امروزه گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین صنایع توسعه پایدار، فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای کشورها از جمله  ایران به وجود آورده است. این صنعت در ساختارهایِ فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی عصر مدرن در جامعه ایران بسیار با اهمیت است؛ بر اساس چنین ویژگی­ای، امروزه گسترش فضاهای باز جمعی و ایجاد مراکز اقامتی استاندارد، مکان‌های فراغتی و تفریحی مدرن یکی از اهداف مهم برنامه­ریزان مدیریت در حوزه گردشگری شهری (داخلی) است.

توسعه گردشگری با ارتقای ابعاد کمّی و کیفی با حداکثر بازده یکی از مهم ترین فعالیت­های عمده مدیریت اجرایی کشورها در عصر حاضر می­باشد. تأکید بر ظرفیت تحمل محیطی به منظور دست‌یابی به گردشگری پایدار، توسعه فعالیت­های عمران گردشگری شهری، نوسازی بافت­های تاریخی شهر، بازسازی فضاهای تفریحی در این حوزه با ارائه تسهیلات مناسب، کمک شایانی به توسعه پایدار گردشگری می­کند. رقابت در جهت توسعه پایدار گردشگری با توجه به ارائه نیازهای گردشگران، در کنار تقویت مشارکت بخش­های خصوصی و شهروندان در رفع این نیازها، همچنین ایجاد بسترهای آمایشی مختلف در این حوزه باید مورد اهمیت و برنامه­ریزی مدیریت اجرایی گردشگری قرار گیرد. تغییر نگرش مسوولان و شهروندان نسبت به جذب گردشگران، ارائه رفتارهای مناسب با این میهمانان، کنترل معضلات و مشکلات گردشگران، توجه به پروسه فرایند ارائه اطلاعات مورد نیاز به گردشگر و.. می­تواند جزء مهم ترین عوامل توسعه پایدار راهکارهای گردشگری در ایران از جمله کلان­شهرهای گردش­پذیر نظیر شهر مشهد باشد. در این بین انتخاب کلانشهر مشهد به عنوان مطالعه موردی از آنجا ناشی می‌شود که کلانشهر مشهد بزرگترین کانون جمعیتی شرق و شمال شرقی ایران است. این شهر به دلیل موقعیت ژئوپولیتیکی خود، بزرگترین شهر شیعه‌نشین آسیای غربی و مسلمانان سنی مذهب چین، آسیای مرکزی و افغانستان نیز به شمار می‌رود. لذا می‌بایست سامان دهنده و هدایتگر فعالیت های فرهنگی و مذهبی برای محدوده ای به وسعت ایران باشد (پاپلی یزدی، 1382،ص. 6). علاوه بر آن کلانشهر مذهبی مشهد دارای حوزه نفوذ بین‌المللی بوده و به دلیل همجواری با کشورهای مسلمان، بزرگترین مرکز جذب گردشگران مذهبی و زائران در نیمه شرقی و شمال شرقی ایران است که بنا به آمار در سال 1390 پذیرای حدود 20 میلیون گردشگر و زائر بوده است (سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، 1391). ورود چنین حجمی از گردشگران و زائران به مشهد نیازمند رسیدگی و مناسب‌سازی وضعیت اسکان و مسائل رفاهی گردشگران است که در این پژوهش به بررسی این مقوله با تأکید بر مؤلفه های پایداری پرداخته خواهد شد.

 

 

1-2- بیان مسئله:

از عوامل موثر بر تجربه گردشگری دلپذیر در یک شهر، خدمات اقامتگاهی و پذیرایی آن شهر می‌باشد که تأثیر به سزایی در تمایل به سفر مجدد به شهر مذکور را دارد. خدمات میهمان نوازی قلب فعالیت گردشگری محسوب می‌شود چرا که از یک سو اشتغال و درآمد مستقیم از گردشگری را برای میزبان رقم می‌زند و در دیگر سو در برآورد نیازها و خواست‌های گردشگران یکی از عوامل اصلی شکل دادن به یک تجربه خوب گردشگری است. از جمله خدمات موجود در بخش مهمان نوازی، خدمات مربوط به اسکان گردشگران است که اصلی‌ترین رکن خدمات میهمان‌نوازی است.

یک گردشگر از لحظه‌ای که تصمیم به سفر می‌گیرد تا وقتی که سفرش به پایان می‌برد، نیازهای متعددی دارد که عدم پاسخگویی به هر یک از آنها می‌تواند در تصمیم او نقش داشته باشد. با این وصف نیاز به اطلاعات، وسایل حمل و نقل، محل اقامت مناسب، برخورد اصولی و مبتنی بر احترام، امنیت و آسایش و… از جمله این نیازها می‌باشد که برای هر یک از آنها باید برنامه‌ریزی دقیقی صورت بگیرد. در این میان محل اقامت یکی از مهم ترین ملزومات حایز اهمیت گردشگران است.

از جمله مقاصد زیارتی و گردشگری مذهبی کشور شهر مقدس مشهد است که به دلیل وجود مرقد مطهر امام رضا(ع) امام هشتم، به عنوان پایتخت معنوی کشور، سالانه بیش از 20 میلیون از زائرین و گردشگران داخلی و خارجی را در خود جای می دهد(سقایی،1390: 54). 

 

 در اولویتبندی احتیاجات و یا به عبارت دیگر، خدمات مورد نیاز زائران و گردشگران ورودی به شهر مشهد، خدمات اقامتی و اسکان را میتوان دارای اهمیت فراوان دانست. به گونه ای که فکر اسکان و اینکه زائر به این امر میاندیشید که در طول اقامت برای زیارت در مقاصد مذهبی چگونه بتواند زمینه اسکان خود و یا خانواده را مهیا کند؟ یکی از دغددغه های اصلی اکثریت زائران و گردشگرانی است که به مشهد سفر می کنند (اکبری، 1389 و آمایش طوس 1387 و سقایی،1390 ). برآورد خدمات اقامتی و اسکان زائر به عنوان دغدغه اول زائران در کلانشهر مشهد سبب گردیده که اقامتگاه های عمومی فر اوانی در این کلانشهر احداث و مورد بهره برداری قرار گیرد.

مشهد این کانون مذهبی همه ساله میلیون‌ها نفر از مشتاقان را از سراسر جهان به سوی خود جلب می‌کند که این امر برای استان خراسان رضوی و مشهدالرضا(ع) موقعیتی استثنایی را فراهم آورده است. طبق آمارهای منتشره سال 91 خراسان رضوی در حال حاضر با وجود 151 هتل از یک ستاره تا پنج ستاره با ظرفیت 11095 اتاق و 39138 تخت، 292 واحد هتل آپارتمانی با ظرفیت 16392 تخت و 543 واحد مهمانپذیر با تعداد 34309 تخت نقش مهمی در اسکان زائرین و گردشگران ایفا می‌نماید. از سوی دیگر هم‌اکنون 221 دفتر خدمات مسافرتی و جهانگردی در استان فعال است (شهرداری مشهد،1391). اما یکی از بزرگترین مشکلات گردشگری در شهر مشهد طریقه اسکان یافتن مسافران در این شهر است. به طوری که درصد زیادی از مسافران مشهد در چادرها و کمپ­ها استقرار می­یابند و درصد کمتری از هتل و مهمانپذیر استفاده می­کنند. این معضل تا حدی است که در برخی از فصول سال وضعیت هتلداری را با چالش روبرو کرده است. از طرف دیگر اسکان در چادرها و در کنار خیابان به صورت غیرمستقیم به بزهکاری و جرائم خیابانی و بالا رفتن هزینه تأمین امنیت در  شهر دامن زده است.

موقعیتی نظیر شهر مشهد در شرق کشور و ظرفیت بالای گردشگری این کلانشهر زیارتی باعث شده تا بسیاری از سرمایه­گذاران داخلی و خارجی مایل به استفاده از بسترهای سرمایه­گذاری در صنعت گردشگری این شهر شوند. چنین است که بسیاری از ایرانیان و یا حتی اتباع کشورهای مسلمان از مسئولان استانی کشور می­خواهند تا مسیر حضور پر رنگ و جدی­تر سرمایه­گذاری کشورهای مسلمان در کلان شهر مذهبی مشهد را هموار کنند. با این حال عدم توسعه مناسب زیرساخت­های صنعت گردشگری و نیز مشکلات اداری، عدم توجه به ظرفیت­ها و فرصت­ها، مانع از جذب مناسب سرمایه در صنعت گردشگری مشهد شده و در نتیجه عدم توسعه امکانات رفاهی را به بار آورده است.

از آنجا که دلیل اصلی انتخاب این شهر برای سفر، توسط مردم، وجود حرم مطهر امام رضا(ع)، امام هشتم شیعیان در این شهر است، حال به هر دلیلی اگر از تعداد این زائران کاسته شود، شهر مشهد دچار مشکل خواهد شد. به طوری که هم اکنون نیز کم شدن گردشگران در بعضی فصول، باعث رکود فصلی مشاغل مربوطه در این شهر می‌شود. عواملی چند وجود دارند که می‌تواند بر روی روند ورود گردشگر به این شهر تأثیرگذار بوده است.

بر این اساس توجه همه­جانبه به مقوله اسکان و اقامتگاه ها در توسعه گردشگری پایدار از اهمیت به­ سزایی برخوردار است. بنابراین تحقیق حاضر قصد دارد به بررسی وضعیت اسکان رسمی زائران شهر مشهد به واکاوی آن از نگاه مؤلفه های پایداری بپردازد. از جمله مواردی دیگری که در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهند گرفت عبارتند از؛ بررسی میزان نیاز به اماکن اقامتی در شهر مشهد و این که آیا نیاز به ساخت اماکن اقامتگاهی جدید وجود دارد؟ و نیز ساخت اماکن اقامتی در بافت های فرسوده و اثرات و پیامدهایی که می تواند بر این گونه مناطق بر مردم (ابعاد اجتماعی)، تأثیرات اقتصادی و زیست محیطی بگذارد مورد بررسی قرار می گیرند.

