امروزه گسترش و توسعه صنعت لیزینگ به عنوان یک ضرورت عمومی در سراسر جهان بر کسی پوشیده نیست. نقش عملیات لیزینگ در چرخه اقتصادی کشور­ها و اثرات مثبت و اجتناب‌ناپذیری که در ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا و سرانجام توازن منطقی در موازنه پرداخت­های جوامع صنعتی و رو به رشد به جای گذاشته، موجب گردیده است، این شیوه اعتباری امروزه با تکیه بر تخصص و ویژگی‌های نوین اجرایی بتواند موقعیت خود را به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تأمین اعتبار در سطح اقتصاد داخلی و بین‌المللی تصویب نماید. بر این اساس، بخش عظیمی از عملیات مالی سرمایه‌گذاری و تأمین اعتبار در جهان با استفاده از روش‌های نوین لیزینگ انجام می‌پذیرد، به طوری که بر اساس بررسی‌های مؤسسات مطالعاتی اقتصادی معتبر جهان، روش تأمین اعتبارات از طریق لیزینگ، در بین مکانیزم­های گوناگون اعتباری، بعد از وام­های مستقیم بانکی در مرتبه دوم قرار گرفته است.

در کشور ما نیز با توجه به وجود نیاز مبرم به چنین شیوه تأمین مالی، شرکت‌های مختلفی پا به صنعت لیزینگ نهادند.

به نظر پیتر دراکر هنگامی که در یک سازمان تحول ایجاد نمی‌شود نظام سنجش عملکرد آن باید مورد بازنگری قرار گیرد. بنابراین بررسی روش‌های فعلی ارزیابی عملکرد شرکت­ها برای استفاده بهره‌ور از منابع و کسب مزیت رقابتی بسیار مهم جلوه می­کند. شاخص­های موجود نمی‌توانند تصویری یکپارچه و کامل از عملکرد شرکت­ها ارائه کنند در این میان استفاده از مدل تحلیل پوششی داده‌ها (DEA) جهت ارزیابی مستمر عملکرد و رتبه‌بندی شرکت‌ها می‌تواند راهگشا باشد. به همین دلیل هدف اصلی از انجام این پژوهش ارزیابی عملکرد شرکت‌های فعال در صنعت لیزینگ با استفاده از کاراترین روش ارزیابی، می‌باشد.

• بیان مسئله

نقش عملیات لیزینگ در چرخه اقتصادی کشورها و اثرات مثبت و اجتناب‌ناپذیری که در ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا و سرانجام توازن منطقی در موازنه پرداخت‌های جوامع صنعتی و رو به توسعه به جای گذاشته، موجب گردیده است که این شیوه اعتباری، امروز با تکیه بر تخصص‌ها و ویژگی‌های نوین اجرایی بتواند موقعیت خود را به عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌های تأمین اعتبار در سطح اقتصاد داخلی و

 بین‌المللی تثبیت نماید.  بر این اساس، تحقیقاً بخش عظیمی از عملیات مالی، تسهیلاتی و سرمایه‌گذاری و تأمین اعتبار در جهان با استفاده از روش‌های نوین لیزینگ انجام می‌پذیرد. به طوری که بر اساس بررسی‌های مؤسسات مطالعاتی اقتصادی معتبر جهان روش تأمین اعتبارات از طریق لیزینگ، در بین مکانیزم­های گوناگون اعتباری، بعد از وام­های مستقیم بانکی در مرتبه دوم قرار گرفته است (آملی دیوا، 1386 :88).

 رقابت روزافزون در محیط­های اقتصادی، شرکت­ها را بر آن داشته که پیرامون عملکرد خود هوشیارتر عمل کنند. همان‌گونه که هر سال میلیاردها دلار صرف مخارج سرمایه­ای می­گردد، مؤثرترین راه­ها برای تحصیل تجهیزات هر روز بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گیرد. شرکتی که از مؤثرترین روش‌های کسب درآمد استفاده می‌کند، از این رقابت فایده خواهد برد. بنابراین لیزینگ در برابر خرید به عنوان جزء لاینفک تصمیم‌گیری جهت تحصیل تجهیزات سرمایه‌ای مورد توجه قرار می­گیرد (دیلن، 23:1385).

