موضوع سیاست تقسیم سود همواره به عنوان یکی از بحث انگیزترین مباحث مدیریت مالی مطرح بوده است به طوری که علاقه اقتصاددانان قرن حاضر و بیش از پنج ده اخیر را به خود معطوف کرده و موضوع الگوهای نظری جامع و بررسی‌های تجربی بوده است(بلو و همكاران[1]، 2009). تقسیم سود از دو جنبه مهم قابل بحث است؛ اول، تقسیم سود عاملی اثر گذار بر سرمایه‌گذاری‌های پیش روی شرکت‌هاست، هر قدر سود بیشتری تقسیم گردد، منابع داخلی شرکت، به منظور اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری، کمتر خواهد شد و نیاز به منابع خارج از شرکت بیشتر می‌شود که این عامل می‌تواند برقیمت سهام شرکت‌ها در آینده تاثیر داشته باشد(فاما و همكاران[2]، 2001). از این رو مدیران (با هدف حداکثر کردن ثروت سهامداران) همواره باید بین علایق مختلف سهامداران تعادلی برقرار نمایند، تا هم فرصت‌های سود‌آور سرمایه‌گذاری را از دست نداده باشند و هم سود نقدی مورد نیاز برخی از سهامداران را بپردازند؛ بنابراین تصمیمات تقسیم سود که از سوی مدیران شرکت‌ها اتخاذ می‌شود بسیار حساس و با اهمیت است.(گرولون و همكاران[3]، 2002).
دوم، واحدهای انتفاعی می‌توانند سود خالص سالانه خود را به مصرف پرداخت سود سهام به سهامداران برساند و یا وجوه آن ‌را برای

 

 مقاصد دیگر نظیر بازپرداخت بدهی‌ها و یا تامین مالی سرمایه‌گذاری‌های جدید مورد استفاده قرار دهند (دی آنجلو و همكاران[4]، 2006). پرداخت سود سهام به صاحبان سهام عادی یکی از راه‌هایی‌ است که شرکت می‌تواند بدان وسیله مستقیماً بر ثروت سهامداران اثر بگذارد، به این دلیل موضوع پـرداخت سود و میـزان سود تقسیمی یکی از علایق سهامداران فعـلی و سرمایـه‌گذاران آتی می‌باشـد (گرولون و همكاران، 2002). رکود بازار به شرایطی اطلاق می‌شود که متوسط بازده بازار در یک سال از نرخ تورم همان سال کمتر باشد، بر همین اساس رونق بازار زمانی صورت می‌گیرد که متوسط بازده بازار در یک سال بیشتر از نرخ تورم همان سال باشد. بنابراین توجه به سیاست‌های تقسیم سود در شرایط رونق و ركود از عوامل بسیار با اهمیت تلقی می‌گردد. مهم‌ترین دلیل مطالعه حاضر کمک به سرمایه‌گذاران، مدیران و فعالان بازار سرمایه در سوق دادن سرمایه‌ها و منابع مالی در شرکت‌هایی است که بازدهی بهتری دارند تا شركت‌ها به سمت و سوی بحران‌های مالی سوق پیدا نكنند.

در فصل اول پس از بیان مسئله و چگونگی برگزیدن موضوع پژوهش، اهمیت و ضرورت پژوهش بررسی می­شود؛ سپس اهداف پژوهش، فرضیه‌ها، متغیـرها و مدل پژوهش، روش، ابزار گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات، قلمرو و جامعه آماری پژوهـش مطرح می­شود.
2-1) بیان مسئله
موضوع سیاست تقسیم سود مدت‌هاست که از مسائل مطرح در مدیریت مالی است و تاکنون عوامل مؤثر بر آن و آثار آن بر عملکرد شرکت‌ها مشخص نشده است تا جایی که بلک(1976)، از آن به عنوان معمای سود سهام یاد می‌کند. تصمیم‌گیری درباره تقسیم سود یکی از مهمترین تصمیمات شرکت‌ها است(دی آنجلو و همكاران، 2006)، و از این رو تعجب آور نیست که پژوهش­های زیادی در مورد آن صورت گرفته باشد. از زمانی که پنج سوال چه کسی، کدام، چه زمانی و در چه مواردی، و چرا شرکت‌ها سود سهام می‌پردازند همراه با سوال ششم که آیا پرداخت سود تقسیمی اهمیت دارد یا خیر، در پنجاه سال قبل مطرح شد، سود تقسیم شده شرکت‌ها کانون مباحث عمده ای بین دانشگاهیان و اشخاص درگیر در اداره شرکت‌ها بوده است؛ از این شش پرسش به همگی توجه یکسانی نشده است. در حالی که پرسش‌های کدام و در چه مواردی شرکت‌ها سود سهام می‌پردازند تا حدودی مورد بررسی قرار گرفته است، این پرسش که چه کسی سود سهام می‌پردازد (و به چه کسانی)، و چرا شرکت‌ها سود سهام می‌پردازند بیشترین توجه را به خود جلب کرده است. با این وجود، این پرسش که چه زمانی پرداخت سود سهام بیشترین اهمیت را دارد مورد توجه قرار نگرفته است(فولر و گلداشتاین[5] ، 2011).
سودسهام بازده‌ای است كه سهامداران­عادی برای سرمایه‌ خود از شركت دریافت می‌كنند (دنیس وهمكاران[6]،2008). هر شركت كه‌ به طور جاری سود سهام پرداخت نكند آن را دوباره در شركت سرمایه‌گذاری می‌كند تا ایجاد منفعت كند به این طریق توانایی شركت برای پرداخت سود سهام در آینده افزایش می‌یابد(بكر و ورگلر[7]، 2004). اصولاً سرمایه گذاران برای کسب بازده مناسب سرمایه گذاری می‌کنند و دریافت سود سهام یکی از راه های کسب بازده است. سیاست تقسیم سود را می‌توان عامل ایجاد موازنه بین سود انباشته شرکت از یک طرف و پرداخت وجه نقد و انتشار سهام جدید از طرف دیگر تعریف کرد.(خدادادی، 1388). از طرفی در هر بازار مالی با توجه به گستردگی و عمق بازار، ابزارهای متنوعی جهت سرمایه گذاری وجود دارد. سرمایه گذاران، با عنایت به بازده و ریسك دارایی ها، سرمایه گذاری می كنند. یكی از عوامل موثر بر ریسك شرکت‌ها وضعیت رکود یا رونق وضعیت بازار است (فولر و گلداشتاین2011).
رکود بازار به شرایطی اطلاق می‌شود که متوسط بازده بازار در یک سال از نرخ تورم همان سال کمتر باشد(جاگاندن و ونگ[8]، 2007)، بر همین اساس رونق بازار زمانی صورت می‌گیرد که متوسط بازده بازار در یک سال بیشتر از نرخ تورم همان سال باشد(بلائو و فولر[9]، 2005). شرکت‌هایی که در وضعیت رکود قرار می‌گیرند یکی دیگر از موضوعات بحث برانگیر دنیای امروز است. در این پژوهش رابطه بین معیارهای مبتنی بر سیاست‌های تقسیم سود سهام در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که در وضعیت بحرانی یا رکود قرار گرفته‌اند بررسی خواهد شد، بنابراین برای آزمون کیفیت رکود و بحران شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از معیار جریان‌های نقد آزاد / کیو توبین چانگ و همکاران (1994) استفاده خواهد شد. همچنین برای محاسبه معیار جریان نقد آزاد از تعریف جریان نقد آزاد برگرفته از پژوهش لیحان و همکاران، 1989(به نقل از فولر و گلداشتاین، 2011) پیروی خواهد شد. در نهایت در این پژوهش به دنبال پاسخ دادن به این پرسش هستیم که­آیا تقسیم سودسهام در بازار رو به­رکود در مقایسه با بازار رو به­رونق اهمیت بیشتری دارد یا خیر؟ همچنین مسائل دیگری مانند نحوه محاسبه شاخص‌های بحران (رکود) نیز در این پژوهش بررسی خواهد شد.
[1]- Blau et al
[2]- Fama et al
[3]- Grullon et al
[4]- et al DeAngelo
[5]- Fuller and Goldstein
[6]- Denis et al
[7]- Baker and Wurgler
[8]- Jagannathan and Yong
[9]- Blau and Fuller