 

1-3- اهمیت وضرورت تحقیق:

از آنجایی که وضعیت اسکان رسمی گردشگران مشهد دغدغه اصلی تحقیق حاضر است، مروری بر آمارهای مربوطه و معضلات و تهدیدات گردشگری شهر مشهد، می­تواند ضرورت موضوع را روشن کند.

محل اقامت یکی از نیازهای ضروری زائران است که شناخت آن برای برنامه ریزان شهری ضروری است. هدف از اجرای این پژوهش شناخت نیازهای اقامتی زائران در شهر مشهد است. بی اطلاعی از نیازهای زائران و گردشگران، عدم ایجاد امکانات اقامتی و رفاهی مطابق با خواسته های زائران و در نتیجه عدم جذب گردشگر را فراهم می کند.

یکی دیگر از معضلات گردشگری در شهر مشهد مدت اقامت و ماندگاری مسافرین در این شهر است که معمولاً مسافران پس از زیارت و خرید در بازار مسافرت خود را اتمام یافته می­دانند و این در صورتی­ است که یک گردشگر هرچه بیشتر در یک شهر بماند سود و منفعت بیشتری عاید شهر یاد شده می­شود. یکی از اهداف مهم سازمانهای مرتبط با گردشگری افزایش همین ضریب ماندگاری زائران و گردشگران در این شهر است. این امر به جز از طریق شناخت و رفع نیازهای اصلی گردشگران و زائران و افزایش رضایت آنها امکان پذیر نیست.

بر اساس آمار تعداد گردشگران شهر مشهد در ماه­های مختلف سال متفاوت است و این خود باعث به وجود آمدن رکود فصلی در بسیاری از مشاغل این شهر می­گردد، این رکود خصوصاً در مورد مشاغل تجاری، هتلداری، حمل و نقل و…. بسیار صدق می­کند. بیشترین مسافران شهر مشهد در فصل تابستان و خصوصاً مرداد ماه به این شهر می­آیند و کمترین آن نیز در آذر ماه می­باشد و این خود باعث گرانی و تورم قیمت کرایه اقامتگاه در فصل شلوغ سال می­شود.

از دیگر مشکلات گردشگری در شهر مشهد می­توان به طریقه اسکان یافتن مسافران در این شهر اشاره کرد. به طوری که درصد زیادی از مسافران مشهد در چادرها و کمپ­ها استقرار می­یابند و درصد کمتری از هتل و مهمانپذیر استفاده می­کنند.

از این گذشته مسائل دیگری نیز هستند که می توانند به طور جدی وضعیت گردشگری را در شهر مشهد تحت تأثیر قرار دهند از جمله:

1: با توجه به این که مسافران شهر مشهد هرکدام از راه­های دور و نزدیک به این شهر می­آیند، گرانی هزینه­ها و مخارج سفر بر میزان تعداد گردشگران این شهر تأثیر گذار است.

2: دلیل اصلی سفرهای مردم به شهر مشهد­، مذهبی و برای زیارت امام رضا است. با ایجاد امنیت در عراق در آینده، بسیاری از مردم ایران (خصوصاً غرب و جنوب غرب ایران) می­توانند با پیمودن فاصله کمتری به زیارت امامان شیعه در کشور عراق بروند و این پدیده می­تواند به شدت وضعیت گردشگری در مشهد را تحت تاثیر قرار دهد.

شناخت نیازهای زائران همواره از جهت ماندگاری و جذب هرچه بیشتر گردشگر از اهمیت خاصی برخوردار است و بی اطلاعی از آنها زمینه ناکارآمدی جامعه میزبان در ارائه امکانات و خدمات اقامتی مناسب به زائران و در نتیجه جذب گسترده تر و بهتر زائر را فراهم می کند. یکی از مهترین خدمات مورد نیاز خدمات اقامتی است که برآورد این نیاز برای زائران از اهمیتی بنیادین در توسعه و بهینه سازی زیارت و گردشگری در شهر مشهد دارد.

سرمایه گذاری اصولی برای ایجاد مراکز اقامتی مطابق با نیازهای زائران و گردشگران، رضایتمندی گردشگران را بیشتر کرده، تقاضای سفر و ماندگاری را افزایش داد و درآمد بیشتری به صنعت گردشگری تزریق می  نماید. رسیدن به این اهداف در بلندمدت نتایج مطلوب دیگری، همچون زیباسازی شهر ، بالا رفتن سطح فرهنگ عمومی، آشنایی با دیگر فرهنگ ها و نهایتاً توسعه پایدار را به همراه خواهد داشت .از این رو، برنامه ریزی برای توسعه مراکز اقامتی حساسیت ویژه ای را می طلبد.

 

1-4- اهداف تحقیق

این مطالعه شهر مشهد را که یکی از قطب های گردشگری در کشور بوده و هر ساله پذیرای گردشگران زیادی است، به عنوان نمونه انتخاب و واحدهای اقامتی آن را به لحاظ اهمیتی که اسکان و اقامت توأم با آرامش برای گردشگر دارد، بررسی می کند. شایان ذکر است به علت کثرت مراکز اقامتی در شهر مشهد و همچنین تنوع گونهای این مراکز اقامتی بررسی وضعیت آنها به لحاظ گوناگونی را به وسیله یک پرسشنامه امکان پذیر نمی ساخت، تمرکز پژوهش حاضر بر روی هتل، هتل آپارتمان و مهمانپذیرها به عنوان مهمترین جزء مراکز اقامتی است. هدف عمده مطالعه وضع موجود و شناخت ظرفیتها  اقامتی و اسکان گردشگر با در نظر گرفتن شاخصهای توسعه پایدار، جهت بررسی امکان توزیع متعادل گردشگران در فصول مختلف سال درکلانشهر مشهد مقدس است  و بررسی چرایی بیتوته مسافران ورودی به شهر مشهد در پارکها، مراکز عمومی، کمپها و خانه های اجاره ای است. این مسأله محقق را بر آن داشت تا مراکز اقامتی را مورد کنکاش قرار دهند. آیا مشهد با کمبود مراکز اقامتی مرتبط با گردشگران روبه روست یا علت این مسأله را باید در جایی دیگر جستجو کرد. بعد از این سؤال، هدف بعدی بررسی وضعیت مراکز اقامتی شهر مشهد از لحاظ مکان و موقعیت در شهر است .

 

1-5- پرسش های تحقیق:

پرسش اصلی تحقیق:

اقامتگاه های رسمی موجود در شهر مشهد تا چه حدی براساس مؤلفه های توسعه پایدار گردشگری است؟

پرسش های فرعی تحقیق:

1- فضاهای اقامتی تا چه حدی ابعاد اجتماعی جامعه محلی را مورد توجه قرارداده است؟

2- فضاهای اقامتی تا چه حدی براساس مؤلفه های اقتصادی توسعه پایدار گردشگری است ؟

3 – فضاهای اقامتی تا چه حدی براساس مؤلفه های زیست محیطی توسعه پایدار گردشگری است ؟

 

1-6- فرضیه های تحقیق

فرضیه اصلی تحقیق:

اقامتگاه های رسمی ساخته شده مطابق با مبنای توسعه پایدار گردشگری نمی باشد.

فرضیه های فرعی تحقیق:

1- فضاهای اقامتی ابعاد اجتماعی جامعه محلی را تحت الشعاع قرار داده است.

2- فضاهای اقامتی مطابق با مبنای اقتصادی توسعه پایدار گردشگری نیست.

3 – فضاهای اقامتی مطابق با مبنای زیست محیطی توسعه پایدار گردشگری نیست.

) : (

: (www.razavi-chto.ir)

در این فصل مروری بر مفهوم تغییر اقلیم و علل ایجاد آن و تاثیر این پدیده بر منابع طبیعی و منابع آب انجام می­شود و در ادامه به ضرورت و هدف انجام این مطالعه اشاره می­شود.
 
