:

فعالیت بدنی یکی از پیش شرط های اصلی رشد و سلامتی و پایه و اساس یک زندگی سالم و شاداب است که در ایجاد آرامش روانی و رشد بالقوه عادات و نگرش های مثبت در زندگی نقش به سزا دارد.

اساسا یکی از جنبه های مهم در ارزیابی فعالیت های بدنی،تعریف و تفسیر واژه تربیت بدنی می باشد.عموما فعالیت بدنی عبارتست از هرگونه تحرک بدنی که مستلزم هزینه انرژی باشد.(سینها و همکاران 2002)

پیشرفت امکانات ماشینی از یک سو موجب زندگی بهتر و فراغت بیشتر و از طرف دیگر کاهش فعالیت های جسمانی شده است.این مساله موجب فقر حرکتی و تمایل به زندگی کم تحرک در انسان شده است.

فواید انجام فعالیت های بدنی منظم در کودکان و نوجوانان، شامل تسهیل در ایجاد تعادل در هزینه انرژی روزانه و انرژی دریافتی روزانه و پیشگیری از خطر بروز بیماریهای مزمنی همچون چاقی و اضافه وزن، افزایش عملکرد شناختی ،فرهنگی، اجتماعی،بهبود تصور از خود وافزایش اعتماد به نفس میباشد.(ایرنبرگ و همکاران 2008 ؛گوتین و همکاران 2005) . بطوریکه سطوح فعالیت بدنی اغلب جهت برآورد میزان رفتارهای سالم و ارتباط آنها با شاخص های سلامتی همچون میزان مرگ و میر مورد استفاده قرار می گیرد. (سینها و همکاران 2002).

برآورد سطوح فعالیت بدنی روزمره، امکان ارزیابی رابطه بین سطوح فعالیت بدنی و شاخص های سلامتی همچنین امکان ارایه دستورالعمل های مناسب جهت طراحی برنامه های ورزشی در گروه های سنی مختلف را فراهم میسازد.از سوی دیگر بنظر میرسد که با توجه به تفاوت سطوح فعالیت های بدنی مختلف توانایی کسب اطلاعات دقیق و کامل با استفاده  از  روشهای مناسب برآورد سطوح فعالیت های بدنی و هزینه انرژی روزانه در گروه های سنی مختلف امری اساسی باشد.بطوریکه روش برآورد سطوح فعالیت های بدنی ، نتایج بدست آمده از آن را کاملا تحت تاثیر قرار میدهد(میشل و همکاران 2009). روش مورد استفاده باید جهت اندازه گیری سطوح فعالیت های بدنی طی یک دوره زمانی معین،مناسب بوده و دارای کمترین ناراحتی برای آزمودنی ها باشد. همچنین در نمونه های جمعیتی بزرگ نیز قابل استفاده باشد(کلاس و همکاران 2009).

مطالعات گذشته نشان میدهد که سالهای کودکی دوران طلایی برای ساختن قامت و اسکلت بدن وتولید و توسعه دستگاههای زیستی و تنظیم گر بدن است(ترتیبیان و همکاران 2010). در چنین دورانی سهم فعالیت های بدنی و هزینه انرژی نقش بارز در فرآیند تکاملی و توسعه ایفا میکند. این نکته که کودکان امروز زمان زیادی را صرف فعالیت های غیر فعال مانند تماشای تلویزیون و فیلم،بازی های رایانه ای و کار با رایانه میکنند، حایز اهمیت است، چرا که این دوران مرحله توسعه پاسخ های فیزیولوژیک محسوب میشود که ارتباط تنگاتنگی با سطح فعالیت بدنی امکان پذیر میشود.