بلافاصله پس از صید و خارج کردن از آب، مجموعه تغییراتی در بدن ماهی آغاز می شود که در اثر این تغییرات کاهش قابل توجهی در اختصاصات کیفی محصول ایجاد می­گردد. از این رو عدم توجه به شرایط نگهداری پس از صید و نتیجتاً بروز تغییرات نامطلوب در اختصاصات کیفی می تواند در ادامه منجر به ظهور علائم فساد گردد. از جمله نخستین تغییراتی که پس از صید در بدن ماهی بروز می­نماید سخت شدن عضلات است که به آن جمود پس از مرگ[1] گویند؛ فعالیت آنزیم های موجود در عضلات و دیگر ارگانهای بدن که به سرعت پس از صید آغاز می گردند نیز در صورت عدم کنترل منجر به مجموعه تغییراتی می گردند که در اصطلاح به خود هضمی یا اتولیز موسوم است. این تغییرات در نهایت منجر به شکسته شدن و تجزیه ی بسیاری از ترکیبات موجود در بافت ها می گردد که می تواند بر کیفیت خوراکی و دیگر اختصاصات ارگانولپتیک ماهی تاثیرات قابل توجهی داشته باشد. از دیگر تغییراتی که به آهستگی در ماهی رخ می دهد ولی حائز اهمیت زیادی می باشد اکسیداسیون چربی هاست که عمدتاً در طول نگهداری طولانی بخصوص هنگام نگهداری ماهی منجمد بروز می­نماید. تغییرات حاصل از اکسیداسیون می تواند منجر به تغییر در طعم طبیعی ماهی و همچنین تغییراتی در سیستم پروتئینی عضلات شود که به خصوص تغییرات پروتئینی سبب کاهش کیفیت بافت عضلانی و افزایش مقدار مایعات خروجی از عضلات می­گردد. باید توجه داشت که همزمان با تغییرات آنزیمی، به تدریج باکتری­هایی که به طور طبیعی در پوست و روده ماهی وجود دارند نیز فعال شده و شروع به تکثیر می نمایند. تکثیر و فعالیت باکتریها و آنزیم های باکتریایی سرآغاز دیگر تغییراتی است که نتیجه آن بروز علائم فساد باکتریایی در ماهی خواهد بود. با توجه به فسادپذیری خاص ماهی و دیگر فرآورده­های دریایی و سرعت تغییرات کیفی در اختصاصات خوراکی آنها بی­شک مهمترین موضوع در عمل­آوری یا عرضه­ی محصولات به صورت تازه جلوگیری از بروز تغییرات یا کاهش سرعت آنهاست، به همین جهت ضروری است یک یا مجموعه­ای از فرآیندهای مختلف در جهت جلوگیری از این تغییرات یا کاهش پیشروی آنها بکار گرفته شوند تا محصول در حد کیفی مطلوب به بازار مصرف ارائه گردد (رضوی شیرازی، 1386).

تکنولوژی­های فرآوری غذایی همچون نگهدارنده های شیمیایی نمی توانند پاتوژنهای مواد غذایی همچون لیستریا مونوسیتوژنز[2] را از بین برده و یا فساد میکروبی را کاملاً به تاخیر اندازند (گوتیرز[3] و همکاران، 2009). توزیع سرد مواد غذایی فاسد شدنی می­تواند موثر باشد اما نمی­تواند ایمنی کلی وکیفیت تولید را تضمین کند. علاوه براین تغییر در عادات غذایی و شیوه­های فرآوری مواد غذایی بوجود آمده و تقاضا برای محصولات آماده خوردن افزایش یافته است (لی[4] و همکاران، 2008). تکنیکهای جدیدی همچون نورپالسی، میدانهای الکتریکی و مغناطیسی پالسی فشار بالا برای نگهداری مواد غذایی و کنترل پاتوژنها و میکروارگانیسم­های فساد در مواد غذایی وجود دارد. با این حال تکنیک­هایی همچون فرآوری با حرارت ملایم، بسته­بندی در اتمسفر اصلاح شده، بسته­بندی در خلاء وسردخانه­گذاری، نه برای از بین بردن پاتوژنهای نامطلوب و نه برای به تاخیر انداختن فساد میکروبی به اندازه کافی موثر نیست. علاوه بر این برخی از این روشها همچون سرد کردن در خلاء می­تواند احتمال آلودگی مواد غذایی را افزایش دهد. ترکیب مواد آنتی­میکروبی طبیعی در مواد بسته­بندی برای محافظت سطح ماده غذایی نیز به تازگی توسعه یافته است (لی و همکاران، 2008). پیکره در حال رشد داده ها نشان می دهد که پتانسیل قابل توجهی برای استفاده از آنتی میکروب­های طبیعی در غذاها به منظور جلوگیری از تغییرات اکسیداسیونی لیپیدها و مهمتر از آن برای حفظ کیفیت و ارزش غذایی مواد غذایی وجود داشته که علاوه بر این آنها دارای اثرات ضد قارچی نیز می باشند (برت[5] و همکاران، 2007). به عنوان مثال ترکیب تیمار حرارت ملایم با افزودن روغنهای اسانسی دارچین و میخک در سیب D-value اشرشیا کلای[6] را به طور مشخص کاهش می دهند (تاج کریمی و همکاران، 2010). علاوه بر اثرات طعم دهندگی روغن­های اسانسی برخی از آنها اثرات آنتی میکروبی روی پاتوژنهای گیاهی و انسانی دارند (برندی[7] و همکاران،2006).

تاریخچه ادویه­ها و گیاهان از زمان آغاز تاریخ بشر بوده و مردم این گیاهان را از زمانهای بسیار دور استفاده می­کردند. هیچ کالای دیگری به اندازه ادویه­ها در توسعه تمدن مدرن نقش محوری نداشته است. زندگی مردم و گیاهان بسیار پیچیده تر از آن است که قابل درک باشد. برخی گیاهان دارای قدرت تغییر عملکرد فیزیولوژیکی ما می باشند. آنها انقلابی در پزشکی ایجاد کرده و همچنین برای کسانی که آنها را پرورش داده و فرآوری می­کنند و مورد تیمار قرار می­دهند بسیار درآمدزا بوده و در موارد بسیاری این گیاهان اهمیت اجتماعی و مذهبی دارند. گیاهان مسیر تاریخ را تغییر دادند و از لحاظ اقتصادی اهمیت بیشتری به عنوان اجزای غذا و دارو، عطریات، لوازم آرایشی وگیاهان تزئینی دارند. دانش گیاهان برای هزاران سال از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است (برون[8] ،1995).

