:

انسان تنها موجودی است كه با همنوعان خودبه تبادل نظر می پردازد وبرای شناخت وحل مشكلات خود با آنان مشورت وازراهنمایی آنان استفاده می كند .راهنمایی ومشورت درطول زندگی آدمیان مطرح بوده وآنان باكسانی كه مورد قبول واعتمادشان بوده مشورت می كرده اند .باتوسعه علوم انسانی ورشدعلوم رفتاری به راهنمایی ومشاوره به عنوان شاخه ای مستقل ازعلوم رفتاری توجه شد. امروزه راهنمایی ومشاوره به صورت حرفه ای یاورانه برای كمك به افرادی است كه دررشد،سازگاری ،تصمیم گیری،روابط خانوادگی،مهارتهای اجتماعی وشیوه زندگی مشكلاتی دارند ومشاوره به این افراد كمك می كند تاراه حل مناسبی برای مشكلات بیابند. مدرسه و محیطهای آموزشی کانون توجه صاحبنظران سلامت روان هستند. از این رو که این محیط با گروههای سنی که به عنوان گروههای حساس شناخته می شوند سروکار دارند. علاوه بر اینکه سنین دبستان و راهنمایی و دبیرستان به عنوان سنینی شناخته می شوند که پایه ریزی شخصیت افراد در بزرگسالی در این سنین روی می دهد.

مساله قابل توجه این است که این دسته از گروههای سنی بیشتر اوقات خود را در این مدارس و محیطها می گذرانند و روشن است که فضای این موقعیتها تاثیرات مهمی بر سلامت افراد در بزرگسالی دارد. بر این اساس صاحبنظران مسائل روانی در کنار توصیه به خانواده ها در جهت شناخت عوامل موثر در بهداشت روانی و تامین آن ، مراکز آموزشی و مدارس توجه خود قرار می دهند و ایجاد آشنایی و رعایت این عوامل را در مدارس اکیدا توصیه می کنند. رسیدن به اهداف آموزشی که مدارس به عنوان اهداف اساسی خود به آنها توجه دارند مستلزم تامین بهداشت روانی دانش آموزان است. تحقیقات متعدد نشان می دهد که سلامت روانی دانش آموزان با پیشرفت تحصیلی آنها رابطه دارد. و دانش آموزانی که به نحوی از مشکلات روانی یا از فقدان بهداشت روانی مناسب رنج می برند اغلب با افت تحصیلی مواجه هستند. بنابراین ضروری به نظر می رسد جهت تامین شرایط مناسب برای نیل به اهداف آموزشی ، تربیتی و تضمین سلامت افراد در جامعه در سنین مختلف اعمال شیوه های مناسب جهت تامین بهداشت روانی در مدارس مدنظر قرار گیرد.

اهمیت مشاوره و مشورت در دین مقدس اسلام كراراً مورد توجه ائمه ی اطهار و بزرگان دین قرار گرفته است .

بشر امروز در یك دوره ی پیچیده زندگی می كند ، یكی از مشخصات این دوره ، تخصصی شدن مسائل و وابستگی افراد به یكدیگر جهت استفاده از تخصص آنها برای تداوم یك زندگی متعادل است . لذت بردن از زندگی شخصی و رشد و تعالی شخصیت ، شكوفا نمودن استعدادها و ارضای نیازها ، اعم از نیازهای اولیه ی جسمانی ، نیاز به امنیت و آرامش ، نیاز به تعلق نیاز به دوست داشتن و دوست داشته شدن ، نیاز به احترام و نیاز به شكوفایی در دنیای امروز فرایند ساده ای نیست ، در تمام این مراحل به مشاور و مشاوره نیازاست .