طبق گزارش های تحقیقی مقطع سنی 9 تا 12 سال یکی از مهمترین مقاطع زمانی برای کنترل و جلوگیری از ابتلا به بیماریهای اضافه وزن وچاقی در دوره های بعدی زندگی میباشد.این دوره سنی به این دلیل مهم میباشد که الگوهای فعالیت بدنی و تغذیه ای کودکان  به علت حضور در مدارس و لزوم تبعیت از برنامه های آموزشی مدارس تغییر میکند.بطوریکه تغییر قوانین در نظام های آموزش و پروش و تولد روش های نوین آموزشی موجب شده است که اهمیت موضوع ورزش و فعالیت بدنی در مدارس به شدت کاهش یابد، درحالیکه در کشور ما نیز دستگاه آموزش و پرورش در سال های اخیر دچار تغییرات ساختاری گسترده ای شده است، به نحوی که در طی این سالها شاهد بوجود آمدن و توسعه مدارس غیر انتفاعی از مقاطع ابتدایی تا دبیرستان هستیم که قریب به اتفاق این مدارس از حداقل فضای مناسب ورزشی برخوردارند.علاقه والدین به کلاس های متعدد آموزشی از نوع غیر ورزشی بر کم تحرکی و کم بودن هزینه انرژی در سنین کودکی افزوده است. از طرفی چاقی و اضافه وزن در دوران کودکی ونوجوانی با افزایش خطر بروز بیماریهای مزمنی همچون دیابت نوع دو، فشار خون بالا،بیماریهای قلبی و عروقی و مشکلات روحی و روانی همراه میباشد. (آکادمی طب آمریکا2002 ؛ماست و همکاران 1992 ؛ رودریگویز و همکاران 2003 (.

نگرانی دیگر در رابطه با چاقی و اضافه وزن دوران کودکی و نوجوانی،احتمال انتقال به دوران بزرگسالی میباشد.(گئو و همکاران 2000 ؛مک گیل و همکاران 2002 ؛مک گیل و همکاران 1998). از این رو کارشناسان ورزشی و بهداشت ،کودکان و نوجوانان رابرای داشتن سلامت روحی و جسمی همچنین حفظ الگوهای ورزشی در زندگی که میتواند موجب پیشگیری از اینگونه بیماری ها و بوجود آمدن جمعیت بالغ سالم و فعال در آینده گردد،توصیه میکنند(سینها و همکاران 2002).از سوی دیگر سیاست ملی در جهت ارتقا فعالیت بدنی در بین کودکان و نوجوانان نیازمند اندازه گیری های معتبر و دارای روایی کافی از سطوح فعالیت بدنی در کودکان و نوجوانان مناطق مختلف با شرایط نژادی،فرهنگی و جغرافیایی متفاوت میباشد.بطوریکه اگر اطلاعات دقیقی جمع آوری نشود،بررسی فرآیندهای پیشرفت به نسبت اهداف سلامتی در کودکان و نوجوانان مناطق مختلف قابل اندازه گیری نخواهد بود(یانسن و همکاران 2004).

1-2 بیان مساله:

با پیشرفت علوم و فن آوری و به موازات کنترل بیماریهای  واگیر،بیماریهای غیر واگیر ظهور و بروز بیشتری پیدا نموده اند. عادات نامطلوب شیوه زندگی کودکان و نوجوانان به ویژه کم تحرکی علاوه بر اینکه تهدیدی برای سلامتی این گروه آسیب پذیر تلقی میشود،کشور را در معرض خطر برخی بیماری های اپیدمی غیر واگیر مانند بیماری های قلبی و عروقی ،دیابت ، پوکی استخوان ،حمله قلبی،فشار خون،اختلالات روانشناختی و حتی برخی سرطان ها قرار میدهد.(ایسنمن2004).

یکی از مهمترین عوامل بیماری که بر اثر کاهش فعالیت بدنی و کاهش هزینه انرژی رخ میدهد،بیماری چاقی است.

بیماری هایی که بر اثر کاهش هزینه انرژی در افراد بخصوص کودکان بروز میدهد،یکی از دغدغه های دو دهه اخیر کشورهای در حال توسعه تلقی میشود،بطوریکه این پدیده ،اپیدمی قرن 21 شناخته میشود. (لی 2001).