هدف از تهیه این متن ارائه یک مرور کلی از داده­ها عمدتاً در ده سال گذشته بر روی ترکیبات مشتق شده از گیاهان و تاثیر آنها بر ضد عوامل فساد و بیماریزای گزارش شده و روشهای عملی برای استفاده از این ترکیبات و همچنین تهیه مروری بر اطلاعات منتشر شده روی فعالیت روغن­های اسانسی و ترکیباتی از آنها که می­توانند برای استفاده در غذاها مناسب باشند و همچنین توصیف مدل فعالیت احتمالی و نیز پتانسیل سینرژیست[9] و آنتاگونیسم[10] آنها بوده و در مورد قوانین و جنبه­های گوناگون ایمنی و حسی نیز بحث می­شود و فضاهای مطالعه­ی آینده نیز پیشنهاد شده است. اطلاعات آمده در این متن بر روی سطح فساد مواد غذایی بوده و اساساً در مورد اثرات آنتی­باکتریایی روغن­های اسانسی در غذاها و خصوصاً در غذاهای جانوری (دریایی) که منبع اصلی غذایی می­باشد، تمرکز و بحث می­کند. با توجه به مطالب گفته شده در این متن به این سوال ها پاسخ داده می شود:

آیا عصاره های گیاهی اثر آنتی باکتریایی و آنتی اکسیدانی بر فرآورده های آبزیان دارد؟

آیا انواع مختلف عصاره های گیاهی اثر آنتی اکسیدانی و آنتی باکتریایی یکسانی بر فرآورده های آبزیان دارند؟

آیا عصاره های گیاهی مدت انبارداری فرآورده های آبزیان را تغییر می دهد؟

 

هدف:

1. بازبینی خواص آنتی میکروبی و آنتی اکسیدانی روغن های اسانسی و ترکیبات آن ها و کاربردهای اخیرشان در فرآورده های آبزیان

1-2- کلیات

                 

1-2-1- تعریف

بیماری های ناشی از غذا در نتیجه مصرف غذاهای آلوده به باكتری های عامل فساد و بیماری زا به طور مستقیم در سلامت جامعه نقش دارد (رهنما و همکاران،1388). فساد مواد غذایی می­تواند در ماده غذایی خام تا ماده فرآوری و توزیع شده رخ دهد و منابع فساد نیز ممکن است شیمیایی، فیزیکی و میکروبیولوژیکی باشد. تکنیکهای نگهداری از فساد میکروبیولوژیکی در سالهای اخیر به طور چشمگیری به بهبود به حداقل رساندن هر گونه رشد میکروارگانیسم­ها از جمله میکروارگانیسم­های پاتوژن کمک کرده است. (برت، 2004). استفاده از مواد شیمیایی به منظور جلوگیری یا به تاخیر انداختن فساد مواد غذایی امروزه دارای كاربرد وسیعی می­باشد، اما در ارتباط با اثرات سوء استفاده از مواد شیمیایی صنعتی بحث­های قابل قبولی در خصوص سرطان­زایی و سمیت آنها برای انسان صورت گرفته است. به این دلیل تولیدكنندگان مواد غذایی و مصرف كنندگان آن بایستی در استفاده از این گونه مواد نگهدارنده احتیاط نمایند (اسکاندامیس[11] و همکاران،2001). در نتیجه بالا رفتن سطح آگاهی مصرف­كنندگان در سطح جامعه جهانی علاقه روزافزونی به استفاده از مواد نگهدارنده نظیر اسانس­ها و آنتی­بیوتیک­های طبیعی وجود دارد (رهنما و همکاران، 1388).

تحقیق در مورد روغن­های اسانسی محافظت کننده مواد غذایی با منشا گیاهی از دهه 1990 با استفاده بیشتر ادویه­ها و روغن­های اسانسی آنها به عنوان نگهدارنده­های زیستی طبیعی برای افزایش عمر انبارداری و کیفیت کلی محصولات غذایی و کاهش یا از بین بردن میکروارگانیسم­های بیماری زا افزایش یافته است (برت، 2004).

امروزه در خصوص اثرات بازدارندگی آنتی بیوتیك های طبیعی و اسانس های گیاهی مطالعات زیادی صورت می گیرد كه نشان دهنده تلاش درخصوص حذف نگهدارنده های شیمیایی و به كارگیری نگهدارنده های طبیعی می باشد. اسانس های گیاهان از منابع مفید تركیبات ضدمیكروبی می باشند (باگامبولا[12] و همکاران، 2004) و یکی از سریع ترین روندهای رو به رشد در تمامی درمانهای طبیعی روند استفاده از روغن های اسانسی است (رایبرن[13]،2010).

روغن های اسانسی چه هستند ؟

روغن­های اسانسی خالص­ترین شکل یک گیاه، روغن فرّار بدست آمده از طریق تقطیر یا فشار می باشند. روغن­های اسانسی مواد گیاهی بسیار قوی تغلیظ شده هستند بطوری که مثلاً یک قطره روغن نعناع معادل تقریبا 26فنجان چای نعناع می باشد. مثلا 5000پوند گلبرگ رُز فقط یک قطره روغن خالص رُز می­دهد. به گفته دکتر پنوئل[14] این ملکولها توسط بدن ما برای پشتیبانی، تعمیر و نگهداری و بازسازی استفاده می­شوند (رایبرن،2010).

روغن های اسانسی (روغن های فرّار یا روغن های اتری نیز نامیده می شوند) مایعات روغنی معطری هستند که از مواد گیاهی (گل ها، جوانه ها، دانه ها، برگ­ها، شاخه­ها، پوست درختان، علف­ها، چوب­ها، میوه­ها وریشه­ها) بدست می آیند (گاستافسون[15]، 1948).

روغن­های اسانسی به عنوان جایگزین­های طبیعی افزودنی­های شیمیایی در نظر گرفته شده و استفاده از آنها در مواد غذایی مطابق خواسته­

 

های مصرف­کنندگان برای محصولات با فرآوری کمتر و یا طبیعی می باشد که در صنایع غذایی مدرن پروسه­های خفیف به منظور بدست­آوردن فرآورده­های سالم که برچسب طبیعی یا سبز دارند مورد استفاده قرار می­گیرد(برت، 2004). با این حال کاربرد علمی روغن­های اسانسی بدلیل ملاحظات طعم محدود است و همچنین اثرشان با توجه به فعل و انفعالات آنها با مواد و ساختار غذایی در حد میانه است (اسکاندامیس و همکاران،2001). روغن­های اسانسی گیاهان و ترکیبات آنها و فرآورده هایی از متابولیسم ثانویه گیاهان کاربردهای بسیاری در داروهای محلی، طعم غذا، محافظت و همچنین عطر و صنایع دارویی دارند (فابیان[16] و همکاران، 2006).

