از ویژگیهای حرکت متداول به سوی توسعه اقتصادی پایدار، به دست آوردن منابع لازم برای مجموعه فعّالیتهای اقتصادی با تجهیز منابع پساندازی موجود در اقتصاد ملّی است. در دهههای اخیر نقش بازار سرمایه و گسترش بازارهای مالی، ارتباط نسبتاً بالایی با رشد اقتصادی کشورها داشته است. کشورهایی همچون آمریکا، ژاپن، انگلیس، کره جنوبی، سنگاپور و … از این بازارهای مالی و مشخصاً بورس اوراق بهادار در جهت توسعه و رشد اقتصادی استفادههای فراوان بردهاند. از مهمترین عوامل مؤثّر در افزایش سرمایهگذاری و رشد و توسعه اقتصادی، داشتن بازارهای قوی و کارآمد همراه با سازمانهای مالی مناسب و فعّال در این بازارهاست. بازار بورس اوراق بهادار از اجزاء تشکیلدهنده بازار مالی است و به عنوان بخشی از مجموعه اقتصاد، تابع بازار مالی میباشد. چنانچه این بازار رابطه منطقی با سایر بخشها نداشته باشد، کاستیهایی در عملکرد آن پیش خواهد آمد. رکود و رونق بازارهای بورس نه تنها اقتصاد ملّی، بلکه اقتصاد جهانی را نیز میتواند تحت تأثیر قرار دهد (نجارزاده و همکاران ، 1388).
به عنوان مثال، بحران بزرگ دههی 1930 و رکود اغلب کشورهای سرمایهداری از بورس اوراق بهادار نیویورک شروع شد. همچنین، بحران سال 1997 کشورهای جنوب شرقی آسیا (که از بازارهای مالی آن کشورها شروع شد) بر اقتصاد جهانی و از جمله بر اقتصاد ایران از طریق کاهش تقاضای کشورهای مزبور برای نفت خام و سقوط قیمت نفت تأثیر داشت. ملاحظه میشود که بین تحوّلات بورس و رکود و رونق اقتصادی رابطهی معنیداری وجود دارد (صمدی، شیرانی فخر و داورزاده، 1386).
بورس اوراق بهادار تهران که مهمترین نهاد بازار سرمایه کشور شناخته میشود، با وجود قدمتی حدود 4 دهه، به دلایل مختلف همواره با افت و خیزهای فراوانی روبهرو بوده و دورههای متفاوتی از رونق و رکود را تجربه کرده است .بنابراین شناخت ویژگیهای این بازار و برطرف کردن تنگناهای آن، از اهمیّت ویژهای برخوردار است و تلاش و پژوهش گستردهای را میطلبد.
شناسایی عوامل مؤثّر بر قیمت سهام و تجزیه و تحلیل رفتار قیمتی سهام در مقابل این عوامل، میتواند به بهبود رونق بازار سرمایه کمک شایانی کرده و در ارزیابی بهتر بورس اوراق بهادار و بهبود و کنترل عملکرد آن مؤثّر واقع شود که این امر نیز به نوبه خود میتواند بخش عمدهای از نیاز سرمایهگذاران و سهامداران را برآورده کند (رضا قلیزاده، یاوری، سحابی و صالح آبادی، 1392).
یکی از عوامل مهم تأثیرگذار بر شاخص قیمت سهام، عوامل سیاسی میباشند. در این تحقیق از شاخصهای حکمرانی که نمایندهای از عوامل سیاسی میباشند برای بررسی اثر عوامل سیاسی بر بازدۀ شاخص قیمت سهام استفاده شده است.
1-2. بیان مسئله
کشورهای توسعهیافته بخش زیادی از سیر توسعههای خود را مرهون بازارهای مالی و به ویژه بورس اوراق بهادار میدانند. بورس اوراق بهادار یکی از مهمترین بازارهای مالی است که به نوعی نشانگر اقتصاد هر کشور به شمار میرود. رکود و رونق بورس اوراق بهادار نه تنها اقتصاد ملّی بلکه اقتصاد منطقه و جهانی را نیز تحت تأثیر خود قرار میدهد. بازار بورس اوراق بهادار از سویی محلّ جمعآوری پساندازها و نقدینگی بخش خصوصی به منظور تأمین مالی پروژههای سرمایهگذاری است و از سوی دیگر، مرجع رسمی و مطمئنی است که دارندگان پساندازهای راکد میتوانند محلّ نسبتاً مناسب و ایمن سرمایهگذاری را جستجو و وجوه خود را برای سرمایهگذاری در شرکتها به کار گیرند. شاخصهای مختلفی برای تجزیه و تحلیل عملکرد بورسها مورد توجّه قرار میگیرد. مهمترین عامل مؤثّر برای تصمیمگیری سرمایهگذاران در بورس اوراق بهادار، شاخص قیمت سهام است. به طور طبیعی، عوامل بسیاری در شکلگیری اطلاعات و دیدگاههای طرفین بازار و
نهایتاً قیمت سهام شرکتها مؤثّرند. بخشی از این عوامل داخلی و بخشی نیز ناشی از وضعیّت متغیّرهایی در خارج از محدوده اقتصاد داخلی است. بر این اساس، عوامل مؤثّر بر قیمت سهام به عوامل داخلی و عوامل بیرونی طبقهبندی میشوند.
