بالا است. بنابراین سرمایه‎گذاران به دلیل داشتن ماهیت ریسك‌گریزی سعی در انتخاب سهامی دارند كه قابلیت نقدشوندگی بالایی داشته باشد تا در مواقع لزوم، فروش سهم را با سرعت بالا و در زمان كم و با كمترین تغییر قیمت انجام دهند. نقدشوندگی سهام در بورس اوراق بهادار تهران كه به دلیل فقدان ساز و كارهای فراهم آورنده نقدشوندگی، در ردیف بورس‌های اوراق بهادار غیر نقد جهان قرار گرفته است، یكی از دغدغه‌های اصلی سرمایه‌گذاران است. در نهایت هدف این تحقیـق بررسی این موضوع بوده است که، آیا بین شاخص‎های اندازه گیری نقدشوندگی و بازده سهام شرکت‌ها رابطه معناداری وجود دارد یا خیر ؟

[1]) Liquidity

1) Expected rate of return

[3]) Risk

[4]) Baker

[5]) Stein

[6]) Omri

[7]) zayani

[8]) Loukil

1) Martinez

[10]) Nieto

[11]) Tapia

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)