لغت روغن­های اسانسی در قرن 16 از نام Quinta توسط اصلاح­طلب داروی سویسی به نام پاراسلسوس وون هوهنهیم[17] مشتق شده است، او ترکیبات موثر یک دارو را کواینتا اسنشیال[18] نامید (گاستافسون، 1948). 3000نوع روغن اسانسی شناخته شده است که در حدود 300 مورد آنها مخصوصاً به عنوان عطر و ادکلن اهمیت تجاری دارند. همچنین مدت مدیدی است که مشخص شده برخی از روغن های اسانسی خواص آنتی­میکروبی دارند که در گذشته به عنوان خواص آنتی میکروبی ادویه جات بررسی شده بود اما افزایش اخیر میل مصرف کننده ی سبز منجر به تجدید مطالعه ی علمی این مواد شد. علاوه بر این مشخص شده است که روغن­های اسانسی و ترکیبات آنها خواص ضد ویروس، ضد مخمر، ضد میکروب، ضد توکسین، ضدانگل و ضد­قارچ دارند که شاید این خواص به عملکرد ترکیبات آنها در گیاهان بستگی دارد (برت، 2004)

 

1-2-2- تاریخچه استفاده از روغن­های اسانسی

عوامل آنتی میکروبی طبیعی، مشتق شده از منابعی همچون روغن­های گیاهی شناخته شده بوده که برای قرن ها در نگهداری غذا استفاده می شدند. روغن های اسانسی و ادویه ها توسط مصریان اولیه استفاده می­شده و قرن­ها در کشورهای آسیایی همچون چین و هند مورد استفاده قرار می­گرفته است. برخی از ادویه ها همچون میخک، دارچین، خردل، سیر، زنجبیل و نعناع هنوز هم به عنوان درمان جایگزینی در هند استفاده می شود. عصاره های گیاهی و ادویه ها علاوه بر اینکه در عطر و طعم شرکت می­کنند می تواند بر ضد پاتوژن های گرم مثبتی همچون لیستریامونوسیتوژنز عمل کنند. آنها همچنین با استفاده از اجزای فعالی همانند فنل ها، الکل ها، آلدهیدها، کتون ها، اترها، و هیدروکربن ها که مخصوصاً در ادویه هایی همچون دارچین، میخک، سیر، خردل و پیاز وجود دارد می توانند ثبات ذخیره سازی را افزایش دهند (برت،2004).

روغن های اسانسی از زمان آغاز بشر وجود داشتند؛ باستان شناسان6500 سال پیش در پاکستان یک دستگاه تقطیر کشف کردند. در مصر در آرامگاه کینگ توت[19] (1932)350 لیتر روغن اسانسی مشاهده شد. بیش از 200کتاب مقدس به روغن­های اسانسی کندور، مر، زوفا و … اشاره کرده­اند (رایبرن،2010).

مصریان باستان از 3000 تا 14700 سال پیش یک مجموعه ی فارماکولوژیکی بسیار دقیق، موثر و معتبری از مواد متعدد بدست آمده از منابع طبیعی تهیه کردند (کاست[20]، 2003).

اگر چه ادویه ها به خاطر عطر خوبشان ،گلها وخصوصیات محافظتی از دوران باستان استفاده می شدند اما از روغن های اسانسی شناخته شده فقط روغن تورپنتین[21] توسط مورخان رومی و یونانی نامبرده شده بود. تقطیر به عنوان روش تولید روغن­های اسانسی اولین بار در شرق (مصر، هند و ایران) استفاده می­شد و بیش از 2000سال پیش بهبود یافته و با آغاز تکنولوژی­های مدرن­تر در قرن 9 توسط عربها گسترش یافت. اولین نوشه معتبر در مورد تقطیر روغن­های اسانسی بوده که توسط یک پزشک کاتالانی بنام ویلانوا[22] نوشته شده بود. در قرن 13 روغن­های اسانسی توسط داروخانه ها تولید شده و اثرات دارویی آنها در کتاب­های داروشناسی توضیح داده شد (بوئر[23] و همکاران، 2001)؛ اما به نظر می رسد استفاده از آنها در اروپا گسترش نیافته بود؛ تا اینکه در قرن16در لندن مورد داد و ستد قرار گرفت. در همان قرن مطالبی در مورد تقطیر و استفاده از روغن­های اسانسی منتشر شد اما تنها به تعداد نسبتا کمی از روغن­های اسانسی همچون رزماری، اسطوخودوس، میخک، جوز، دارچین و رازیانه اشاره شد. در قرن 17 آماده سازی روغن های اسانسی به خوبی شناخته شده بود و در داروخانه ها عموماً 15 الی 20 روغن مختلف وجود داشت. در قرن 18 از روغن چای به منظور اهداف پزشکی در استرالیا استفاده می شد اما احتمالاً قبل از آن هم توسط استرالیایی­های بومی این روغن استفاده می­شده است. به هر حال استفاده از روغن­های اسانسی در پزشکی در قرن 19 و20 عموماً به استفاده ثانویه آنها بخاطر عطر و طعمشان تبدیل شد (کاربردهای پزشکی پس از عطر و طعم دومین کاربرد روغن های اسانسی شد) (گاستافسون، 1948 و بوئر و همکاران، 2001).

اولین مطالعات علمی پتانسیل نگهداری ادویه ها توصیف فعالیت آنتی میکروبی روغن دارچین بر ضد اسپورهای باسیل سیاه زخم در دهه1880 گزارش شد و همچنین اولین آزمایش اندازه­گیری خواص باکتریوسیدی بخارات روغن­های اسانسی توسط دلاکرایکس[24] در سال 1881 انجام گرفت (برت،2004)؛ علاوه بر این میخک به عنوان نگهدارنده در برابر فساد تغییردهنده گوشت، شربت­ها، سس­ها و شیرینی­جات مورد استفاده قرار گرفت. از آن به بعد دیگر ادویه ها همچون فلفل شیرین، برگ خشک بو، زیره سیاه، گشنیز، زیره سبز، پونه کوهی، رزماری، مریم گلی و آویشن گزارش شد که خواص باکتریوستاتیکی قابل توجهی دارند. بیشتر ادویه­ها منشا شرقی دارند با این حال برخی از آنها پس از کشف دنیای جدید معرفی شده­اند همانند: فلفل قرمز، فلفل شیرین، ساسافراس[25] و وانیل که به منظور طعم­دهندگی و خواص دارویی در غذاها استفاده می­شوند (تاج کریمی و همکاران؛ 2010).

در حال حاضر روغن های اسانسی در دانشگاههای سراسر جهان و پژوهشهای پزشکی در صدها بیمارستان آمریکا استفاده می شود (رایبرن، 2010).

 

1-2-3- استفاده کنونی از روغن­های اسانسی

بزرگترین مصرف روغن­های اسانسی در غذا (به عنوان طعم دهنده)، در عطاریها (عطرها و ادکلن ها) و نیز در داروسازی ها (بمنظور خواص کاربردیشان ) می باشد. استفاده متداول روغن­های اسانسی در آروماتراپی[26] بوده که کمی بیشتر از 2% کل بازار را شامل می شود. ترکیبات منحصر به فرد روغن­های اسانسی به عنوان طعم دهنده­های غذایی نیز استفاده می­شوند که یا از مواد گیاهی استخراج شده و یا به طور مصنوعی تولید می­شود. خصوصیات آنتی­باکتریایی روغن­های­اسانسی و ترکیبات آنها در تولیدات متنوع تجاری همچون ضدعفونی­کننده­ها و مکمل­های غذایی مورد استفاده قرار می­گیرند. مواد نگهدارنده حاوی روغن­های اسانسی در حال حاضر به صورت تجاری در دسترس هستند. پروتکتا1 و پروتکتا2 مخلوط عصاره های گیاهی تولید شده توسط شرکت FL و Apopka بایرن در ایالت متحده آمریکا هستند که عموماً به عنوان افزودنی­های غذایی ایمن(GRAS)[27] در ایالات متحده می­باشند. با این حال محتویات دقیق آنها برای کارخانجات شناخته شده نیستند، اما احتمالاً این عصاره­ها شامل یک یا چند روغن اسانسی بوده که به ترتیب در محلول­های سیترات سدیم و کلرید سدیم حل می شوند. علاوه بر اثرات فیزیولوژیکی، روغن­های اسانسی برای استفاده ی گسترده در محصولات مختلف مثل از بین برنده های تجاری جوانه های سیب زمینی و مواد دافع حشرات تولید می­شوند (برت، 2004).