- عوامل داخلی، در برگیرنده عوامل مؤثّر بر قیمت سهام در ارتباط با عملیّات و تصمیمات شرکت است.
- عوامل بیرونی شامل عوامل خارج از اختیارات مدیریّت شرکت است، به گونهای که فعّالیت شرکت را تحت تأثیر قرار میدهند.
در حالت کلی، عوامل بیرونی به دو بخش زیر تقسیم میشود:
2- الف. عوامل اقتصادی: رونق و رکود اقتصادی، بورس را به شدّت متأثّر میسازد. بهطوری که در دوره رونق اقتصادی با افزایش سرمایهگذاری در سهام شرکتهای دارای رشد، قیمت سهام آنها افزایش خواهد یافت و در وضعیّت رکود، کاهش قیمت سهام شرکتها را درپی خواهد داشت؛ زیرا در این شرایط، سرمایهگذاری در دارایی مالی با درآمد ثابت به سرمایهگذاری در سهام عادی برتری دارد.
- ب. عوامل سیاسی: شواهد تجربی نشان میدهند یکی از ویژگیهای بورس اوراق بهادار، تأثیرپذیری فوری آن از عوامل سیاسی است. به عنوان مثال، احتمال به قدرت رسیدن یک جناح سیاسی که با دیدگاههای حاکم بر شرایط اقتصادی فعلی مخالف است و یا فوت ناگهانی یکی از مقامات بلندپایه یک کشور، همگی میتوانند جزء عوامل مؤثّر به شمار روند. قطع رابطۀ سیاسی و اقتصادی با سایر کشورها نیز میتواند بر قیمت سهام مؤثّر باشد، مسائلی مثل جنگ و صلح نیز بر روی قیمتهای سهام تأثیر به سزایی دارند.
برای اندازهگیری عوامل سیاسی پارامترهای مختلفی وجود دارد. یکی از این پارامترها شاخصهای حکمرانی میباشد. تاکنون مطالعات زیادی در زمینۀ اثر عوامل سیاسی برروی بازارهای مالی از جمله بازار بورس انجام شده ولی مطالعهای که اثر 6 شاخص حکمرانی را به صورت همزمان برروی بازدۀ شاخص قیمت سهام صنایع مورد بررسی قرار دهد، انجام نشده است. در این پژوهش اثر شاخصهای حکمرانی به عنوان نمایندهای از عوامل سیاسی برروی بازدۀ شاخص قیمت سهام ایران مورد بررسی قرار میگیرد.
1-3. اهداف تحقیق
بررسی و تحلیل اثر شاخصهای حکمرانی بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران
1-4. سؤالات تحقیق
آیا اثر شاخص حق اظهار نظر و پاسخگویی بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران مثبت و معنیدار است؟
آیا اثر شاخص کنترل فساد بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران مثبت و معنیدار است؟
آیا اثر شاخص ثبات سیاسی بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران مثبت و معنیدار است؟
آیا اثر شاخص حاکمیّت قانون بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران مثبت و معنیدار است؟
آیا اثر شاخص کیفیّت قوانین و مقرّرات بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران مثبت و معنیدار است؟
آیا اثر شاخص اثربخشی دولت بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران مثبت و معنیدار است؟
1-5. فرضیههای تحقیق
اثر شاخص حق اظهار نظر و پاسخگویی بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران مثبت و معنیدار است.
اثر شاخص کنترل فساد بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران مثبت و معنیدار است.
اثر شاخص ثبات سیاسی بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران مثبت و معنیدار است.
اثر شاخص حاکمیّت قانون بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران مثبت و معنیدار است.
اثر شاخص کیفیّت قوانین و مقرّرات بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران مثبت و معنیدار است.
اثر شاخص اثربخشی دولت بر بازدۀ شاخص قیمت سهام گروههای صنعتی بازار سهام تهران مثبت و معنیدار است.
1-6. جامعه آماری، نمونه آماری
جامعه آماری در این تحقیق صنایع بازار بورس تهران بوده و نمونه آماری دادههای در دسترس 14 گروه صنعتی بازار سهام تهران در دوره زمانی (91-1387) است.
1-7. متغیّرهای تحقیق
شاخصهای حکمرانی و شاخصهای قیمت صنایع بورس اوراق بهادار تهران
1-8. تعریف عملیاتی واژهها
بورس اوراق بهادار: در بورس اوراق بهادار، سهام و اوراق بهادار منتشر شده در بازار مورد معامله قرار میگیرد. این بازار، مکانی برای تأمین مالی بنگاهها از طریق فروش اوراق بهادار میباشد.