وظیفه نهاد آموزش و پرورش ، در آماده كردن دانش آموزانی كه نیروی انسانی فردا تلقی می شوند ، برای مواجهه و سازگاری با مقتضیات قرن بیست و یكم كه از حساسیت ویژه ای برخوردار است بسیار حساس و سنگین است . اضطراب ، افسردگی ، سوء مصرف مواد مخدر ، رفتارهای نابهنجار ، مشكلات تحصیلی ، گرایش ارتباط با جنس مخالف از عمده ترین مشكلات روانی اجتماعی دانش آموزان است ، اهداف آموزش وپرورش زمانی تحقق خواهند یافت كه برنامه ها و محتوای آموزشی با توجه به نیازها وامكانات دانش آموزان تهیه و اجرا گردند.ازطریق « خدمات راهنمایی ومشاوره »می توان تواناییها ونیز محدودیت های دانش آموزان راشناخت واز امكانات موجود حداكثر استفاده را به عمل آورد.مشاور تحصیلی با شناخت دانش آموزان در زمینه های گوناگون می تواند آنان را به رشته های تحصیلی مناسب راهنمایی كندوآنان را در حل مشكلات یاری دهد.گرچه آشنایی معلم با فنون راهنمایی تدریس و عملكرد او را مؤثر وپربار می سازد،ولی معلم به تنهایی نه می تواند ونه فرصت داردبه تمام مسائل و مشكلات روانی وخانوادگی وتحصیلی دانش آموزان رسیدگی كندوبرای هر كدام راه حل ارائه دهد.ازاین رو،مشاور تحصیلی با همكاری معلم وخانواده و مسئولان مدرسه می توانددانش آموزان را در جهت رفع مشكلات تحصیلی و خانوادگی و روانی وتأمینثبات عاطفی یاری دهدونهایتاً نیل به اهداف آموزش وپرورش را ممكن سازد.

بیان مسأله :