[1] Rigor-mortis

[2] Listeria monocytogenes

[3] Gutierrez

[4] Li

[5] Burt

[6] Escherichia coli

[7] Brandi

[8] Brown

[9] Synergist

[10] Antagonism

[11] Skandamis

[12] Bagamboula

[13] Raybern

[14] Penoel

[15] Gustafson

[16] Fabian

[17] Paracelsus von Hohenheim

[18] Quinta essential

[19] King Tut

[20] Cast

[21] Turpentine

[22] Villanova

[23] Bauer

[24] De la Croix

[25] Sassafras

[26] Aromatherapy

[27] Generally Recognized As Safe

به گفته کینز« برای واژگون کردن بنیاد یک جامعه هیچ راهی زیرکانه تر و مطمئن تر از ایجاد فساد در پول آن جامعه نیست، این کار تمام نیروهای پنهانی حاصل از قوانین اقتصادی را چنان در راه تخریب جامعه به کار می گیرد که در هر یک میلیون از مردم آن جامعه حتی یک نفر هم قادر به تشخیص علت آن تخریب نیست [1]»   سیاست پولی هنر ارشاد پول است. هنر ارشاد پول رایج کشور برای حفظ ارزش آن و تسهیل رشد مداوم اقتصادی جامعه.

یکی از مهم ترین موضوعات اقتصاد کلان ، سیاست های پولی و ارتباط آن با سطح قیمت ها و میزان تولید ملی است. چگونگی تنظیم این سیاست ها و تبیین رابطه آن با سایر متغیرهای اقتصاد کلان در اقتصادهای در حال گذار دارای اهمیت فراوان می باشد.

سیاست پولی، مجموعه تصمیمات و اقدامات مقامات پولی کشور در کنترل عرضه و تقاضای پول برای تاثیرگذاری بر سطح فعالیت های اقتصادی می باشد. معمولا سطح قیمت ها و میزان تولید واقعی به عنوان مهم ترین متغیر های کلان اقتصادی مطرح می شوند که افزایش، کاهش و یا ثبات آن ها از اهداف مورد نظر سیاست های اقتصادی از جمله سیاست های پولی محسوب می شود.

قطعا پاسخ به این سوال که آیا پول در عملکرد واقعی اقتصادی تاثیرگذار می‌باشد یا خیر و اینکه اگر پول تاثیرگذار است، اقتصاد را چگونه تحت تاثیر خود قرار خواهد داد، به نحو تعیین‌کننده‌ای در نوع سیستم پولی و نحوه مدیریت آن اثرگذار می‌باشد.

اگر از پول در مجرای صحیح تولید و مبادله استفاده شود موجب خوشبختی و رفاه و تعادل است و گرنه موجب بی تعادلی، تورم و بحران. زیرا اقدام های پولی ابتکاری، با پیش داوری های مساعد و نامساعد همراهند نه فقط به سبب خاطره های خوش یا ناگوار گذشته و وجود شیادان فرصت طلب بلکه به خاطر اینکه اهرم سیاست پولی قادر است به قدرت اتم آثار متفاوت در جهان عدالت و رفاه یا استثمار و طغیان و تباهی به همراه آورد.

• اهمیت و ارزش تحقیق

سیاست های پولی و اثرگذاری آن بر متغیرهای حقیقی در اقتصاد همواره یکی از مباحث مهم اقتصاددانان بوده است. اهمیت این مساله از آن رو است که در هر اقتصاد باید ابتدا نسبت به نحوه و میزان اثر گذاری سیاست های پولی مطمئن بوده و سپس نسبت به انتخاب و اعمال سیاست پولی بهینه تصمیم گیری کرد. چرا که اگر سیاست های نادرست انتخاب شود، علاوه بر هزینه های اعمال این سیاست ها، نتایج زیان باری ایجاد خواهد شد و به اقتصاد کشور آسیب های جدی وارد می آید.

سیاست های پولی دارای اهمیت ویژه ای می باشد. چگونگی تنظیم سیاست های پولی و استفاده از ابزارهای پولی، بر عملکرد اقتصاد تاثیر شگرفی خواهد داشت. اعمال سیاست های مناسب پولی نقش بسزایی در رشد اقتصادی و تثبیت قیمت ها و در نتیجه شفافیت بازارها و روان بودن تصمیمات اقتصادی ایفا می کند. تصمیم گیری های آسان ، هزینه های اقتصادی و اجتماعی را کاهش داده و راه را برای تحرک عوامل تولید و بهبود وضعیت تولیدی هموار می کند و در پی آن جامعه به توسعه پایدار و بلند مدت دست می یابد.

اما در کشورهای در حال توسعه به دلیل عدم استقلال بانک مرکزی و عدم وجود بازارهای پیشرفته مالی ، سیاست های پولی معمولا از کارایی لازم برخوردار نیست. تحقیق حاضر بر این است که ارتباط متغیرهای سیاست پولی ، تورم و تولید را مورد بحث و بررسی قرار داده و میزان اثر گذاری هر کدام از متغیرهای ابزاری را بر سطح قیمت ها و تولید برآورد کند و به این پرسش پاسخ دهد که آیا سیاست پولی باید برای حداقل کردن انحرافات تولید واقعی نسبت به تولید بالقوه به کار برده شود؟ آیا سیاست های پولی باید برای تثبیت سطح قیمت ها

 

 استفاده شود؟ مهم تر از این ها، پول چه نقشی در افزایش رشد بلند مدت اقتصادی دارد؟

مساله ای که سیاست گذاران در کشورهای در حال توسعه با آن مواجه اند این است که آیا یک کشور می تواند بدون تثبیت پولی به نرخ رشد اقتصادی بالا دست یابد؟

اگرچه در کشورهای در حال توسعه دستیابی به رشد اقتصادی سریع و تغییر در ترکیب تولید یک اصل اولیه است اما رشد تولید و تغییر ساختار از ثبات قیمت ها مستقل نیست. اگر از فشار تورمی که در خلال فرایند توسعه ظاهر می شود، چشم پوشی گردد و نرخ تورم بتواند به سرعت افزایش یابد منابع به طور غیر کارا تخصیص خواهند یافت و این امر در نهایت مانعی برای توسعه می شود. اهداف ثبات قیمت ها و رشد اقتصادی با هم آمیخته است، هر گونه تفکیک بین نقش سیاست های پولی در رشد و تثبیت در کشورهای در حال توسعه، مصنوعی و گمراه کننده است. اگر سیاست های پولی در ایفای نقش خود ناتوان باشند، مشکلات ناشی از تورم هدف بلند مدت نرخ رشد را به طور معکوس تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین نقش اساسی سیاست های پولی در کشورهای در حال توسعه این است که محیط اقتصادی با ثبات و مساعدی را برای رشد اقتصادی فراهم نمایند.