شاخص صنایع: در یک تفکیک کلّی، شرکتهای پذیرفتهشده در بورس تهران به دو گروه صنعت و مالی تقسیم شدهاند که گروه مالی در برگیرندۀ شرکتهای صنعت واسطهگریهای مالی و گروه صنعت شامل کلیّۀ شرکتهای بورس به جز واسطهگریهای مالی است. بورس تهران به محاسبهی شاخص قیمت برای این دو گروه کلّی میپردازد که با نام شاخص مالی و 34شاخص صنعت منتشر میشوند و هر دو در طراحی، محاسبه و تعدیل از معادله (1-1) پیروی میکنند.
که در آن
: قیمت شرکت i ام در زمان t
تعداد سهام منتشره شرکت i ام در زمان t
: عدد پایه در زمان t است. در زمان مبدأ برابر بوده است که درآن قیمت شرکت i ام در زمان مبدأ و تعداد سهام منتشره شرکت i ام در زمان مبدأ
: تعداد شرکتهای مشمول شاخص هستند.
حکمرانی: بر اساس گزارش کمیسیون حکمرانی جهانی، حکمرانی مجموعهای از روشهای فردی و نهادی، عمومی و خصوصی است که امور مشترک مردم را اداره میکند (هداوند، 1384).
بانک جهانی، حکمرانی را به عنوان روشی که بر اساس آن قدرت بر مدیریت اقتصادی یک کشور و منابع اجتماعی آن برای رسیدن به توسعه اعمال میشود، تعریف میکند.
شش شاخص حکمرانی به صورت زیر تعریف میشوند:
حق اظهار نظر و پاسخگویی
این شاخص بیانگر جنبههای مختلف فرآیند سیاسی، آزادیهای مدنی و حقوق سیاسی و ناظر بر میزان آزادی مردم برای دخالت در فرایند انتخاب دولت و استقلال رسانههای گروهی است.
ثبات سیاسی و عدم خشونت
در میان شاخصهای حکمرانی، این شاخص بیانگر بیثباتی و احتمال براندازی دولت با ابزارهای خشونتبار شامل خشونت داخلی یا تروریسم، کودتا، ترور و تنشهای قومی است. و به تداوم سیاستهای جاری در صورت مرگ و میر یا تغییر رهبران و دولتمردان فعلی میپردازد.
کارآیی و اثربخشی دولت
کارآیی و اثربخشی دولت عبارت از کارآمدی دولت در انجام وظایف محوّله که شامل مقولات ذهنی همچون کیفیّت تهیّه و تدارک خدمات عمومی یا کیفیّت نظام اداری و توانایی دولت در تدوین و اجرای سیاستهای صحیح، صلاحیّت و شایستگی کارگزاران و استقلال خدمات همگانی از فشارهای سیاسی است.
کیفیّت مقرّرات
این شاخص به تنظیم قوانین اختلالزا در بازار مانند کنترل قیمتها، ایجاد موانع غیراصولی و دست و پاگیر در صادرات و واردات، محدودیتهای زاید در بازار سهام، محدودیتهای تأسیس یک بنگاه اقتصادی جدید و مقرّرات دست و پاگیر برای تبدیل ارز اشاره دارد.
حاکمیّت قانون
این شاخص بیانگر تعّهد به قراردادها، حقوق مالکیّت، دزدی و جنایت و …است. یک حکومت خوب نیازمند چهارچوبهای قانونی قوی است تا بتواند منصفانه و درست عمل کند. همچنین بایستی از حقوق افراد کاملأ محافظت کند و نیز بایستی از دستگاه قضایی و امنیّتی قوی برخوردار باشد، تا بتواند قوانین را اعمال نماید.
کنترل فساد
این شاخص نیز میزان فساد در میان مقامات رسمی، شیوع فساد در نظام سیاسی به منزله تهدید علیه سرمایهگذاری خارجی، تأثیر فساد بر جذّابیت کشور برای فعّالیت اقتصادی، فراوانی فساد در میان مقامات عمومی و شیوع پرداخت رشوه برای أخذ مجوزهای اقتصادی را اندازه میگیرد.
1-9. ساختار پایاننامه
پایان نامه از پنج فصل تشکیل شده است:
در فصل اوّل به کلیّات تحقیق پرداخته و در فصل دوّم ابتدا به ادبیّات نظری تحقیق که شامل مباحثی از جمله عوامل مؤثر بر شاخص قیمت سهام و شاخصهای حکمرانی است، پرداخته میشود و در پایان این فصل مطالعات صورت گرفته در داخل و خارج بررسی میشود. در فصل سوّم روش تحقیق بررسی میشود. نتایج مربوط به تخمین مدل به وسیله نرم افزار Eviews، در فصل چهارم ارائه میشود و فصل پنجم به نتیجهگیری و پیشنهادات اختصاص دارد.