1-2- مفهوم تغییر اقلیم و اهمیت بررسی مدیریت مخزن سد
تغییر اقلیم عبارتست از تغییرات رفتار آب و هوایی یک منطقه نسبت به رفتاری که در طول یک افق زمانی بلند مدت از اطلاعات مشاهده یا ثبت شده در آن منطقه مورد انتظار است. تغییر اقلیم یک پدیده پیچیده اتمسفری‌- اقیانوسی در مقیاس جهانی و دراز مدت است. این پدیده متأثر از افزایش گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر می‌باشد که منجر به دگرگونی در وضع آب و هوا، تغییر توزیع مکانی و زمانی بارش و نوع آن (جامد یا مایع)، جریان آب­های سطحی، تبخیر، تغذیه سفره آب‌زیرزمینی و کیفیت آب شده و به طور کلی روند جدیدی را در اقلیم جهانی موجب می‌گردد. تغییر اقلیم باعث می‌شود که برخی مناطق، مرطوب‌تر و برخی مناطق، خشک‌تر گردند و شدت و تواتر حوادث حدی مانند سیلاب و خشکسالی افزایش یابد. بطور کلی توزیع زمانی و مکانی بارش و الگوهای آن دچار تحول گردیده و میزان تبخیر نیز افزایش می‌یابد. تغییراقلیم بدون تردید یکی از چالش‌های بسیار مهم دوران فعلی آب‌و‌هوایی است که در مقیاس جهانی رخ می‌دهد و دارای اثرات مهمی بر کشورها و به ویژه در بخش منابع آب می‌باشد (IPCC, 2001).
گسترش روزافزون فعالیت­های صنعتی به دلیل افزایش جمعیت جهان، استفاده بی‌رویه از سوخت‌های فسیلی و تغییر کاربری اراضی موجب افزایش انتشار گازهای گلخانه­ای به خصوص CO2 شده است. انتشار روزافزون گازهای گلخانه­ای، توازن انرژی زمین را بر هم زده و موجب گرم شدن کره زمین می­گردد. پدیده گرمایش جهانی و تغییر اقلیم حاصل از آن، اثرات قابل توجهی بر سامانه‌های مختلف نظیر منابع آب، کشاورزی و محیط‌زیست دارد. تغییرات حاصل از رشد سریع اقتصادی و صنعتی، از یک سو، و گذر بسیاری از کشورهای جهان‌سوم به جامعه صنعتی در دهه­های 1970 و 1980، از سوی دیگر، باعث گسترش تغییرات زیست‌محیطی شده است. گرچه بهبود سریع در تکنولوژی کالاهای صنعتی و تدوین قوانین مناسب در حفظ و کنترل محیط‌زیست و آب سالم تدریجاً زمینه کاهش آلاینده­های موثر در تغییر اقلیم را فراهم نموده است، ولی سنجش­های مستقیم گازهای دی‌اکسیدکربن، منواکسیدکربن، متان و کاهش غلظت اوزن در طی سه چهار دهه گذشته تصویری نگران کننده از تخریب محیط‌زیست و ناهنجاری­های اقلیمی بدست داده است (Baede et al., 2001).
با توجه به گزارشات IPCC، اگر انتشار گازهای گلخانه­ای کاهش نیابد، متوسط دمای زمین تا سال 2100 می­تواند 1/1 تا 6/4 درجه سانتیگراد افزایش یابد. همچنین، بررسی­ها نشان از بالا آمدن سطح آب دریاها، ذوب شدن یخ­های قطبی، کاهش پوشش برف و افزایش پدیده­های شدید اقلیمی مانند سیل‌ها و خشکسالی­ها دارد که این تغییرات در پی افزایش متوسط دمای سطح زمین رخ داده است (IPCC، 2007).
از زمانی که موضوع امکان گرم شدن زمین مطرح شد، مسئله بررسی تغییرات در چرخه آب بین زمین، دریا و هوا به عنوان یک عامل مهم اثرگذار بر روی مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مطرح گردید. تغییراقلیم نه تنها اثرات مستقیمی بر محیط‌زیست بطور عام خواهد داشت بلکه سبب می‌گردد که داده‌ها و اطلاعات جمع‌آوری شده در گذشته که مبنای طراحی سازه‌های آبی و سایر سازه‌ها می‌باشند، دیگر شاخص مطمئنی برای رفتارسنجی منابع آب و اهمیت سازه در آینده نباشد (Lane et al., 1999).
     تا دو دهه‌ی گذشته بیشتر کارشناسان و متخصصان صنعت آب در دنیا سعی و کوشش خود را در جهت دستیابی به تکنیک‌های ساخت سازه‌های آبی به کار می‌برند و اکثر پروژه‌ها منتهی به ساخت سد و شبکه‌ی انتقال و توزیع آب می‌شد. در این راستا تحقیقات گسترده‌ایی انجام شد که منجر به تهیه‌ی استانداردهای جهانی گردید.
با اینکه تکنولوژی ساخت یک سازه‌ی آبی و ضمائم آن نقش مهمی در بالا بردن راندمان پروژه در یک سیستم منابع آب  دارد ولی به تنهایی قادر به مدیریت آن سیستم نمی‌باشد.
از سال 1980 پس از گذر از مرز ساخت و ساز تاسیسات آبی در اکثر کشورهای دنیا به دلیل به وجود آمدن مسائل مختلفی از قبیل افزایش نیاز آبی، وقوع سیلاب و خشکسالی‌های شدید و به خصوص مطرح شدن مسائل زیست‌محیطی، آلودگی و تغییراقلیم، مدیریت ‌منابع ‌آب به عنوان یک مسئله‌ی مهم در رأس امور تحقیقاتی و مطالعاتی قرار گرفت.
مدیریت منابع آب به خصوص از دیدگاه ریاضی در سال‌های اخیر با توجه به تحقیقات گسترده‌ایی که در این زمینه می‌شود، منجر به دستاوردهای ارزشمندی شده است. گرچه ارتباط بین مراکز تحقیقاتی و اجرایی و یا از تئوری به کاربردی کردن تحقیقات به سادگی میسر نیست، ولی با این وجود پس از سال‌ها تلاش برای متصل کردن این دو، در حال حاضر مدیریت منابع آب با استفاده از ابزار و روش‌های نوین انجام می‌شود.
یکی از بحث‌های مدیریت ‌منابع ‌آب به خصوص در کشورهایی که تعداد زیادی سدهای مخزنی دارند، مربوط به مدیریت مخازن سدها می‌باشد.
در ایران با بیش از 80 سد در حال بهره‌برداری و ده‌ها سد در حال مطالعه، در اکثر موارد مشاهده می‌شود که حجم آب ذخیره شده‌ی پشت سد به مراتب کمتر از حجم طراحی می‌باشد.
محدودیت‌های رودخانه‌های پرآب و دائمی و عدم دارا بودن یک سیستم منسجم مدیریت حوضه‌ی آبریز، مدیریت منطقی، اصول و واقع بینانه‌ایی را در بهره‌برداری از سدها ایجاب می‌کند.
در این راستا با استفاده از تکنیک و علوم پیشرفته و ابزاری چون سیستم ماهواره‌ایی، اطلاعات جغرافیایی، بانک داده‌ها و روش‌های جدید محاسباتی، میتوان سیستمی را به وجود آورد که با استفاده از آن مدیر سد با توجه به نتایج حاصل از سیستم بتواند وضعیت سد را در هر لحظه ارزیابی کند و تصمیم مقتضی را جهت مدیریت بهتر اتخاذ کند.(3)
بهره‌برداری بهینه از مخازن سدها نیازمند مدیریت در نواحی ذخیره که برای جریان‌های ورودی آتی پیش‌بینی شده‌اند، می‌باشد. بهینه‌سازی یک مفهوم اساسی برای افزایش مدیریت و بهره‌وری تاثیرات متقابل پروژه‌های سد‌سازی می‌باشد. مفهوم بهره‌‌برداری بهینه وقتی اهمیت بیشتری پیدا کرد که قواعد بهره‌برداری از مخازن کامل تر گردید.
بهینه‌سازی بهره‌برداری به نرم‌افزارهای موثری برای پیش‌بینی جریان ورودی به مخازن، از پیش‌بینی‌های قطعی در زمان واقعی تا

 

 پیش‌بینی‌های طولانی مدت مبتنی بر احتمال، نیاز دارد. این نرم‌افزارها همچنین باید دستورالعمل‌های راهنمایی (قواعد بهره‌برداری) را برای اتخاذ تصمیمات بهره‌برداری، تأمین  نمایند.(65)

قواعد بهره‌برداری مخزن، راهنمایی‌هایی برای مسئولان بهره‌برداری مخزن می‌باشند. این قواعد برای مخازن در حال بهره‌برداری در شرایط ماندگار (و نه برای مخازنی که بلافاصله بعد از ساخت پر شده و یا برای تأمین مجموعه‌ایی از اهداف جدید موقت بهره‌برداری می‌شوند) کاربرد دارند.
قواعد بهره‌برداری از مخازن در واقع انتقال اطلاعات طراح به متصدیان بهره‌برداری می‌باشد که به طور مکرر باید بهنگام‌سازی شوند. چند نوع از قواعد وجود دارند، اما هر یک به حجم‌های ذخیره یا خروجی مخزن مطلوب یا لازم، در هر زمان خاص از سال اشاره می‌کنند. برخی از این قواعد، حجم‌های ذخیره‌ی مورد نظر را تعیین می‌کنند که از آن به عنوان منحنی‌های‌فرمان یاد می‌کنند. (18)
یک منحنی فرمان شرح می‌دهد که چه مقدار ذخیره در اوقات مختلف سال باید در مخزن وجود داشته باشد تا آب مورد نیاز را همواره یا با حداقل کمبود بتوانیم تامین نماییم.
مدیریت مخازن با استفاده از منحنی‌های‌فرمان، موضوع پیچیده‌ایی است، چرا که این منحنی‌ها از یک سری دقیق جریان که شاید دوباره اتفاق نیفتد، به دست می‌آیند.
بهره‌برداری از سد‌ها گاهی اوقات تنها به مدیریت تأمین آب محدود می‌شود، اما کمبود آب هنگامی اتفاق میفتد که تقاضای آب از عرضه‌ی آن تجاوز می‌نماید، بنابراین در طرح‌های مدیریتی بهینه‌سازی آب، باید هر دوی آنها مورد محاسبه قرار گیرند.(65)
مدل‌های شبیه‌سازی ، روش‌های مؤثری را برای ارزیابی کارآیی سیاست‌های بهره‌برداری، در اختیار قرار داده و با جزئیات بیشتری نسبت به مدل بهینه‌سازی سیستم مورد مطالعه را بررسی می‌کنند، اما ابزار مؤثری جهت انتخاب و یا تعریف بهترین سیاست بهره‌برداری نمی‌باشند. آنها در واقع برای پیش‌بینی عملکرد سیستم تحت یک سری شرایط خاص که شخص استفاده کننده از مدل آنها را اعمال می‌کند، به کار می‌روند و در نهایت شخص بعد از چندین بار اجرای مدل، حالت بهینه را انتخاب می‌کند. مدل‌های شبیه‌سازی با اینکه در جهت شناخت پدیده و فیزیک مسئله بسیار مفید هستند، ولی قادر به انجام مدیریت بهینه مخزن نمی‌باشند. بر این اساس با تلفیق مدل‌های شبیه‌سازی و بهینه‌سازی و تعریف تابع هدف (تابعی که باید بهینه‌سازی شود) و قیودات (محدودیت های فیزیکی، فنی، قانونی و مالی مقادیر متغییرهای تصمیم) میتوان در یک زمان هم متغیر‌حالت و هم متغیر‌تصمیم (در متغیر طراحی و بهره‌برداری ما به دنبال تعیین بهترین مقادیر آنها هستیم) را در نظر گرفت. با توجه به این مزیّت مدل‌های بهینه‌سازی، کاربرد آن به طور گسترده‌ایی در اکثر مدیریت‌ها به خصوص مدیریت منابع آب و مخازن، مرسوم می‌باشد.
همچنین گرایش محققین در سال‌های اخیر به استفاده بیشتر از اطلاعات تغییرات اقلیمی در مدیریت منابع آب عمدتاً به دلیل زیر است:

• افزایش آگاهی و اطلاعات در زمینه پدیده­های بزرگ مقیاس اقلیمی و ارتباط آن ها با فرآیندهای محلی هیدرولوژیکی
• مسجل شدن وقوع پدیده تغییراقلیم (climate change) و تاثیرات آن بر منابع آب
• وقوع پدیده‌های سیل و خشکسالی با فرکانس کمتر و شدت­های زیادتر در بسیاری از مناطق دنیا در سالیان اخیر
• عدم توانایی برنامه ریزی­ها و پیش بینی­های مبتنی بر روند تاریخی اقلیم یک منطقه در مدیریت منابع آب

بدین ترتیب در سال‌های اخیر، بررسی رخداد تغییر اقلیم و سازگاری با آن، به عنوان موضوعی مهم مورد بررسی مجامع علمی جهان می‌باشد.
بنابراین به واسطه‌ی افزایش نیاز آبی به خاطر رشد جمعیت، مهاجرت و افزایش مصرف آب به خاطر بهتر شدن استانداردهای زندگی، کمبود آب به مرور زمان افزایش یافته است. کمبود درتأمین آب، موجب تنش‌های اجتماعی و بی‌ثباتی سیاسی خواهد شد لذا برای هر اجتماعی حفاظت از این منابع آبی برای کاهش تلفات تا جایی که امکان داشته باشد، ضروری است.
1-3- ضرورت انجام تحقیق
پدیده تغییر اقلیم و اثرات آن،‌ به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش رو در مدیریت ‌منابع‌‌آب و انرژی شناخته شده ‌است. بخش عمده‌ای از تحقیقات انجام شده و در حال انجام در زمینه آب و انرژی از دهه آخر قرن بیستم تاکنون،‌ معطوف به بررسی این پدیده و اثرات آن بوده ‌است. بررسی مطالعات صورت گرفته در این زمینه در چند دهه اخیر نشان می‌دهد که تغییرات اقلیم تاثیر قابل توجهی بر وضعیت بارش و دما و پارامترهای متاثر از آنها همچون رواناب و رطوبت خاک داشته است. این تغییرات در مناطقی مانند ایران منجر به محدودیت منابع آب موجود و تشدید بحران‌های کم‌آبی می‌گردند. از دیگر پیامدهای پدیده تغییر اقلیم و افزایش دمای کره زمین تبدیل الگوی بارش برف به باران می‌باشد که این مسئله باعث کاهش آورد رودخانه‌های وابسته به ذوب برف در فصل‌های بهار و تابستان و افزایش رواناب در فصل‌های پائیز و زمستان می‌شود. این مسئله باعث می‌شود که آبدهی مطمئن سدها با آنچه در زمان طراحی در نظر گرفته شده تطابق نداشته باشد که از جمله چالش‌های پیش‌رو در برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آب خواهد بود (استیل دان و همکاران، 2008).
بنابراین نمی­توان بدون توجه به اثرات این پدیده، به برنامه‌ریزی مطمئن برای مدیریت منابع آب در آینده پرداخت. در واقع در گذشته این برنامه­ریزی­ها با توجه به این فرض صورت می­گرفت که شرایط اقلیمی آینده، خصوصیات و تغییرپذیری مشابه شرایط گذشته خواهند داشت. سدها بر اساس داده‌های در دسترس از جریان­های موجود در رودخانه­ها و با توجه به مقدار و فرکانس مورد انتظار خشکسالی و سیلاب، طراحی و ساخته می­شدند. مخازن با استفاده از آمار هیدرولوژیکی گذشته برای تامین اهداف مختلف، سیاست­های بهره‌برداری را اتخاذ می­نمودند. اما در حال حاضر اعتماد به آمار گذشته ممکن است منجر به اتخاذ تصمیمات ناصحیح و به طور بالقوه خطرناک یا گران گردد. از این رو بررسی اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب از ضروریات برنامه‌ریزی و مدیریت سیستم‌های منابع آب کشورها، به ویژه کشورهای نیمکره شمالی (از جمله ایران)، می‌باشد و بدین ترتیب نیاز به بررسی اثرات تغییر اقلیم بر مخازن سدها و مشاهده عملکرد مخازن احساس می‌شود، تا با اتخاذ سیاست‌هایی از افت عملکرد مخازن تحت تاثیر تغییر اقلیم جلوگیری شود.
در تحقیق پیش­رو به بررسی اثر تغییر اقلیم بر رواناب ورودی به مخزن سد دز و نیز چگونگی تاثیر این پدیده بر نحوه بهره­برداری از مخزن و تأمین نیاز پائین دست پرداخته می‌شود. حوضه مورد مطالعه جزو مناطق خشک ایران از نظر آب‌و‌هوایی محسوب می­شود، با توجه به خشک و کم آب بودن منطقه و اهمیت مدیریت منابع آب موجود در این حوزه آبریز، اهمیت بررسی اثرات احتمالی تغییر اقلیم در آینده در این حوضه بیشتر احساس می‌شود. در واقع نتایج این تحقیق می‌تواند در بهبود برنامه­ریزی منابع آب منطقه تحت تاثیر پدیده تغییر اقلیم مفید و موثر ­باشد.
1-4- فرضیات تحقیق
در این تحقیق فرض میکنیم:
1-  دمای منطقه در دوره آتی افزایش و بارش کاهش خواهد یافت.

• به کارگیری مدل‌های AOGCM در شبیه‌سازی رواناب و داده‌های بارش و دما دارای عدم قطعیت است.
• رواناب منطقه در دوره آتی کاهش یافته و مخزن سد دز با کاهش حجم روبرو خواهد شد.
• منحنی فرمان کنونی سد دز جوابگوی وضعیت شرایط آتی بهره‌برداری از سد نخواهد بود.

 
1-5- پرسش‌های اصلی تحقیق
پرسش‌هایی که درنهایت و در فصل نتیجه‌گیری باید به آنها پاسخ داد به شرح زیر است:
مؤلفه‌های اقلیمی حوضه سد دز چه تغییراتی های در دوره‌آتی خواهند داشت؟
این تغییرات در  مؤلفه‌ها چه تأثیری بر منحنی فرمان بهره‌برداری سد دز دارد؟
 
1-6- اهداف تحقیق
با توجه به ریسک­های موجود در سیستم­های منابع آب، یکی از مهمترین راه‌کارهای مدیریتی تلاش برای درک این موضوع است که مؤلفه­های تغییر اقلیم چه تاثیری بر منابع آب در دوره­های آتی می‌گذارند. در واقع هدف از انجام این تحقیق ارائه یک مدل جامع ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر عملکرد مخزن سد دز با هدف تأمین نیاز کشاورزی، شرب، صنعت، ماهیگیری و زیست محیطی در آینده می­باشد. برای تحقق هدف مورد نظر مراحل زیر انجام میگیرد:

1. بررسی اثرات تغییر اقلیم بر پارامترهای هواشناسی منطقه با استفاده از مدل گردش عمومی و نیز مدل ریزمقیاس نمایی LARS-WG
2. بررسی میزان حساسیت پارامترهای هیدرولوژیکی منطقه (مانند رواناب ورودی به مخزن) نسبت به تغییر اقلیم
3. بررسی اثر تغییر اقلیم بر عملکرد مخزن و شاخص تامین آب

 
 
 
 
Water resources system
Decision
Optimal Operation
Optimization
Tradeoffs
Operation Rules
Update
Rule Curve
Shortage
Water Supply
Demand
Supply
Simulaion Models
Operaion policies
Target Function
Constraction
Decision Variable
State Variable

ازدواج اساس خانواده و قاعده­ای است که برآن جامعه استوار می­شود و خانواده اولین سنگ بنا ملّتها است وازدواج از سوی شارع مقدس برای حلیّت استمتاع و لذت بردن هر یک از زن ومرد از یکدیگر قرار داده شده است و نیز عقدی است که هدف ازآن دوام و استمرار زندگی زناشویی است مگر در حالت­های خاص که دیگر ادامه زندگی غیر ممکن و نامقدور باشد خداوند در این باره می­فرماید:

«و مِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا و جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَودَّهً و رَحْمَهً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَاتٍ لِقَومٍ یَتَفَکَّرُونَ؛و باز یکى از آیات(لطف) او آن است که براى شما از جنس خودتان جفتى بیافرید که در کنار او آرامش یافته و با هم اُنس گیرید و میان شما رأفت و مهربانى برقرار فرمود. در این امر نیز براى مردم با فکرت ادله‏اى(از علم و حکمت حق) آشکار است».

در شرع اسلام برای ­خانواده و ازدواج قوانین محکمی قرار داده است که بر اساس آن­ها    رابطه­ای مبنی بر احترام متقابل به وجود می­آید که مودت و رحمت از مهم­ترین صفات آن است و نیز شرع مقدس بر اساس عقد ازدواج بر هر یک از طرفین حقوق و واجباتی قرار داده است و طلاق را برای وقتی که اختلاف بسیار حاد و غیر قابل حل باشد تشریع نموده است لذا شوهر       می­تواند در صورت عدم توافق، زن را دو بار طلاق داده و به آن باز گردد؛ امّا هنگامی که زن را سه طلاقه کرد طلاق آن­ها بائن خواهد شد که رجعتی در آن وجود ندارد زن عده­ی خود را به مدت سه طهر خارج از خانه­ی مرد می­گیرد و بعد از تمام شدن این مدت از قید زوجیت آزاد    می­شود در حالت­هایی که طلاق به علت اختلاف شدید بین زوجین است هر دو طرف بعد از جدایی راه خود را در پیش می­گیرند؛ امّا احیانا مرد به علّت عادتی که دارد اقدام به طلاق زن و رجوع به او می­کند در چنین حالتی و بعد از طلاق سوم دیگر حق بازگشت به زن را ندارد مگر اینکه با شخص دیگری ازدواج کند و بعد از نزدیکی شوهر دوم او را طلاق داده و عدّه­ی آن به اتمام برسد در این صورت است که رجوع شوهر قبلی به زن مباح می­شود. به شوهر دوم مُحلِّل گفته می­شود؛ زیرا اوست که سبب مباح شدن زن به همسر قبلی می­شود.

