کاهش میزان تولد کودکان و کاهش مرگ و میر انسانها به دلیل بهبود کیفیت بهداشتی و درمانی در چند دهه اخیر سبب افزایش تعداد سالمندان در جهان گردیده است. به دنبال افزایش جمعیت سالمندان، محققین و متخصصین به اهمیت توجه به وضعیت درمان و سلامتی آنان و فراهم آوردن امکانات لازم برای خدمات ویژه در این زمینه پی بردهاند. آمار و اطلاعات منتشر شده از سوی موسسه ملی سالمندان آمریکا(2011)، نشان میدهد که در جهان در حدود 550 میلیون نفر 65 سال و بالاتر وجود دارد که پیش بینی میگردد، این رقم تا سال 2030 به یک میلیارد نفر خواهد رسید (15).
با مراقبتهای مناسب میتوان از عمر طولانی لذت برد و پیری سالم و با نشاطی را همراه داشت و از هجوم بیماری و ضعف در امان بود. پیشرفت علم پزشکی و دسترسی آسان به خدمات بهداشتی درمانی موجب کاهش شیوع بیماریهای عفونی و مرگ و میر ناشی از آن گردیده است، یکی از بیماریهای غیر واگیر شایع در دوران سالمندی استئوپروز است و شکستگیهای استخوانی که از عوارض بالینی شایع این بیماری است هزینههای درمانی و مراقبتی زیادی را به جامعه تحمیل میکند (10).
بر اساس پیشبینیهای جهانی، شیوع این بیماری تا سال 2050 افزایش قابل توجهای خواهد داشت که علت آن نه تنها افزایش سن جمعیت بلکه تغییرات نامطلوب در شیوه زندگی و رژیم غذایی است (5).
این بیماری در خانمها نسبت به آقایان شیوع بیشتری دارد. پس از دوران یائسگی، با کاهش میزان استروژن و کمبود این هورمون، استخوان خاصیت شکنندگی پیدا کرده و از تراکم آن کاسته میشود. تجربه پوکی استخوان را نیم بیشتری از خانمها پس از دوران یائسگی دارند. انجام تست تراکم استخوان میزان پوکی آن را مشخص کرده و به پزشک معالج شما کمک خواهد کرد تا تصمیمات درمانی را اتخاذ کند (19). استئوپروز در نژاد سفید و آسیایی شایعتر میباشد و اهمیت آن در شکستگی ناشی از آن است (4). نیمی از افرادی که دچار شکستگی لگن میشوند به وضعیت عملکردی پیش از شکستگی باز نخواهند گشت (12). استئوپروز یکی از بلایای قرن اخیر است،
استئوپروز اپیدمی خاموش عصر حاضر است، چرا که علائم بالینی نداشته و اولین بار خود را با عوارض بیماری که همان شکستگی است نشان میهد (22).
عوامل متعددی در ایجاد پوکی استخوان شناخته شده که مهمترین آنها عبارتند از: ژنتیک، تغذیه، هورمونهای داخلی و بالاخره فقدان ورزش و فعالیت بدنی. پوکی استخوان وقتی رخ میدهد که سوراخهای بین استخوانی بزرگتر شده و استخوان شکننده و ضعیف شود. استخوان یک بافت زنده بوده که دائم در حال تغییر است. سلولهای استخوانی پیر توسط سلولهای استئوکلاست از بین میرود و به جای آن سلولهای استخوانی جدید جایگزین میشود. در بچگی سلولهایی که استخوان جدید میسازند، سریعتر عمل میکنند و تراکم و قدرت بافت استخوانی افزایش مییابد. در این دوران دو سال طول کشیده تا ساخت استخوان جدید کامل شود در حالی که در بزرگسالی این دوره هفت تا ده سال طول میکشد. رشد طولی استخوان در سنین 16 تا 18 سالگی متوقف میشود، ولی از نظر افزایش قدرت استخوانی تا سنین 25 سال ادامه مییابد. تا سن 35 سالگی تعادلی بین تشکیل استخوانهای جدید و تخریب استخوان وجود دارد و بعد از این سن، کاهش جرم استخوانی بیشتر میشود و فرد را مستعد پوکی استخوان میسازد (13).
1-2. بیان مسئله:
اکثر کشورهای توسعه یافته جهان، سن تقویمی 65 سالگی را به عنوان تعریف یک فرد پیر یا «مسن» پذیرفتهاند. اما معیار پذیرفته شده سازمان ملل برای اشاره به جمعیت سالمند، سن 60 سال و بالاتر میباشد. بنا به پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی (WHO)جمعیت بالای 60 سال، تقریبا در تمامی کشورها به دلیل افزایش امید به زندگی و کاهش میزان باروری، بیش از سایر گروهای سنی در حال رشد است (77).
جمعیت سالمندان جهان در سال2005، 650 میلیون نفر بوده که تخمین زده میشود تا سال2050 به 2میلیارد نفر برسد. در ایران نیز نسبت جمعیت سالمندان به دلیل کاهش میزان تولد و دستیابی به مراقبتهای بهداشتی بهتر، رو به افزایش است که این نسبت در سال 2005 تقریبا 3/7 درصد بوده و پیشبینی میشود تا سال2025به 6/11 درصد و تا سال 2050به 6/30 درصد افزایش یابد. همچنان که جمعیت سالمندان افزایش مییابد، فراوانی بیماریهای مزمن و غیر مسری مثل بیماریهای قلبی عروقی، دیابت، فشار خون و پوکی استخوان نیز افزایش مییابد (47).