در کشور ما نیز با توجه به وجود نیاز مبرم به چنین شیوه تأمین مالی، شرکت‌های مختلفی پا به صنعت لیزینگ نهادند. به طوری که بسیاری از شرکت‌های دولتی و غیردولتی در حال حاضر در کشور مشغول به فعالیت در این زمینه می‌باشند. بنابراین شناخت عملکرد شرکت‌های لیزینگ می­تواند در جهت شروع فعالیت‌های جدید و همچنین حفظ فعالیت‌های موجود به این شرکت­ها یاری رساند. لذا مسئله‌ای که ما در این تحقیق با آن روبرو هستیم این است که عملکرد شرکت‌های فعال در صنعت لیزینگ در ایران چگونه است؟

• اهمیت و ضرورت تحقیق

1-3-1. اهمیت و ضرورت تحقیق از لحاظ نظری

امروزه به دلیل تحولات وسیعی که طی نیم قرن اخیر در عرصه اقتصادی جهان، رخ داده است و همچنین تغییر و تحولات گسترده در زمینه عرضه و تقاضا، موجب شده است تا دست اندرکاران سیاست­های اقتصادی در کشورها، برنامه‌های لازم برای تأسیس شرکت‌هایی جدید، که می‌توانند ابزارهای اعتباری در جهت رشد صنایع و اقتصاد آن‌ها محسوب شوند را در دستور کار خود قرار دهند.

شرکت‌های لیزینگ از جمله واحدهایی هستند که با تدوین مناسب آئین نامه‌ها و مقررات فعالیت آن‌ها، می‌توانند سهم بسزایی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها داشته باشند. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته امروزه بیش از 20 درصد از کل سرمایه‌گذاری روی تجهیزات در دنیا، از طریق لیزینگ انجام می‌شود (البته این میزان فقط شامل دارایی‌های منقول می‌باشد). مطالعات نشان می‌دهد که روش تأمین مالی از طریق لیزینگ، در بین مکانیز­م­های گوناگون اعتباری، بعد از وام‌های مستقیم بانکی در مرتبه دوم قرار گرفته است و بیش از یک سوم اعتبارات از این طریق تأمین می‌شود.

حال با توجه به آنچه که در خصوص ضرورت و اهمیت صنعت لیزینگ گفته شد، این سؤال اساسی مطرح است که نحوه عملکرد شرکت‌ها در صنعت لیزینگ چگونه است؟

غالباً گفته می‌شود که بدون ارزیابی عملکرد فعلی، هیچ بهبودی حاصل نمی‌شود. ارزیابی‌ها بر پایه نتایج اندازه‌گیری فعالیت‌ها و عملکرد صورت می‌گیرد. معمولاً کارایی و بهره­وری سازمانی با اندازه‌گیری نتایج عملکرد مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، بنابراین هر سازمانی نیازمند طراحی سیستمی برای اندازه‌گیری عملکرد می‌باشد که در خصوص کارایی و اثربخشی فعالیت‌های بخش‌های مختلف سازمان اطلاعات مربوط، دقیق و به موقع برای تصمیم گیران ارائه نماید (چن، 2009).

به طور کلی چنانچه سیستم مالی یک کشور که مؤسسات لیزینگ جزیی از آن هستند کارایی داشته باشند، منابع مالی به صورت بهینه به بخش­های کارای اقتصاد تخصیص می­یابد و موجب افزایش تولید، سطح اشتغال و رشد اقتصادی خواهد شد در حالیکه تأمین مالی از طریق لیزینگ یکی از بخش‌های حیاتی تأمین مالی مدرن می‌باشد بنابراین سنجش عملکرد و محاسبه کارایی شرکت‌های لیزینگ از اهمیت بسزایی برخوردار است.