آمارها نشان می دهد که سیاست های اجرا شده توسط تصمیم گیران اقتصادی کشور نه تنها نتوانسته به دستیابی به اهداف اقتصادی از جمله افزایش تولید ملی و کاهش تورم کمک نماید بلکه خود این سیاست ها، زمینه های نامساعد شدن وضع اقتصادی را فراهم کرده است، که از آن جمله می توان به افزایش بی رویه سطح عمومی قیمت ها و نااطمینانی مردم اشاره کرد.

شاید اگر مسئولان اقتصادی کشور هیچ گونه سیاستی اعمال نمی کردند وضع کنونی اقتصاد به مراتب بهتر می بود. ناآگاهی مسئولان از میزان و چگونگی تاثیرگذاری سیاست های پولی بر متغیر های اقتصادی سبب شده است که به دنبال هر سیاستی از سیاست های تصحیح خطا استفاده شود که این ناطمینانی در امر سیاست گذاری منجر به نااطمینانی هر چه بیشتر فعالان اقتصادی می گردد و روز به روز اقتصاد را در بحران عمیق تری فرو می برد. نرخ رشد نه چندان خوب و تورم بسیار بالا نشان از بی کفایتی سیاست های پولی دارد.

سیاست گذاران اقتصادی جهت تاثیر گذاری بر اقتصاد در جهات مورد نظر و نیل به اهداف اقتصادی، نظیر رشد اقتصادی و ثبات قیمت ها، از سیاست های اقتصادی متعددی بهره می جویند. بنابراین آن ها باید آگاهی هر چه دقیق تری نسبت به میزان استفاده از ابزارهای سیاستی که آنان را به اهداف مورد نظر سوق می دهد و نتایج سیاست های اتخاذی خود، داشته باشند.

تحقیق پیش رو بر آن است که مشخص نماید طی سالیان گذشته ، سیاست های پولی در ایران به چه میزان از کارآمدی و توانایی برای تاثیر گذاری بر متغیر های اقتصادی و بهبود آن ها در جهت نیل به اهداف برنامه های توسعه اقتصادی برخوردار بوده است و در میان ابزار های متفاوت اجرای سیاست پولی، کدام سیاست ها کارآمدی بالاتری را نسبت به سایر ابزارهای سیاست پولی داشته اند و توانایی این ابزارها در جهت دستیابی به تولید بالاتر و تورم پایین تر به چه میزان بوده است.

برنامه های پنج ساله توسعه اقتصادی، معیار مناسبی برای ارزیابی عملکرد سیاست های پولی در ایران محسوب می شوند. با توجه به این نکته که رشد نقدینگی در طول برنامه های مذکور همواره بسیار فراتر از اهداف تعیین شده است لذا ثبات قیمت ها در ایران امری دست نیافتنی خواهد بود.

در کشورهای در حال توسعه ای مانند ایران به دلیل عدم استقلال بانک مرکزی و عدم وجود بازارهای پیشرفته مالی ، سیاست های پولی معمولا از کارایی لازم برخوردار نیستند. تحقیق حاضر بر این است که ارتباط ابزارهای سیاست پولی ، تورم و تولید را مورد بحث و بررسی قرار داده و میزان اثر گذاری هر کدام از متغیرهای ابزاری را بر سطح قیمت ها و تولید برآورد کند.

• اهداف تحقیق

هدف از تدوین رساله حاضر دستیابی به پاسخ سوالات پیش رو می باشد:

• آیا سیاست های پولی در ایران از کارآمدی لازم برای تاثیر گذاری بر سطح تولید ناخالص داخلی برخوردارند؟
• آیا سیاست های پولی در ایران از کارآمدی لازم برای تاثیر گذاری بر سطح قیمت ها برخوردارند؟
• کدام ابزار سیاست پولی کارآمدی بیشتری برای تحت تاثیر قرار دادن و بهبود تولید ناخالص داخلی دارد؟
• کدام ابزار سیاست پولی کارآمدی بیشتری برای تحت تاثیر قرار دادن و بهبود سطح قیمت ها دارد؟

 

 

• فرضیه های تحقیق

بر اساس سوالات مذکور فرضیه های این تحقیق به صورت زیر مطرح می گردد:

• سیاست پولی بر تولید ناخالص داخلی تاثیر گذار است.
• سیاست پولی بر سطح قیمت ها تاثیر گذار است.
• سیاست تغییر در حجم پول توانایی بیشتری در تاثیر گذاری بر تولید ناخالص داخلی را دارا می باشد.
• سیاست تغییر در حجم پول توانایی بیشتری در تاثیر گذاری بر سطح قیمت ها را دارا می باشد.

 

 

• روش تحقیق

تجزیه و تحلیل از روش اقتصادسنجی « خود رگرسیون برداری » ( VAR[1] )، است. معمولا برای بررسی رفتار متقابل چند متغیر سری زمانی از سیستم معادلات هم زمان استفاده می گردد. هر یك از معادلات این سیستم بر مبنای نظریه های اقتصادی تبیین شده است. در واقع، در چنین سیستم هایی در مورد اینکه هر یک از متغیر های درون زا بر اساس مبانی تئوریک تابعی از چه متغیرهایی هستند باید تصمیم گیری شود. در چنین الگویی برخی از متغیرها درون زا و گروهی دیگر از متغیرها برون زا یا از پیش تعیین شده تلقی می گردند. قبل از برآورد چنین الگویی لازم است از مشخص بودن معادلات این سیستم اطمینان حاصل کرد. به این معنی که با توجه به مساله تشخیص معادلات سیستم، روش های مناسب تخمین مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین قبل از برآورد سیستم معادلات همزمان لازم است متغیرهای الگو را به دو دسته درونزا و برون زا تقسیم بندی کرده و سپس به شناسایی الگو دست یافت. چنین تصمیماتی معمولا توسط محقق صورت می گیرد که به شدت از سوی سیمز ( 1980 ) مورد انتقاد واقع شده است. در واقع وجود مشکلاتی در رابطه با سیستم معادلات همزمان از جمله قضاوت در مورد درون زایی یا برون زایی متغیرها، موجب ارایه الگوی جدیدی به نام الگوی خود رگرسیون برداری یا الگوی VAR به وسیله وی گردید. الگوهایی که سعی می کند رفتار یک متغیر را بر اساس مقادیر گذشته آن متغیر وسایر متغیرهای موجود در سیستم به صورت همزمان توضیح دهند، الگوی خود رگرسیون برداری (VAR ) نامیده می شود.

از مزیت های الگوی VAR این است كه نیازی به نگرانی درباره تعیین درون زا و برون زا بودن متغیرها نیست. زیرا تمام متغیرهای مدل درون زا محسوب می شوند. از طرف دیگر، پیش بینی هایی که از این روش به دست می آید در بسیاری از موارد بهتر از نتایج مدل های پیچیده معادلات همزمان است. این الگو قادر است رابطه خطی بین متغیر های ابزار و اهداف را از تابع عکس العمل ( IRF ) تبیین و مورد استفاده قرار داده تا مسیر های مطلوب متغیر های هدف شناسایی شوند.

امروزه رهیافت VAR به یک روش رایج در تحلیل های سیاست اقتصادی تبدیل شده است. این رهیافت روشی ساده و قوی برای توصیف اثرات متقابل چندین متغیر را فراهم می کند. این روش توانایی شناسایی اثرپذیری اقتصاد کلان از تصمیمات سیاسی و عکس العمل بازخورد مقامات سیاسی به نوسانات اقتصادی را دارد.