انسان تنها موجودی است که با همنوعان خودبه تبادل نظر می پردازد وبرای شناخت وحل مشکلات خود با آنان مشورت وازراهنمایی آنان استفاده می کند.راهنمایی ومشورت درطول زندگی آدمیان مطرح بوده وآنان باکسانی که مورد قبول واعتمادشان بوده مشورت می کرده اند.باتوسعه ی علوم انسانی ورشدعلوم رفتاری به راهنمایی ومشاوره به عنوان شاخه ای مستقل ازعلوم رفتاری توجه شد.امروزه راهنمایی ومشاوره به صورت حرفه ای یاورانه برای کمک به افرادی است که دررشد،سازگاری،تصمیم گیری،روابط خانوادگی،مهارت های اجتماعی وشیوه ی زندگی مشکلاتی دارند،مشاوره به این افراد کمک می کند تاراه حل مناسبی برای مشکلات بیابند.بشرامروز در یک دوره ی پیچیده زندگی می کند،یکی از مشخصات این دوره،تخصصی شدن مسائل و وابستگی افراد به یکدیگر جهت استفاده از تخصص آن ها برای تداوم یک زندگی متعادل است.لذت بردن از زندگی شخصی و رشد و تعالی شخصیت،شکوفا نمودن استعدادها و ارضای نیازها،اعم از نیازهای اولیه ی جسمانی،نیاز به امنیت و آرامش،نیاز به تعلق،نیاز به دوست داشتن و دوست داشته شدن ، نیاز به احترام و نیاز به شکوفایی وپیشرفت در دنیای امروز فرایند ساده ای نیست،در تمام این مراحل به مشاور و مشاوره نیازاست.وظیفه ی نهاد آموزش و پرورش،در آماده کردن دانش آموزانی که نیروی انسانی فردا تلقی می شوند،برای مواجهه و سازگاری با مقتضیات قرن بیست و یکم که از حساسیت ویژه ای برخوردار است بسیار حساس و سنگین است.اضطراب،افسردگی،سوء مصرف مواد مخدر،رفتارهای نابهنجار،مشکلات تحصیلی،گرایش ارتباط با جنس مخالف از عمده ترین مشکلات  روانی  اجتماعی  دانش آموزان  است.برنامه های مشاوره وراهنمایی مدارس،یکی ازپیشرفت های آموزش وپرورش قرن حاضر است که ازشاخص های مدنیت واداره ی علمی جامعه به شمارمی رود.مشاوره یک رابطه ی یاورانه ی دونفری است که برنیاز فرد به رشد، سازگاری، تصمیم گیری  و حل مشکل  تکیه دارد(گیبسون[1]،ترجمه ی فارسی،1373).به نظربلکهام[2](نقل ازگیبسون،ترجمه‎ی فارسی،1373)مشاوره رابطه ای است منحصربه فردکه درآن به مراجع فرصت یادگرفتن،احساس کردن،فکرکردن،تجربه کردن وتغییردادن به شیوه ای متناسب باخود،داده می شود(گیبسون،ترجمه ی فارسی،1373).مشاورنسبت به حرفه ی مشاوره،به عنوان یک فعالیت تخصصی  با هدف کمک  به  افراد دررشد و پرورش  توانایی های  بالقوه شان متعهداست(نوابی نژاد،1393)بااین تعاریف ازمفهوم مشاوره،یک مشاور به فرد دارای مشکل کمک می کندتاضمن شناخت مسایل ومشکلات خود،راه حل های احتمالی مشکل راارائه دهدوسرانجام به حل آن بپردازد.پیشرفت تحصیلی[3] یاعدم آن یعنی افت تحصیلی وهمچنین سلامت روانی[4] یا نقطه ی مقابل آن نه تنها دردوران تحصیل بلکه درطول زندگی دانش آموز تأثیربسزایی دارد.به طوری که می تواندتضمین کننده ی شغل وحرفه ی اودرآینده باشدکه مشاوردراین مقوله می تواند نقش برجسته وحیاتی درپیشرفت تحصیلی وسلامت روانی دانش آموزان ایفا کند.پیشرفت تحصیلی عبارت است از«مسئول نهایی فرآیندیادگیری فعال که با کمک  آموزش  فعالیت های ‎تربیتی ‎انجام  می گیرد.» (گیج وبرلاینر[5]،1374؛ به نقل ازمهدیان،1385) همچنین«سرعتی که دانش آموز در تکمیل پایه ها و درجات گوناگون دارد و بر حسب مقدار پیش افتادگی و سرعت یا عقب ماندگی وی اندازه گیری می شود.» (بیابانگرد،1378). کارشناسان سازمان بهداشت‎جهانی[6](WHO) سلامت فکروروان را  این گونه تعریف می کنند: «سلامت روان عبارت است ازقابلیت ارتباط موزون وهماهنگ بادیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی واجتماعی وحل تضادها وتمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب» (میلانی فر،1390) از آنجا كه در هر نظام آموزشی، پیشرفت تحصیلی و سلامت روانی به عنوان مهم ترین شاخص توفیق فعالیت های علمی و آموزشی محسوب می شود، بررسی عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی و سلامت روانی دانش آموزان از اهمیت خاصی نزد پژوهشگران علوم تربیتی و روانشناسی برخوردار است، بهداشت روانی و پیشرفت تحصیلى ارتباط تنگاتنگى با هم دارند.دانش آموزانى كه از سطح بهداشت روانى مطلوبى برخوردار نیستند، قادر به پیشرفت تحصیلى نخواهند بود و نمی توانند از توانایی هاى خود به نحوم طلوب استفاده كنند (محمدخانى،1384) بنابراین مشاور نقطه مرکزی درپیشرفت تحصیلی وتأمین بهداشت روانی دانش آموزان در مدرسه به شمار می رود.مشاور با شناسایی عوامل مخل پیشرفت تحصیلی وسلامت روانی و عوامل ارتقا دهنده‎ی‎آن ها سعی در ایجاد فضایی سالم در مدرسه می نماید.