از شرا یط لازم نکاح مُحلِّل این است که ازدواج آنها، باید حقیقی باشد و هیچ حیله و نیرنگی از سوی هیچ یک از سه طرف عقد(همسر سابق – مطلّقه – محلل) وجود نداشته باشد. ازدواج مُحلِّل تحقق پیدا نمی­کند مگر بعد از عقد صحیح و نزدیکی و مباشرت.

ازدواج مُحلِّل همواره از سوی مخالفین اسلام به عنوان قانونی که منزلت زن را در نظر     نمی­گیرد و أخلاق را زیر پا می­گذارد معرفی شده است و شرط ازدواج زن با شوهر دوم را نوعی زنا و فحشا تلقی کردند و این به خاطر جهل آن­ها به قواعد و أحکام نکاح محلل در اسلام یا به

 

 خاطر تجاهل و عناد آن­ها است.

باید توجه داشت که نکاح تحلیل به شکل شرعی آن هیچ مشکلی ندارد؛ امّا مشکل آنجا پدید می­آید که ازدواج محلل به شرط یا نیّت تحلیل باشد که فقها در این مورد دیدگاه های مختلفی دارند برخی عقد را چه با شرط و چه با نیّت تحلیل باشد باطل می­دانند و عده­ای دیگر شرط و نیّت را مبطل عقد نمی­دانند.این پزوهش در چهار فصل بیان شده است.

فصل اول: کلیات ومفاهیم

فصل دوم: بررسی صور مختلف نکاح تحلیل

فصل سوم: دلایل قائلین به جواز وعدم جواز نکاح تحلیل

فصل چهارم: شرایط حلیت زن مطلّقه ثلاثه

امید است که این تحقیق مورد رضایت خداوند متعال قرار بگیرد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1. شرح و بیان مسأله پژوهشی

همان گونه که ازدواج، یک امر حیاتى و ضرورى است، طلاق هم در شرایط خاصى، ضرورت پیدا مى­کند، لذا از دیدگاه اسلام طلاق مجاز می­باشد. البته از آنجا که از هم پاشیدن خانواده­ها زیان­هاى جبران ناپذیرى براى فرد و اجتماع دارد، با استفاده از عوامل مختلفى، طلاق را تا آنجا که ممکن است محدود ساخته، و احکامى تشریع نموده که با توجه به آن­ها طلاق به حداقل       مى­رسد. موضوع الزام زن مطلّقه برای بار سوم، به ازدواج با مُحَلِّل به هدف ازدواج مجدد با شوهر اول، یکى از آن عوامل محسوب مى­شود. ازدواج تحلیل واینکه زن مطلّقه ثلاثه حق رجوع به همسر سابق را ندارد مگر اینکه با دیگری ازدواج نموده و مباشرت کند موضوعی است که همواره محل بحث وجدل بین علمای اسلام و مخالفین از ملل دیگر بودند برخی آن را از مترقی­ترین احکام اسلام دانسته که کرامت زن را نگه می­دارد و از سوء استفاده مرد از حق طلاق جلوگیری می­کند برخی دیگر آن را نوعی زنا دانسته که أهانت به زن محسوب می­شود فقهای مذاهب پنجگانه محور بحث در این پژوهش نظر متباینی دارند برخی نه فقط شرط تحلیل را باطل، بلکه نیت تحلیل را هم مبطل عقد می­دانند در مقابل مذاهب دیگری شرط تحلیل را باطل امّا مبطل عقد نمی­دانند هر یک از فریقین نکاح تحلیل را تعریف کرده و برای اثبات مدعای خود دلیل آورده­اند امامیه از کتاب خدا و سنت رسولش و اهل بیت گرامی آن استدلال کرده­اند در مقابل أهل­سنت نیز به کتاب خداوند وسنت پیامبر وآثار رسیده از صحابه و تابعین استناد می­کنند که این پژوهش که به شکل تطبیقی است در صدد بیان اشتراک و اختلاف این مذاهب در هر یک از احکام و ادلّه می­باشد.

 

1-2. اهداف تحقیق

 

 هدف کلی

شناخت أحکام فقهی ازدواج با مُحلِّل از دیدگاه مذاهب پنجگانه اسلامی.

 

أهداف جزئی

 

1- تبیین حکم ازدواج با محلل از دیدگاه فقهای امامیّه.

 

2- بررسی ازدواج مُحلِّل از دیدگاه أهل سنّت.

 

3- شناسایی موارد مشترک و اختلافی مذاهب پنجگانه اسلامی.

 

1-3. ضرورت و أهمیت موضوع

با توجه به اهمیت خانواده در اسلام و رواج طلاق در جوامع اسلامی از یک سو، و ایرادهایی که برخی مغرضان و بی­خبران از أحکام مترقّی اسلام نسبت به موضوع محلل گرفته­اند، می­طلبد در خصوص این نوع ازدواج که خود عاملى است براى بازداشتن مردان از طلاق هاى مکرر و پایان دادن به خودکامگى بعضى ازمردان و سامان بخشیدن به نظام نکاح و زناشویى تحقیقی جامع و تطبیقی میان مذاهب پنجگانه اسلامی صورت پذیرد.

 

– روم/21.

         
هر انسان بنابر فطرت انسانی، با یک سری از نیازها متولد می شود که این نیازها در طی رشد انسان تغییر
می­یابند. مجموعه­ای از نیازها وجود دارند که در بین سایر نیازها از اهمیت بیشتری برخوردارند به طوری که حیات انسان به آن ها وابسته است و دسته­ای از نیازها بیشتر جنبه­ی روانی دارند و پس از تامین نیازهای حیاتی اولویت می­یابند. انسان برای تامین نیازهای اولیه یا حیاتی خود به منابع مادی نیازمند است و برای کسب منابع مادی همواره به کار و شغل نیاز داشته است. پس می­توان گفت حیات آدمی به داشتن کار و کسب منابع مالی وابسته است.

از سوی دیگر، کار و شغل بر سایر جنبه­های زندگی هر فرد مثل رفتار، برنامه ریزی برای زندگی، گذراندن ساعات زندگی، خواب، غذا، تفریح، آموزش و… موثر است. بنابراین، تامین نیازهای غیرمادی و روانی انسان نیز به کار مرتبط است)اردبیلی،1374).

کار و بیکاری از موضوعاتی هستند که در مورد آن ها، در بین افراد جامعه، با هر سن، تحصیلات، ویژگی و منصبی که باشند، بحث­های زیادی می­شود. در بین صحبت افراد مختلف، گاه شنیده می­شود که می­گویند: برای افراد جامعه کار وجود ندارد(صالحی،1384). عده­ای نیز این گونه بیان کرده­اند که در جامعه­ی ما کار به اندازه­ی کافی وجود دارد، اما افراد جویای کار، راهبرد و شیوه­ی درستی برای یافتن شغل و کار در پیش نمی­گیرند)اردهه و اردهه،1384).

در پیش گرفتن راهبردهای نادرست برای کاریابی می­تواند به علت عدم آگاهی افراد، آموزش­های نادرست خانواده و مدرسه و عدم مهارت افراد باشد. صرف نظر از این که علت به کارگیری راهبردهای ناصحیح چیست، آن چه مهم­تر و ضروری­تر به نظر می­رسد این است که راهبردهای کاریابی در هر دو صورت)چه کار به اندازه­ی کافی وجود داشته باشد و افراد راهبرد درست به کار نبرند و چه این که کار در جامعه محدود باشد) برای افراد جامعه مورد نیاز و اساسی هستند)سوکی نیک، بندات و رافمن، ترجمه فرجی،1383).

با توجه به نیاز افراد جامعه به استفاده از راهبردهای کاریابی ، بررسی عوامل موثر بر انتخاب راهبردهای کاریابی که افراد برای کاریابی از آن استفاده می نمایند بسیار ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش تاثیر شخصیت بر انتخاب راهبردهای کاریابی بررسی شده است.   
1-2 شرح و بیان مساله پژوهشی

اشتغال موجب بقای جامعه می‌گردد و در اعتلای حیات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه نقش مهمی دارد(شفیع آبادی، 1378، درودی،1384). بسیاری از نیازهای انسان مثل نیازهای جسمی، روانی واجتماعی از طریق اشتغال برآورده می‌گردد(شفیع­آبادی،1387). کار و اشتغال جوهره و بر طرف کننده نیازهای روحی و جسمی افراد جامعه است(ریحانی بزرگ، 1386).

اختلال در اشتغال صدمات جبران­ناپذیری بر فرد و نظام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دارد. کار عامل مؤثری در شکل گیری رفتار و تعیین کننده سلامت جامعه است. جوامعی که با مشکل بیکاریمواجه هستند، مسائل زیادی در زمینه اقتصادی، اجتماعی و امنیتی دارند. بیکاری موجب فساد وتباهی می‌گردد به طوری که گفته می‌شود ریشه‌ی تمام مفاسد فردی و اجتماعی بیکاری است(شفیع آبادی، 1387).

بیکاری و کاریابی از دغدغه‌های اصلی اکثر افراد جامعه ی ما به ویژه جوانان و دانشجویان محسوب می­شود و از مسائل مهم برای کلیه افراد جامعه است. کار در زندگی فردی، اجتماعی و خانوادگی نقش بسیار مهمی دارد. به نظر می­رسد که اهمیت کار و کاریابی امری کاملا بدیهی است به طوری که بر تمام حیطه‌های زندگی فرد تاثیر دارد و اهمیت آن بر هیچ کس پوشیده نیست و تمام افراد جامعه بر اهمیت کاریابی اتفاق نظر  دارند)ناصرآرا،1377).