 

ساختار الگوی خود رگرسیون برداری (VAR )به صورت زیر می باشد:

                                   (1-1)                                           

 

به طوری كه متغیر های R و Z به ترتیب متعیر های ابزاری و هدف می باشند. A(L) یك تابع تاخیری چند جمله ای پارامتر های ضرایب مدل است، a مقدار ثابت، u عامل خطا (با شرایط استاندارد)، وt  نماد زمان می باشند.

• واژه های کلیدی

سیاست پولی: مجموعه تصمیمات و اقدامات مقامات پولی کشور در کنترل عرضه و تقاضای پول برای تاثیرگذاری بر سطح فعالیت های اقتصادی می باشد

مدل خود رگرسیون برداری: رهیافت VAR، به یک روش رایج در تحلیل های سیاست اقتصادی تبدیل شده است. که سعی می کند رفتار یک متغیر را بر اساس مقادیر گذشته آن متغیر و تعدادی از متغیرهای مختلف دیگر به صورت همزمان توضیح دهد.

تابع عکس العمل: اثر یک انحراف معیار تکانه متغیر را روی متغیرهای دیگر

متغیر برون زا : متغیری که مقدار آن خارج از سیستم تعیین می گردد.

متغیر درون زا: متغیری که مقدار آن داخل سیستم تعیین می شود.

[1] . Vector Auto-regressive (VAR)

در طول 150 سال گذشته، گاز طبیعی نقشی حیاتی را در زمینهی گسترش و توسعه صنایع جوامع پیشرفته و در حال توسعه بازی کرده و جانشینی کاملاً مناسب برای سوختهایی نظیر ذغال سنگ و نفت به شمار میآمد. به دلیل ارزانی و طبیعت دوست بودن این نوع سوخت

 

 (نسبت به باقی سوختهای فسیلی)، گاز طبیعی توانسته است جایگاه مناسبی را بهعنوان منبعای برای تامین انرژی امروز و فردا به دست آورد. گاز متان در مقایسه با سایر سوختهای فسیلی متداول، از پایینتــرین ارزش حرارتی برخوردار است و مانند سایر هیدروكربورها، قابلیت تبدیل به مواد با ارزش افزوده بالا را دارد. جایگزینی آن بهجای مصرف فرآوردههای نفتی تا حدودی میتواند صیانت از منابع باارزش نفتی را تسریع بخشد. همچنین، از آنجا كه از یك دهه گذشته، رویكرد جهانی به كاهش آلایندههای محیط زیست وارد مرحلهی نوینی شده، گسترش استفاده از گاز طبیعی بهعنوان سوختی پاك، در دستور كار اكثر كشورهای جهان از جمله ایران قرار گرفته است. شکل 1-1 نشان دهندهی میزان افزایش گرایش نسبت به گاز طبیعی در طی 36 سال (از سال 1973 تا 2009) بهعنوان یک منبع انرژی پرطرفدار میباشد [1]. در این نمودار بیشترین تامین کننده انرژی جهان همچنان منابع مربوط به نفت خام با 5/52% در سـال 1973 و 1/37% در سال 2009 معرفی میگردند؛ با این وجود میـزان استفاده از این منبع انـــرژی

 
شکل 1-1 . تحولات میزان مصرف منابع اصلی انرژی در سال 1973 و انتهای 2009
 
در 36 سال اخیر با 4/15% کاهش روبرو بوده و این در حالـی است که استفاده از گاز طبیــعی به عنوان منبع تامین انرژی با 2/5% رشد از 19% در سال 1973 به 2/24% در پایان سال 2009 رسیده است.
 
ایران، پل ارتباطی حوزهی دریای خزر و آسیای میانه در شمال با خلیج فارس و كشورهای هند و پاكستان در جنوب شرق كشور از یك طرف و تركیه و اروپا از طرف دیگر میباشد. بنابراین ایران با دارا بودن ذخایر عظیم گازطبیعی و سامانهی گستردهی انتقال گاز داخلی كشور، عامل تعیین كننده و مؤثری در تأمین بخشی از تقاضای بین المللی گازطبیعی بهشمار میرود. از سوی دیگر ایران بهعنوان بزرگترین تولیدكننده و مصرف كنندهی گاز در منطقه خاورمیانه، تمایل قابل ملاحظهای برای بهره گیری از مزیت نسبی گازطبیعی در اقتصاد ملی دارد. لذا سیاست جایگزینی گاز با سایر حاملهای انرژی متعارف مصرفی و ارتقای جایگاه كشور در بازارهای بین المللی گاز، بهعنوان اهداف بلند مدت سیاست انرژی كشور، همواره مدنظر بوده است. در ادامه تعاریفی دربارهی گاز طبیعی و شرایط تولید و انتقال گاز طبیعی در ایران و سایر کشورهای عمدهی تولید کننده مرور و بررسی میگردد.

بررسی معایب شبکه های آبرسانی شهری (بعنوان نمونه شبکه ی آب لنگرود) و بهینه سازی و طراحی شبکه ی بهینه برای یک منطقه ی خاص با استفاده از الگوریتم جفتیابی زنبورهای عسل HBMO
 
با توجه به بحران جهانی آب، امروزه رویکردی ویژه به طراحی و استفاده ی بهینه از شبکه های آبرسانی در سرتاسر کره خاکی پدید آمده است. این نگرش بویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران بسیار جدی تر می بایست دنبال شود. همانگونه که از نتایج ارائه شده در این پایان نامه برخواهد آمد ؛ شبکه ی آبرسانی لنگرود علاوه بر فرسودگی و غیرمهندسی ساز بودن آن عملکرد مناسبی برای توزیع آب بصورت صحیح برای ساکنان شهر ندارد. کمبود فشار و دبی، آشکارا در نقاط متعددی از شهر برای مردم ایجاد مشکل کرده است. در این پایان نامه روشی کاربردی جهت بهینه سازی شبکه ی آبرسانی شهر لنگرود با استفاده از یکی جدیدترین الگوریتمهای فراکاوشی به نام الگوریتم جفتیابی زنبورهای عسل ارائه گردیده است که علاوه بر بار آکادمیک کاربردی نیز می تواند باشد. ویژگی تمام شبکه های فرسوده اینست که با کمبود اطلاعات مواجه اند لذا در این پایان نامه از تقریبهای نوینی برای تخمین آنها استفاده گردید. مهمترین این تقریبها یکی در تخمین دبی ها در گره های اصلی شبکه با روش منحنی های تیسن و به کمک نرم افزار جی آی اس به کار رفته است و دیگری در کالیبراسیون ضرایب زبری در لوله های شبکه ؛ که بطور مفصل یک بخش از پایان نامه را به خود اختصاص داده است. آنچه در این فرآیند انجام گرفته است نهایتا جهت تعیین وضعیت فعلی شبکه بوده است. در فصل پایانی بعنوان اطلاعات ورودی برای بهینه سازی شبکه مورد استفاده قرار گرفته است. بهینه سازی مدل کلی شبکه با استفاده از الگوریتم فراکاوشی و تکاملی جفتیابی زنبورهای عسل انجام گرفته است.
کلیدواژه: بهینه سازی ، شبکه های آب شهری ؛ جفتیابی زنبورهای عسل ؛ کالیبراسیون دبی و ضرایب زبری

 

 