محقق دراین پژوهش در پی آن است تا کارآمدی،نقش مشاوردرپیشرفت تحصیلی وسلامت روانی دانش آموزان را ازدیدگاه دبیران ودانش آموزان مورد بررسی قرار دهدودراین راه ازپژوهش های انجام شده توسط محققان ایرانی وخارجی نیز که با این موضوع ارتباط دارنداستفاده خواهدشد.بنابراین سؤال اصلی پژوهش ما این گونه بیان می گردد:« آیا مشاورمی توانددرپیشرفت تحصیلی وسلامت روانی دانش آموزان دبیرستان های دخترانه ی شهرپل دخترنقش موثری داشته باشد».

اهمیت و ضرورت تحقیق

تحولات ودگرگونی های فراوانی درجوامعبشری،که بر اثر حرکت از دوران گذرا به سمت زندگی ماشینی و صنعتی رخ داده، به پدید آمدن شکاف ها وچالش های مخاطره آمیزی منجر شده که انسان های امروز را ناگزیر از همنواسازی خود با شرایط جدید کرده است.در چنین فضایی، بحران هایی پیش روی افراد پدید می آید که اگر متوقف نشود دنیای روحی،روانی آنها را متلاطم می کند.انسان عصرحاضردرمواجه با این مسائل و چالش هانیازمندآموزش وتربیتی جدیدویاری کردن ومشورت است،تابه شیوه‎ای نوبامسائل وچالش ها برخوردکند و به جای مبارزه با این مسائل یا انکارکردن تا این چالش ها خودبه خود حل شوند، لازم است افراد را در برابر این مسائل مصون سازی کرد.آسیب های اجتماعی و روحی و روانی ازجمله طلاق، اعتیاد، خودکشی، مشکلات تحصیلی، اختلافات خانوادگی، نارضایتی شغلی، اضطراب، افسردگی و…..محصول تحولات زندگی صنعتی اند.سؤال اینجاست که در کنار توسعه شگفت انگیز علوم و فنون دانش امروز چه چیزی باید بتواند پاسخگوی بحران های روحی،روانی انسان ها باشد؟بحران هایی که متعاقب پیشرفت علوم و تکنولوژی بر انسان ها رخ نموده است.در این میان دانش آموزان مقطع دبیرستان به دلیل واقع شدن در دوره ی حساس نوجوانی آمادگى بیشترى براى ابتلا به اختلالات روانى وعاطفى دارند كه لازم است جوانب و زمینه هاى آن مورد بررسى دقیق وعلمى قرار گیرد تا بتوان از زمینه‎هاى آسیبزاى سلامت روانی وپیشرفت تحصیلی پیشگیرى بهعمل آورد و شرایط تحقق اهداف نظام تعلیم و تربیت را تسهیل كرد. در پاسخ به این سؤال علم«مشاوره و روانشناسی»قدعلم می کندمشاوره از تمامی فعالیت های اخلاقی تشكیل یافته است كه در آن مشاور متعهد،تلاش می كند تا به مراجع كمك كند تا به آن دسته از رفتارهایی بپردازد كه بتواند به حل مشكلات و مسائل اومنجر شوند.ازطریق مشاوره و راهنمایی فرد نه تنها وضع فعلی خود رادرک می کند،بلکه از آنچه که به صورت آن در خواهدآمدنیز آگاه می شود.کارل راجرز[7](به نقل ازشولتز[8]،1390) معتقد است که هدف بیشتر مشاغل یاری دهنده که شامل مشاوره وراهنمایی نیز می شود،افزایش رشد شخصی وروانی فرد در مسیر رشد اجتماعی است.هم چنین ازطریق«خدمات راهنمایی ومشاوره»می توان توانایی ها ونیز محدودیت های دانش آموزان راشناخت واز امکانات موجود حداکثر استفاده را به عمل آورد.مشاور تحصیلی با شناخت دانش آموزان در زمینه های گوناگون می تواند آنان را به رشته های تحصیلی مناسب راهنمایی کندوآنان را در حل مشکلات یاری دهد.اهداف آموزش وپرورش زمانی تحقق خواهند یافت که برنامه ها و محتوای آموزشی با توجه به نیازها وامکانات دانش آموزان تهیه و اجرا گردند.