کاریابی از بزرگترین مشکلات و نگرانی­ها در هر جامعه­ای به ویژه در جامعه ماست. مشکل کار و کاریابی مسئله­ای کاملا ملموس و حیاتی محسوب می­شود که از جمله نگرانی و دغدغه‌های به روز به شمار می­آید به طوری که دیده می­شود از جمله مسائل مهم برای مسئولان جامعه، خانواده­ها ، جوانان و به ویژه فارغ­التحصیلان دانشگاه است. بسیاری از افراد امروزه در جستجوی کاری مناسب هستند)اردهه و اردهه،1384).
بیکاری پدیده‌ای اجتماعی است که در اکثر نقاط جهان مشاهده می‌شود(اردهه، ابراهیمیان، 1383). کشور ما نیز همچون بسیاری از جوامع با مشکل بیکاری به ویژه در جوانان و فارغ التحصیلان مواجه است. به طوری که همواره یکی از دغدغه‌های اصلی مسئولان و سیاستگذاران کاهش نرخ بیکاری و ایجاد اشتغال به ویژه برای جوانان بوده است(لبافی، طهماسبی گنجور، 1384). داشتن کار و شغل جزء حقوق اصلی هر انسانی است و هر فردی به طور طبیعی حق دارد که برای ادامه زندگی خود شغلی انتخاب نماید (کرمی، 1373). این در حالی است که انتخاب شغل مناسب نیازمند جدیت وتلاش فراوان است (ناصرآرا، 1377).

در کشور ما مهارت‌های کاریابی و راهبردهای جستجوی شغل کمتر مورد توجه قرار گرفته و باور و نگرش اغلب افراد جامعه این است که فرصت‌های شغلی در جامعه کم است. چنین باورهایی موجب شده تا جویندگان کار برای یادگیری مهارت ها و روش‌های کاریابی، تلاش کمتری داشته باشند و روش‌های منفعلی را در پیش گیرند. این در حالی است که باورهای شغلی بر تصمیم گیری شغلی تاثیر مهمی دارند و مطالعات متعددی نیز بر ارتباط معنادار بین رفتار کاریابیو یافتن شغل تاکید دارند(حق شناس، عابدی، باغبان، سمیعی، حسینیان، صالحی،1389).

باورهای کاریابیتوسط آگزین و فیشبین(1975)به شکل احتمال ذهنی در مورد وجود رابطه بین موضوع مورد باور فرد، برخی موضوعات، ارزش ها، مفاهیم یا اسنادها تعریف شده اند. باورهای کاریابی داوری‌های ذهنی فرد نسبت به خودش در ارتباط با انتخاب شغل می باشند که بر تصمیم گیری شغلی موثر هستند (آرولمانی، 2004). این موضوع کاملا مشخص است که حتی با ایجاد زمینه اشتغال، آگاهی از رفتارهای کاریابی برای رقابت در بازار کار بسیار مهم است به طوری که راهبرد مورد استفاده برای یافتن شغل می تواند بر سرعت دستیابی فرد به شغل مورد علاقه فرد تاثیر بگذارد(سوکی نیک، ترجمه فرجی،1383).

رفتار کاریابی مجموعه فعالیت‌ها و رفتارهای منظم، سازمان یافته و هدفدار برای شناسایی و جستجوی فرصت‌های شغلی است(کانفر، ونبرگ و کانترویتز،2001). کاریابی فرآیندی هدفدار است که شامل جمع آوری اطلاعات درباره فرصت‌های شغلی احتمالی، ارزیابی و بررسی انتخاب‌های شغلی وانتخاب یک شغل از بین موارد پیشنهادی است(باربر،دالای، جاننتونیا  و فیلیپس ،1994).تحقیقات نشان می دهند که بسیاری از رفتارها و راهبردهای کاریابی در نتایج کاریابی موثر هستند. در اکثر مطالعات مربوط به کاریابی، روش‌های کاریابی، شامل استفاده از منابع معمولی شامل این موارد می باشند:آگهی‌های استخدامی روزنامه ها، ماهنامه‌های تجاری، اینترنت، ارسال کارنامه شغلی یا رزومه، مراجعه به نمایندگی‌های استخدام موقت یا دائمی و کار داوطلبانه یا کارورزی در طول تحصیل(کانفر،2001).

به طور کلی راهبردهای کاریابی در منابع مختلف به دو دسته­ی رسمی و غیررسمی تقسیم می شوند (ساکس،2005). منابع رسمی شامل روش‌هایی همچون استفاده از آگهی روزنامه ها، کاریابی از طریق شبکه‌های کاریابی اتحادیه‌های صنفی یا نمایندگی‌های استخدام خصوصی و مراجعه به مراکز کاریابی هستند; همچنین ارسال درخواست مستقیم برای کار در سازمانی که فرد به آن علاقه دارد، استفاده از وب سایت سازمان ها و کاریابی از طریق شرکت‌های حرفه ای مرتبط با رشته ی فرد کاریاب، از جمله­ی این منابع محسوب می­شوند.منابع غیررسمی به شبکه روابط فرد با دیگران مربوط می­شوند مانند صحبت با دوستان، خانواده، استفاده از اساتید، استفاده از روابط در موسسات در حال تغییر که جای خالی برای استخدام دارند و همچنین حضور در بازار کار و کار کردن‌های دوره­ای در بازار کار (ریدبه نقل از ساکس،2005).

هر فردی به شیوه خاصی به دنبال کار می­گردد و این امر موجب شده تا روش‌هایی که برای یافتن کار مورد استفاده قرار می­گیرند، متفاوت باشند. علت تفاوت روش‌های مورد استفاده توسط افراد می­تواند به مسائلی چون ویژگی‌های شخصی، امکانات، محیط، آگاهی افراد و شرایط مربوط باشند. بدیهی است هر فردی دارای ویژگی های خاص و شخصیت منحصر به فردی است)اردهه و اردهه،1384).

افراد از ابتدای کودکی ویژگی‌های خاص خود را دارند که حتی ممکن است در دو فرزند یک خانواده نیز متفاوت باشند. از ابتدای تولد و هفته‌های نخست، کودکان از نظر سطح فعالیت، واکنش به تغییرات محیط، تحریک پذیری، گریه کردن، نا آرام بودن، سطح تحمل، پیچ وتاب خوردن و سایر ویژگی­ها با یکدیگر متفاوتند. نتایج پژوهش­ها حاکی از تداوم این ویژگی‌های شخصی و خلق و خوی کودکان در سال‌های بعدی زندگی است به طوری که خلق و خو و سازگاری دوران بزرگسالی، همبستگی معناداری با ویژگی‌های شخصی و خلقی دوران کودکی دارد. به چنین ویژگی‌های پایداری که در فرد وجود دارند، شخصیت گفته می­شود(اتکینسون، اتکینسون، اسمیت، بم، هوکسما،1904. براهنی، بیرشک، بیک، زمانی، شهرآرای، کریمی، گاهان و محی الدین،1383 ). شلدن شخصیت را سازمان پویای جنبه‌های ادراکی، انفعالی، ارادی و بدنی فرد تعریف می­کند(سیاسی،1384). هرنظریه تعریف خاصی از شخصیت دارد.

بسیاری چون پارسونز، هالند، لوری، مایرز و بریگز، تریسی و راندزمعتقدند انتخاب شغل تحت تاثیر شخصیت و ویژگی‌های افراد است و هر یک مدلی برای شخصیت ارائه داده اند که هر فرد طبق آن دارای شخصیت خاصی است(سمیعی، باغبان، عابدی، حسینیان، 1390).

یکی از نظریه‌های شخصیت، نظریه­ی اینوگرام است. طبق مدل یا نظریه­ی اینوگرام افراد در سه گروه اصلی ادراک گرا، احساس گراو عمل گرا قرار می­گیرند که هر یک از این سه گروه دارای سه زیر مجموعه است بنابراین طبق این نظریه افراد در 9 گروه مختلف قرار می گیرند و طیف یکپارچه ای از شخصیت افراد در قالب نه بعد شخصیتی فراهم می­آید. این نه بعد یا تیپ شخصیتی عبارتند از: اصلاح گرا، یاری دهنده، عمل گرا، فردگرا، محقق، وفادار، کلیت گرا، چالش طلب و مسالمت جو. هر یک از افرادی که در یکی از این گروه‌های نه گانه قرار می­گیرند دارای ویژگی‌های خاصی هستند(حق شناس،عابدی، حسینیان، باغبان، سمیعی، صالحی، 1389).با توجه به مسائل بیان شده این سوال مطرح می­شود که هر یک از تیپ‌های شخصیتی نه گانه طبق مدل اینوگرام از چه راهبردهایی برای کاریابی استفاده می­کنند؟

تحقیقات انجام شده حاکی از این است که روش مورد استفاده برای کاریابی بر یافتن شغل، شدت و مدت کاریابی موثر است. مطالعه ی پیشینه حاکی از تاثیر ویژگی‌های فردی و شخصیت افراد بر شدت کاریابی و رفتار کاریابی است(ساکس،2005).           بنابراین با توجه به اهمیت و مشکلات کار و کاریابی، باید روش‌هایی که موثرتر از سایر روش­ها هستند، مشخص شوند و همچنین تعیین شود که چرا برخی افراد یک روش خاص را برای کاریابی انتخاب می­کنند؟ آیا بین ویژگی‌های شخصیتی افراد و استفاده از یک روش کاریابی رابطه وجود دارد؟ آیا شخصیت‌های مشابه، روش‌های کاریابی مشابهی دارند؟

در این پژوهش رابطه عامل شخصیت و راهبردهای کاریابی بررسی شده است. راهبردهای کاریابی یکی از متغیرهای کاریابی است. راهبردهای کاریابی، شیوه هایی هستند که افراد برای یافتن کار از آن ها استفاده می نمایند و شخصیت مجموعه ویژگی های جسمانی، روانی و رفتاری است که هر فرد را از سایر افراد متمایز می نماید. با توجه به این که شخصیت موجب تمایز افراد از یکدیگر می گردد؛ در این پژوهش رابطه شخصیت و تمایز افراد به دلیل تفاوت شخصیت آن ها و شیوه ای که افراد برای یافتن کار از آن استفاده می نمایند بررسی شده است. بنابراین، مسئله تحقیق حاضر بررسی رابطه بین تیپ های شخصیت اینوگرام و راهبردهای کاریابی دانشجویان دانشگاه اصفهان می باشد.
1-3 ضرورت انجام تحقیق

کار و اشتغال از جمله مهمترین عواملی است که بر آینده­ی فرد، سبک زندگی، میزان سلامت روانی، هویت، استحکام شخصیت، مفید یا غیرمفید بودن فرد، جامعه پذیری، تفریح، ساعات فراغت، رابطه فرد با دیگران و بسیاری از عوامل دیگر مؤثر است. کار برای فرد نشآن های از بلوغ است و موجب استقلال، آزادی و احترام برای وی می‌گردد (شفیع آبادی، 1381، اردبیلی، 1378).