پوکی استخوان یک پدیده مزمن و پیشرونده است که با کاهش توده استخوانی در واحد حجم و در هم ریختن ساختمان درونی بافت استخوان و نازک و پوک شدن استخوان مشخص میگردد و مهمترین پیامد آن شکستگی استخوان، در اثر حداقل ضربه یا استرس میباشد. پوکی استخوان از طرف سازمان بهداشت جهانی پس از بیماریهای قلبی و سرطان به عنوان سومین معضل بهداشتی جهان تعیین شده و اپیدمی خاموش نام گرفته است. تقریباً 20 میلیون آمریکایی از این اختلال متابولیکی استخوانی رنج میبرند و این بیماری مسئول بیش از 2/1میلیون شکستگی در سال است (3).
پوکی استخوان به طور آشکاری گسترش یافته است و هر چه جمعیت جهان پیرتر شوند، این مسئله بیشتر نمودار میشود. عموم مردم درک درستی از پوکی استخوان و علل و درمان آن ندارند و ضرورت دارد راهکار گستردهای برای تدبیر و پیشگیری از آن در نظر گرفت. بر طبق نظر بنیاد بین المللی پوکی استخوان خطر شکستگی ران در یک زن مساوی خطر سرطان سینه و رحم و تخمدان به صورت همزمان است و شکستگیهای ران در نتیجه پوکی استخوان هر سال در آمریکا معادل حوادث رانندگی باعث ایجاد مرگ و میر میشود (13).
برآورده شده است که هزینۀ پزشکی این بیماری در سال معادل 8/3 میلیارد دلار است. عارضه پوکی استخوان در صورتی ممکن است از دوره کودکی آغاز شود که تغذیه ناکافی و نداشتن فعالیت بدنی با یکدیگر ترکیب شوند و مانع از رسوب کافی مواد معدنی استخوان شوند. در بزرگسالی، مواد معدنی استخوان به تدریج کاهش مییابند و اگر مواد معدنی استخوان کافی نباشند، بعدها فرد در زندگی تا حد زیادی در معرض خطر شکستگی استخوان قرار میگیرد. استخوانها با افزایش سن، شکنندهتر میشوند، بیشتر از 32 درصد زنان و 17 درصد مردان تا رسیدن به 90 سالگی، شکستگی لگن را تجربه میکنند، 12 تا 20 درصد آنها بر اثر عوارض ناشی از این شکستگیها جان خود را از دست میدهند. تقریباً 10 درصد از حداکثر توده استخوانی تا 65 سالگی و 20 درصد تا 80 سالگی کاهش مییابد. میزان کاهش توده استخوانی در زنان بیشتر است، تقریباً 20 درصد توده استخوان تا 65 سالگی و 30 درصد آن تا 80 سالگی کاهش مییابد. پس از 50 سالگی، توده استخوانی مردان تا حدود 1 درصد در سال کاهش مییابد. در صورتی که در زنان از اوایل دهه سوم زندگی آنها آغاز میشود (پس از یائسگی)، به طوری که میزان کاهش توده استخوانی بین 2 تا 3 درصد در سال است (11). ورزش برای رشد مناسب استخوان ضروری است. اگرچه ورزش هیچ اثری بر طول استخوان ندارد و یا تأثیر آن جزئی است، اما باعث افزایش عرض استخوان و افزایش چگالی آن از طریق رسوب مواد معدنی بیشتر در ماده زمینهی استخوان میشود، که استحکام استخوان را افزایش میدهد (23).
همانگونه که اشاره شد، تغذیه نادرست و نداشتن فعالیت بدنی از جمله عوامل مهم تاثیرگذار بر وضعیت تراکم مواد معدنی استخوانی هستند. که با توجه به این موضوع، در تحقیق حاضر به نقش فعالیت بدنی در وضعیت تراکم مواد معدنی استخوان در سالمندان شهر امیرکلا پرداخته شد.
1-3. اهمیت و ضرورت پژوهش
توجه به این موضوع حائز اهمیت است که ورزش منظم به کاهش سرعت پیری استخوان بندی بدن کمک میکند. صرف نظر از سن، افرادی که زندگی فعالی را دنبال میکنند، نسبت به افراد غیرفعال هم سن و سال خود، به نحو چشمگیری جرم استخوانی بیشتری دارند. ورزش میتواند محرکهای سالم و مستعدی را برای حفظ و حتی افزایش جرم استخوانی بزرگسالان فراهم کند (21).
با توجه به اینکه پژوهشهای اندکی در زمینه سطح فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان در سالمندان کشور صورت گرفته و در جهت کاهش چشمگیر هزینههای گزاف پوکی استخوان و بیماریهای وابسته به آن بر شخص و جامعه که احتمالا از طریق انجام فعالیتهای بدنی مناسب میتوان، بسیاری از اثرات کهولت سن بر بافت استخوانی را کاهش داد و به عنوان یک راهبرد غیر دارویی از آن استفاده کرد، این مطالعه با هدف تعیین رابطه بین سطح فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان در افراد 60 سال و بالاتر شهرامیرکلا انجام شد.
1-4. اهداف پژوهش
1-4-1. هدف کلی
تعیین رابطه بین سطح فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان در افراد 60 سال و بالاتر شهر امیرکلا
1-4-2. اهداف ویژه
1- تعیین رابطه بین سطح فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان بر حسب سن
2- تعیین رابطه بین سطح فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان بر حسب جنس
3-تعیین رابطه بین سطح فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان بر حسب شاخص توده بدنی (BMI)
1-5. سوالات پژوهش
1- رابطه بین سطح فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان بر حسب سن چگونه است؟
2- رابطه بین سطح فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان بر حسب جنس چگونه است؟
3- رابطه بین سطح فعالیت بدنی و تراکم مواد معدنی استخوان بر حسب شاخص توده بدنی چگونه است؟
1-Osteoporosis
1- Osteoclast
2 – World Health Organization
1- International Osteoporosis Foundation
1-Body Mass Index