 
Abstract
Developing an optimization process for a specific urban water distribution system (Langarud city’s water network) using Honey-Bee Mating Optimization
Saman Sabbaghpour
In the developing countries, many of the urban water networks are so old and they are not designed as well as modern cities, therefore, it is of high concerns to find the basic information of a water network specially the friction factors of the pipes. Even sometimes the flow rate in the main nodes of the network is not known. This problem should be solved before doing any other calculations on the network.
In this dissertation a new meta-heuristic approach based on the nature of honey bees mating have been used for the calibration of a real city in the north of Iran named Langarud. This city has nearly a population of 68000 people and about 43000 water users. Langarud’s area is about 900 square kilometers. The method is used to determine the Hazen-Williams roughness factor of the main pipes of the town and a correction factor for the nodal demands in the main nodes of the network. As the flow rate is not known in the main nodes , Theisen polygons method were used to approximation of the flow rates in the main nodes.
After calibrating the network, HBMO technique is used again so as to optimize the Langarud’s water network model which has been achieved from the calibration process. The optimization stage is held for increasing the pressure in nodes uniformly with changing the pipes diameters in a way that the cost of this changing becomes the least. This is a multi-objective optimization as the operational parameters of the network will be optimized simultaneously with the cost of changing network’s pipes.
After the optimization process, the network’s parameters are improved and as the HBMO algorithm was previously used to a benchmark problem named New York Tunnel and showed a great consistency in results with other best methods in the literature, the accuracy of the method is proved. This algorithm is linked by the Epanet software and has the ability to be used for other proposes of optimization like designing a new network optimally. In the end of the thesis, an analysis is held to the results of both calibration and optimization stages.
 
Keywords: Pressure drop, Honey-Bee Mating, Urban water network, Water distribution, Optimization.
 
 
فصل اول : کلیات
 فصل اول : کلیات
 

• پیشگفتار

در قرن اخیر یکی از مهمترین مسائلی که ذهن بشر را درگیر ساخته است ؛ تمام شدن منابع طبیعی مورد نیاز اوست. یکی از مهمترین این منابع که به واقع زندگی بدون آن ناممکن است ؛ آب یا همان مایع حیات است. در این میان شکی نیست دستیابی به آب آشامیدنی سالم و پاکیزه حق هر انسانی است و این مورد حتی در مجمع عمومی سازمان ملل نیز بعنوان یکی از حقوق بنیادین بشر شناخته شده است. هم اینك كمبود فزاینده آب در بسیاری از كشورها به یك بحران تبدیل شده است. یك دهه قبل پیش بینی می شد كه تا سال 2025 یك سوم كشورها با كمبود آب مواجه خواهند شد. با این حال هم اینك به آستانه این بحران نزدیك شده ایم.‏ هم اینك دو میلیارد نفر از مردم جهان در كشورهایی زندگی می كنند كه دارای بحران آب هستند و در صورتی كه روندهای جاری تغییر پیدا نكند تا سال 2025 دو سوم مردم دنیا با این بحران روبه رو خواهند شد. بدتر اینكه همان طوری كه در قرن گذشته بر سر تصاحب منابع نفتی جنگ روی می داد ممكن است در قرن حاضر جنگ هایی برای كنترل منابع آب رخ دهد.‏ در قرن بیستم جمعیت جهان سه برابر شد ولی مصرف آب هفت برابر بیشتر شد. تا سال 2025 كه دو میلیارد نفر دیگر به جمعیت جهان افزوده می شود، انسان ها به 80 درصد افزایش در ذخایر آب نیاز خواهند داشت. هیچ كس نمی داند كه این آب از كجا خواهد آمد!.‏ زیرا ذخایر آب کره خاکی کاملا محدود است. خشکسالی از دیرباز یکی از دغدغه های انسان بوده است و امروز با گرمایش زمین در اثر آلودگی های زیست محیطی و گسترش بیابانها و مناطق خشک انسان به فکر فرو رفته است تا راهی جهت مقابله با بحران جهانی آب پیدا کند.
در طی سالهای میانی و پایانی قرن گذشته تلاش روزافزونی توسط دانشمندان جهان در عرصه های مرتبط با آب صورت گرفت تا منجر به راه حلهایی برای مهار بحران آب گردد. یکی از مهمترین این راهها مصرف بهینه ی این ماده ی حیاتی است و نمود اصلی آن در طراحی شبکه های آبرسانی شهری یا نشت یابی و اصلاح آنهاست. بدون شک میزان آب زیادی در تاسیسات آبرسانی یک شهر در گذشته به هدر می رفت. نشت لوله های آب در اثر خوردگیهای ایجاد شده در جداره ی لوله ها ؛ عملکرد نادرست پمپها ؛ مشکلات فنی مخازن و بطور خلاصه دو عامل فرسودگی و طراحی غیرمهندسی تاسیسات یک شبکه ی آبرسانی شهری عمده ی مواردی هستند که می توانند علاوه بر به هدر رفتن این مایع ارزشمند ؛ موجباتی را فراهم آورد تا عملکرد یک شبکه دچار اختلال گردد. این اختلال ها بصورت فشار زیاد یا کم آب در مناطق مصرف خود را نشان می دهد. بعلاوه این موارد می توانند موجب توزیع ناهمگون آب در میان افراد یک جامعه ی شهری شود.
در کشورهای توسعه یافته از مدتها قبل طراحی شبکه های شهری بر اساس روشهای نوین مهندسی بعنوان یک راهکار در جهت حراست از منابع آب آن مرز و بوم در دستور کار مهندسان آن کشورها قرار گرفته است . ضمن آنکه تلاش گسترده ای از اواسط دهه ی 60 میلادی در این کشورها جهت بازسازی و ارتقا شبکه های فرسوده ی شهرها آغاز گردیده که همچنان ادامه دارد. اما در کشورهای در حال توسعه به تازگی ضرورت بازسازی و بهسازی شبکه های آبرسانی فرسوده بعنوان یک راه حل فرار از بحران آب احساس شده است . این ضرورت بویژه در سرزمین مادری ما ایران بسیار حساس تر و بایسته تر به نظر می آید چرا که ایران در منطقه ای از زمین قرار گرفته است که از کم آبی رنج می برد و از لحاظ بارندگی در سطح نیمه خشک و خشک قرار دارد.
روشهای مختلف علمی جهت بهینه سازی عملکرد یا طراحی شبکه های آبرسانی شهری ابداع و استفاده شده است که می توان از میان آنها به بهینه سازی حذفی ؛ بهینه سازی با الگوریتمهای غیرخطی و بهینه سازی با الگوریتمهای فراکاوشی اشاره کرد. اکثر روشهای به کار رفته تا کنون بیشتر به بهینه سازی شبکه های فرضی و نمونه ای پرداخته اند که برخی از آنها طرحهایی بسیار ساده از شبکه های واقعی آبرسانی شهری موجود می باشند . اگرچه با پیشرفت فناوری های اطلاعاتی و کامپیوتری امکانات گسترده تری برای بهینه سازی شبکه های آبرسانی بوجود آمده است اما همچنان بهینه سازی یک شبکه ی آبرسانی شهری واقعی و موجود بی اندازه وقت گیر و دور از ذهن می نماید. این مورد بیش از آنکه بعلت نارسایی سیستمهای کامپیوتری باشد بعلت حجم گسترده ی اطلاعات شبکه های آبرسانی است. البته در آغاز قرن جدید با بوجود آمدن نرم افزارهای تحلیل شبکه مثل واترجمز[1] افقهایی جهت رسیدن به این مهم در نظر دانشمندان این رشته ترسیم گردیده است.
[1] Water GEMs