بیکاری می‌تواند باعث طرد اجتماعی، تاثیر جسمی و روحی منفی بر فرد، خانواده و اجتماع گردد. بسیاری از انحرافات اجتماعی و اخلاقی، بزهکاری‌ها، اعتیاد، جرم وجنایت و عدم توانایی ازدواج و تشکیل خانواده برای جوانان یا عدم توانایی ادامه تحصیل و پیشرفت، وابستگی به خانواده، عدم توانایی تامین معاش و شکل گیری مفاسد اجتماعی و تباهی افراد در جامعه ناشی از بیکاری است)ایمانیان و ایمانیان، 1384).

انتخاب شغل یکی از سرنوشت­سازترین تصمیمات فرد است که به نظر می‌رسد از مهمترین مسائل جوانان کشور ما باشد. افراد زیادی با سطوح تحصیلی مختلف و با وضعیت اجتماعی و اقتصادی متفاوت درگیر این موضوع هستند. به طوری که این موضوع یکی از دغدغه‌های اصلی برای افراد جامعه و مسئولان است.

جامعه برای رسیدن به خودکفایی نیازمند انتخاب کارگران و نیروی ماهر است و بیکاری به معنی هدر دادن منابع جامعه است که هیچ کس نمی‌تواند در برابر آن بی اعتنا باشد(ناصرآرا، 1377، کیاوند، 1366). در این میان به نظر می‌رسد با وجود این که جویندگان کار در کشور ما بسیار زیاد هستند اما مهارت‌های کاریابی و راهبردهای جستجوی شغلی کمتر مورد توجه قرار گرفته این در حالی است که استفاده از راهبردهای مناسب برای کاریابی در یافتن شغل و کار به فرد کمک زیادی می‌نمایند.

با توجه به این که جویندگان کار از راهبردهای مناسبی استفاده نمی کنند و گاهی حتی با آن ها آشنا هم نیستند، گمان می‌کنند فرصت‌های شغلی در جامعه کم است و بنابراین به دنبال فراگیری مهارت‌های کاریابی نمی‌روند و روش‌های منفعلی درپیش می‌گیرند (صالحی، 1385).

اهمیت کار برای حیات انسان و جامعه کاملا مشخص است. از آن جا که به نظر می­رسد کار یکی از اساسی­ترین نیازهای افراد جامعه به ویژه جوانان است، جایگاه و اهمیت پژوهش در زمینه کاریابی و کلیه عوامل وابسته به آن همچون راهبردهای کاریابی، نیاز به توضیح ندارد. با توجه به اهمیت موضوع بیکاری و اشتغال در جهان و کشور ما به نظر می­رسد لزوم توجه به رفتارهای کاریابی و راهبردهای کاریابی و شناسایی عوامل وابسته به آن انکارناپذیر باشد.

ارزش هر پژوهش و فعالیتی در زمینه­ی کار و کاریابی، برای افراد جامعه از بدیهیات است به حدی که هر فرد از افراد جامعه می­تواند ضرورت آن را بیان نماید. شاید اگر از کلیه ی افراد جامعه­ی ما و هر جامعه­ی دیگری در مورد اهمیت، اولویت و ارزش کار و کاریابی برای افراد جامعه به ویژه جوانان پرسیده شود، می­توان فهمید که کاریابی از ضروری­ترین نیازهای جهان و افراد به شمار می­آید. چنین به نظر می­رسد که با تغییرات اساسی در دنیای کار، این ضرورت به بحث اساسی­تری تبدیل شده است که هیچ کس نمی­تواند آن را انکار نماید. با نگاهی به افراد می­توان به این نتیجه رسید که پژوهش در زمینه­ی کاریابی و شیوه­ای که افراد برای جستجوی کار از آن استفاده می­کنند، مورد نیاز همه افراد جامعه از هر قشر، سن، گروه و طبقه­ای است.

راهبردهای کاریابی و عوامل وابسته به آن برای پژوهشگرانی که علاقه­مند به پیش­بینی کننده­ها و پیامدهای کاریابی هستند، موضوع با

 

 اهمیتی است و همچنین برای شاغلینی که کاریابان برای یافتن کار سراغ آن ها می­روند اهمیت دارد. افراد معمولی، موسسه‌های آموزشی، مشاورین شغلی، سازمآن ها و به طور کلی همه جامعه از جمله گرو ه هایی هستند که به فرآیند و متغیرهای کاریابی علاقه مند می باشند. بنابراین کاریابی به حیطه ی وسیعی از افراد مربوط می­شود از جمله افرادی که از بیکاری رنج می­برند، افرادی که می­خواهند شغلشان را تغییر دهند، کسانی که برای اولین بار وارد بازار کار شده­اند، سازمآن ها و حتی مشاغل.

مسئله کاریابی، راهبردها و شیوه‌های آن برای دانشجویان، جوانان، محصلان، مسئولان آموزشی مدارس و دانشگاه­ها و مسئولان کشور و به طور کلی همه افرادی که با کار و اشتغال در ارتباط هستند، مهم است. این تحقیق برای مسئولین کشور، جوانان، دانشجویان، محصلین، فارغ التحصیلان، مسئولان دانشگاه‌ها و مراکز تربیتی، والدین، برنامه­ریزان اجتماعی و تربیتی، افراد و سازمآن هایی که در حیطه کار و امور اجتماعی، تعلیم و تربیت، کارآفرینی، پرورش و رشد کودکان، نوجوانان وجوانان کار می‌کنند و مراکز کاریابی، مشاوران، مدیران و معلمان مدارس و مربیان ضروری است و مفید واقع می گردد.

این پژوهش می‌تواند برای افراد جویای کار، جهت پرورش مهارت‌های کاریابی آنان مؤثر باشد و به طور کلی می‌تواند مورد توجه همه‌ی کسانی که با موضوع کار و بیکاری درگیر هستند، قرار گیرد. بنابراین با احساس چنین ضرورتی، پژوهش در زمینه ی کار، کاریابی و عوامل وابسته به آن، برای کمک به همه ی افراد جامعه بسیار اساسی و لازم است و این مسائل باید به دقت و به طور مفصل، مورد بحث قرار گیرند.

1-4 اهداف پژوهش

1-4-1 هدف کلی

تعیین رابطه ساده و چندگانه بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و راهبردهای کاریابی در دانشجویان دانشگاه اصفهان.

1-4-2 اهداف اختصاصی          

1-تعیین رابطه ساده و چندگانه بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد آگهی‌های استخدامی روزنامه ها.

2-تعیین رابطه ساده و چندگانه بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد مراجعه به مراکز کاریابی.

3-تعیین رابطه ساده و چندگانه بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبردگفتگو با دوستان و خانواده در زمینه کاریابی.

4-تعیین رابطه ساده و چندگانه بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد بررسی وب سایت سازمان ها.

5-تعیین رابطه ساده و چندگانه بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد مراجعه به نمایندگی‌های استخدام خصوصی.

6-تعیین رابطه ساده و چندگانه بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد ارسال درخواست مستقیم برای کار در سازمان مورد علاقه.

7-تعیین رابطه ساده و چندگانه بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد مراجعه به شرکت‌های حرفه ای مرتبط با رشته ی فرد.

8-تعیین رابطه ساده و چندگانه بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد بهره گیری از اساتید.

9-تعیین رابطه ساده و چندگانه بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد بهره گیری از روابط در موسسات در حال تغییر با شغل های بلاتصدی.

10-تعیین رابطه ساده و چندگانه بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد کارکردن‌های دوره ای در بازار کار.

1-5 فرضیه‌های پژوهش

1-5-1 فرضیه کلی

بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و راهبردهای کاریابی در دانشجویان دانشگاه اصفهان رابطه ساده و چندگانه وجود دارد.

1-5-2 فرضیه‌های اختصاصی

1: بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد آگهی‌های استخدامی روزنامه ها، رابطه ساده و چندگانه وجود دارد.

2: بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد مراجعه به نمایندگی‌های استخدام خصوصی، رابطه ساده و چندگانه وجود دارد.

3: بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد گفتگو با دوستان و خانواده در زمینه کاریابی، رابطه ساده و چندگانه وجود دارد.

4: بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد بررسی وب سایت سازمان ها، رابطه ساده و چندگانه وجود دارد.

5: بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد مراجعه به مراکز کاریابی، رابطه ساده و چندگانه وجود دارد.

6: بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد ارسال درخواست مستقیم برای کار در سازمان مورد علاقه ی فرد، رابطه ساده و چندگانه وجود دارد.

7: بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد مراجعه به شرکت‌های حرفه ای مرتبط با رشته ی فرد، رابطه ساده و چندگانه وجود دارد.

8: بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد بهره گیری از اساتید، رابطه ساده و چندگانه وجود دارد.

9: بین ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد بهره گیری از روابط در موسسات در حال تغییر با شغل­های بلاتصدی، رابطه ساده و چندگانه وجود دارد.

10: بین  ابعاد نه گانه شخصیت اینوگرام و استفاده از راهبرد کار کردن‌های دوره ای در بازار کار، رابطه ساده و چندگانه وجود دارد.