1-3-2. اهمیت و ضرورت تحقیق از لحاظ کاربردی

از آنجا که هر بنگاه اقتصادی برای ادامه حیات خود در جریان رقابت با سایر بنگاه‌های موجود در یک صنعت با توجه به رشد فزاینده تکنولوژی و موج گسترده اطلاع‌رسانی و توسعه خدمات متنوع، همواره باید از پویایی لازم برخوردار باشد، لذا کنترل و ارزیابی مستمر فعالیت آن بنگاه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر می‌نماید، بنابراین شرکت‌های لیزینگ نیز به عنوان عضو فعال این سیستم از این قاعده مستثنی نبوده و ارزیابی به گونه‌های مختلف را در این خصوص می‌طلبند.

علاوه بر این کارایی شرکت‌های لیزینگ از جمله موضوعاتی است که هم برای مدیران آن‌ها و سیستم نظارتی و هم برای مشتریان و سایر ذینفعان این شرکت‌ها حائز اهمیت است، چرا که مدیران برای باقی ماندن در عرصه رقابت با سایر شرکت‌ها نیازمند رسیدن به بالاترین سطح کارایی بوده و از طرف دیگر مشتری و سیستم نظارتی می‌دانند که افزایش کارایی همواره توأم با کاهش قیمت و افزایش کیفیت خواهد بود. بنابراین در این تحقیق علاوه بر ارزیابی عملکرد و تعیین میزان کارایی شرکت­ها، نه تنها شرکت­های لیزینگ ناکارا رتبه­بندی می­شوند بلکه شرکت­های کارا نیز رتبه­بندی شده که اهمیت این کار از آن جهت است که شرکت­های کارایی که در رتبه­های پایین­تر قرار گرفته­اند می­توانند در جهت ارتقاء کارایی خود اقدام کنند.

 با توجه به تمامی مواردی که ذکر شد و همانطور که در فصل دوم تشریح می‌شود، به دلیل اهمیت بالای ارزیابی عملکرد و از طرف دیگر نقش مهم شرکت‌های لیزینگ در توسعه اقتصاد، ارزیابی عملکرد آنها موضوع بسیار مهمی است و پس از بررسی مطالعات پیشین یافت شد که هیچ‌گونه تحقیقی در زمینه ارزیابی عملکرد شرکت‌های لیزینگ انجام نشده است بنابراین تمامی این مسائل دلیلی بر انجام این تحقیق شدند.

• هدف‌های تحقیق

هدف اصلی این تحقیق «سنجش عملکرد شرکت‌های فعال در صنعت لیزینگ با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده‌ها (DEA)» می‌باشد که در طی انجام این پژوهش اهداف فرعی زیر را نیز تحقق خواهیم بخشید؛

• شناسایی شرکت­های لیزینگ­ کارا و ناکارا
• رتبه‌بندی شرکت‌های فعال در صنعت لیزینگ بر اساس نمرات کارایی آن‌ها
• رتبه‌بندی شرکت‌های لیزینگ کارا با استفاده از روش AHP/DEA تقاطعی
• بیان راه‌کارهایی جهت رفع ناکارایی شرکت­های لیزینگ­

• سؤال‌های تحقیق

1-5-1. سؤال اصلی

در این تحقیق از رویکرد تحلیل پوششی داده‌ها به منظور ارزیابی عملکرد شرکت‌های لیزینگ استفاده خواهد شد؛ بنابراین با توجه به استفاده از رویکرد تحلیل پوششی داده‌ها فرضیه‌ای در نظر گرفته نشده است. لذا سؤال تحقیق به شرح زیر است:

• وضعیت عملکردی شرکت‌های فعال در صنعت لیزینگ ایران چگونه است؟

1-5-2. سؤالات فرعی

• شرکت­های لیزینگ­های کارا و ناکارا کدام‌اند؟
• میزان کارایی لیزینگ­ها چقدر است؟
• رتبه‌بندی شرکت‌های لیزینگ بر اساس نمرات کارایی آن‌ها چگونه است؟
• علت ناکارایی لیزینگ­های ناکارا چیست؟
• چگونه می‌توان کارایی لیزینگ­های ناکارا را بهبود بخشید؟

. Leasing

. Data Envelopment Analysis