–Sukiennik , Bendat & Raufman

– Unemployment

–Job search skills

–Job search methods

-Job search behavior

–Job search beliefs

–Agzen & Fishbin

–Arulmani

– Kanfer , Wenberg & Kantrowitz

–Barber ,Daly, Giannantonio &Philips

–Sakes

–Reid

–Personality

–Atkinson,Atkinson , Smith, Bem & Hoeksema

-Parsons

–Holland

–Lowry

–Mayers & Briggs

–Tracey & Rounds

–Enneagram

–Thinking

–Feelling

– Instinctive

–The Reformer

–The Helper

–The Achiever

–Individualist

–Investigator

–Loyalist

–Generalist

–Leader

–Peace Maker

­ای برای ایجاد جهش در فرآیند توسعه اقتصادی می­دانند. از سوی دیگر با توسعه بازار سرمایه و حضور هر چه بیشتر مردم در این بازار نسبت به ایجاد نهادهای سرمایه‌گذاری مناسب و متنوع، از جمله انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، برای تجهیز پس­اندازهای مردم و فراهم کردن امکان حضور غیرمستقیم آن­ها در بازار سرمایه، اقدام شده است.

در این فصل ابتدا به کلیاتی از مباحث مهم این پژوهش پرداخته می­شود و سپس چرایی انجام این پژوهش، هدف، اهمیت و ضرورت انجام پژوهش، قلمرو پژوهش، سؤالات، فرضیات و تعریف عملیاتی متغیرها مورد بررسی قرار می‌گیرد.

1-2- تعریف و بیان مسئله پژوهش

بازار مالی، بازاری است که دارایی‌های مالی در آن خلق، مبادله و دادوستد می‌شوند. یکی از اصلی‌ترین کارکردهای بازار مالی، انتقال وجوه مازاد افراد علاقه­مند به سرمایه‌گذاری به افراد نیازمند به سرمایه است. بازار مالی به منظور تأمین نیازهای سرمایه­گذاران در این بازار به ابزارهایی نیاز دارد تا بتواند پاسخگوی نیازهای متنوع سرمایه­گذاران باشد. فرهنگ اصطلاحات تخصصی مالی، ابزار مالی را به عنوان یک سند رسمی و قانونی مانند سهام و اوراق قرضه و یا سایر ابزارهای مالی تعریف می­کند.

در نهایت سومین رکن، مؤسسات مالی است. مؤسسات مالی با اهداف ارائه خدمت به جامعه، تأمین رشد و سهم بازار و ایجاد حداکثر بازدهی به فعالیت می­پردازند. به عبارت دیگر مؤسسات مالی یک نقش مهم و اساسی در تبدیل امکانات اقتصادی از قبیل زمین، نیروی انسانی، مدیریت و غیره را به انواع مختلف دارایی‌های مالی عهده­دار هستند. ایفای این نقش افزون بر اینکه دارایی‌های موجود در اقتصاد را

 

 نقدشوندگی و جریان بیشتری می­بخشد، تحول و توسعه اقتصادی را نیز امکان­پذیر می­سازد.

از دیدگاه کلی نوسانات بازده و قیمت سهام تحت تأثیر عوامل سیستماتیک و غیرسیستماتیک بسیاری است و حساسیت هر سهم به این عوامل متفاوت است؛ از این رو یکی از راهکارهای اصلی و مهم پیشنهادی مدیریت مالی تشکیل سبدی از سهام برای حذف نوسانات ناشی از عوامل غیرسیستماتیک است. این هدف در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به شرط تنوع سازی مناسب میسر شده است؛ اما در مورد ریسک سیستماتیک کماکان این معضل وجود دارد. در ادبیات مالی مدرن روش‌های متعددی برای بهینه‌سازی پرتفوی ذکرشده است؛ اما با توجه به پیچیده شدن و سرعت عوامل تأثیرگذار، پیش‌بینی بازده و تشکیل پرتفوی­های بهینه با روش‌های سنتی کار دشواری است. با پیشرفت دانش محاسباتی و ظهور فناوری اطلاعات و روش‌های فرا ابتکاری امید به حل مسائل پیچیده شکل‌گرفته و طی چند دهه اخیر این روش‌ها در بازار سرمایه و در مسائل پیش‌بینی بازده و بهینه‌سازی پرتفوی استفاده می­شود.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک از جمله نهادهایی (مؤسساتی) هستند که طی چند سال اخیر در بازار سرمایه کشورمان معرفی‌شده‌اند و به این دلیل نوپا بودن آن­ها، پژوهش‌های نسبتاً اندکی روی آن‌ها انجام‌شده است. یکی از مسائل بسیار مهم، پیش‌بینی رفتار بازده این صندوق‌ها و اتخاذ تصمیم­های سرمایه‌گذاری و تشکیل پرتفویی از این صندوق‌ها برای سرمایه‌گذاران است. مسئله این پژوهش بررسی و به­کارگیری روش‌های هوش مصنوعی شامل شبکه‌های عصبی مصنوعی و الگوریتم ژنتیک در پیش‌بینی بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بازار سرمایه و تشکیل پرتفوی بهینه از این صندوق‌ها می‌باشد.

1-3- اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

مهم­ترین وظیفه بازار اوراق بهادار انتقال کارا و مؤثر سرمایه از پس‌انداز کنندگان به سوی بنگاه­­ها و اشخاص نیازمند سرمایه می­باشد. در حقیقت سلامت اقتصادی وابسته به انتقال کارا و مؤثر این وجوه از عرضه‌کنندگان (پس‌انداز کنندگان) به سوی متقاضیان وجوه سرمایه­ای (بنگاه­ها) می‌باشد. از طرف دیگر، در بازار سرمایه تشخیص مناسب‌ترین اوراق بهادار، مهم‌ترین مسئله مورد توجه سرمایه­گذاران است تا با توجه به ریسک و بازده، حداکثر ثروت را کسب کنند.

این پژوهش در تلاش برای ایجاد پرتفوی بهینه از میان صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و با استفاده از الگوریتم­ ژنتیک است، البته برای انجام این کار ابتدا باید عملکرد صندوق‌ها را با استفاده از روش شبکه عصبی مصنوعی پیش‌بینی نمود. این گامی در راستای آگاه کردن سرمایه­گذاران برای سرمایه‌گذاری مناسب­تر منابعشان است. ضمناً یک سیستم پیش‌بینی بازده مناسب و مطمئن شرکت‌ها و نهادهای مالی، سبب جلب اعتماد افراد، اعم از سهامداران خرد و کلان به بازار سرمایه و رونق هر چه بیشتر آن خواهد شد و می­تواند دریچه­ای نو به سوی جلب سرمایه باشد. همچنین انتخاب سبدی بهینه از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک کمک زیادی در ایجاد صندوق‌های سرمایه­گذاری مشترک چند صندوقی (صندوق صندوق) می‌نماید که این به نوبه‌ی خود منجر به توسعه ابزارهای مالی کشور خواهد شد و بدیهی است وجود تنوع در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به عنوان یکی از اقسام نهادهای مالی، ازجمله عوامل مؤثر در ایجاد انگیزه برای مشارکت سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه است.

1-4- اهداف پژوهش

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک یکی از انواع واسطه­های مالی نوین هستند که با فروش سهام خود به عامه مردم وجوهی را تحصیل و در ترکیب متنوع از اوراق بهادار با توجه به هدف صندوق، به طور حرفه‌ای سرمایه‌گذاری می‌کنند.

توسعه سرمایه‌گذاری از یک سو موجب جذب سرمایه و هدایت آن به بخش‌های مولد اقتصادی شده و از سوی دیگر با توجه به جهت‌گیری سرمایه­گذاران، سرمایه‌گذاری‌ها به سمت صنایعی هدایت خواهند شد که از سود بیشتر یا ریسک کمتری برخوردار است و این امر در نهایت سبب تخصیص بهینه منابع و رشد و شکوفایی اقتصادی کشور خواهد شد. در این راستا انتخاب پیش­بینی بازده آتی و تشکیل پرتفوی، یکی از دغدغه‌های اصلی سرمایه‌گذاران است. لذا اهداف این پژوهش به شرح ذیل می‌باشند:

1) بررسی معیارهای تأثیرگذار بر بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

2) استفاده از شبکه عصبی مصنوعی برای پیش‌بینی بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

3) مقایسه روش شبکه عصبی مصنوعی با رگرسیونی برای پیش‌بینی بازده صندوق‌های مشترک

4) استفاده از الگوریتم ژنتیک برای تشکیل پرتفوی بهینه متشکل از سهام صندوق‌های مشترک

5) مقایسه روش الگوریتم ژنتیک و مدل­های خطی جهت انتخاب سبد بهینه سهام

1-5- سؤالات و فرضیات پژوهش

1-5-1- سؤالات پژوهش

با توجه به مطالب گفته‌شده این پژوهش سعی دارد به سؤالات ذیل پاسخ دهد:

1) آیا می‌توان با استفاده از روش شبکه عصبی مصنوعی عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک را پیش‌بینی نمود؟

2) آیا روش شبکه عصبی مصنوعی جهت پیش‌بینی بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در مقایسه با مدل­های رگرسیونی توان بالاتری دارد؟

3) آیا بازده پیش‌بینی‌شده توسط روش شبکه عصبی مصنوعی با بازده واقعی تفاوت معنی‌داری دارد؟

4) آیا می­توان با استفاده از الگوریتم ژنتیک سبدی بهینه متشکل از سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک تشکیل داد؟

5) آیا روش الگوریتم ژنتیک جهت تشکیل سبد بهینه از سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در مقایسه با مدل­های سنتی توان بالاتری دارد؟

1-5-2- فرضیات پژوهش

در این پژوهش سه فرضیه ذیل مطرح شده است:

فرضیه اول: پیش‌بینی بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی در مقایسه با مدل­های رگرسیونی توان تبیین بالاتری دارد.

فرضیه دوم: بین بازده پیش‌بینی‌شده با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی و بازده واقعی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک تفاوت معنی‌داری وجود ندارد.

فرضیه سوم: انتخاب پرتفوی متشکل از سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک با استفاده از الگوریتم ژنتیک در مقایسه با مدل­های سنتی منجر به بهبود معنی‌داری در عملکرد پرتفوی می‌شود.

[1]. Fund Funds

[2]. Instrument

[3]. Multi Fund Funds (Fund OF Funds)