متاسفانه بررسی های اولیه در خصوص برنامه ریزی های تندرستی و آمادگی در جمعیت کودکان شهرستان ارومیه نشان میدهد که هیچ گونه نرم سطح فعالیت بدنی بر اساس هزینه انرژی برای این منطقه از کشور وجود ندارد.در کل کشور نیز تاکنون یکبار در منطقه شمالغرب کشور ارزیابی سطوح فعالیت بدنی با استفاده از هزینه انرژی در  کودکان  توسط  دکتر ترتیبیان  و همکارانش صورت گرفته است.لذا بغیر از طرح فوق هیچ شیوه و روش جامع و قابل اعتمادی برای جمعیت انبوه کودکان دبستانی در ایران گزارش نشده است.

با توجه به خصوصیات رفتاری سنین کودکی و نوجوانی حذف بسیاری از عوامل موثر بر کاهش هزینه انرژی روزانه از زندگی روزمره بسیار مشکل میباشد.حذف عواملی همچون بازی های رایانه ای ،تماشای تلویزیون و فعالیت های کم تحرک روز به روز مشکل تر خواهد شد.تنها عاملی که بتواند مانع کاهش هزینه انرژی شود ،فعالیت بدنی میباشد.چرا که فعالیت بدنی شامل هزینه کرد انرژی در بدن خواهد شد.

تحقیقات نشان داده است که مهمترین عارضه کمبود هزینه انرژی ،چاقی و اضافه وزن است.و این عارضه در کودکی همبستگی زیادی با دوران بزرگسالی دارد،چنانکه تحقیقات نشان داده است که 70% از کودکان 10 تا12 ساله چاق در دوران بزرگسالی نیز چاق خواهند بودو عوارض دیگر که بر اثر کاهش هزینه انرژی بدنبال دارد در سایر مقاطع سنی بدنبال خواهند داشت.

مطالعه هزینه انرژی وفعالیت بدنی در بسیاری از کشورها و بسیار محدود در کشور ایران در بین کودکان و نوجوانان انجام شده است.ولی این تحقیقات محدود در کشور ما نمی تواند جوابگوی سوالات بی پاسخ بسیار  باشد.

1-3 ضرورت تحقیق:

همانند سایر کشورهای توسعه یافته ،شیوع کم تحرکی ،فعالیت بدنی کم در ایران نیز در حال گسترش است.چنانکه در مطالعه ای که محمدپور و همکارانش ( 2003 )روی دانش آموزان انجام دادند،شیوع اضافه وزن وچاقی که از عوارض بارز و عمده کم تحرکی میباشد را بترتیب 1/21 % و 8/7 % گزارش کردند.(کلیشادی 2003  ،درستی 2002 و محمدپور 2003).

مشکلات سلامتی مرتبط با کاهش هزینه کرد انرژی روزانه ،بسیار زیاد است و تبعات بسیار سنگینی در بزرگسالی دارد،که از آن جمله به چاقی و اضافه وزن ،دیابت نوع دو،فشار خون بالا،بیماری های قلبی و عروقی ،بیماری های تنفسی،عدم اعتماد به نفس و کاهش کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی را میتوان نام برد.در برخی از تحقیقات بیش از 70% کودکان که بر اثر کم تحرکی و عدم فعالیت بدنی دچار اضافه وزن و چاقی شده اند،این تمایل را تا بزرگسالی ادامه می دهند.بهمین دلیل مناسب ترین دوره برای پیشگیری از این پدیده، دوره کودکی می باشد و کنترل میزان شیوع و گرایش به کم تحرکی و عدم فعالیت بدنی که کارکرد کم هزینه انرژی را درپی دارد،در سطوح مختلف بین الملی ،ملی و حتی پایین تر ازآن ضروری بنظر میرسد (لاری 2008).

یانسن و همکارانش (2004) به بررسی اضافه وزن و چاقی در نوجوانان کانادایی پرداختند و ارتباط اینها را با الگوی فعالیت بدنی مطالعه کردند و مشاهده کردند که 15% از نوجوانان 11 تا 16 ساله کانادایی دچار اضافه وزن و 6/4% دچار چاقی میباشند.

سطوح فعالیت بدنی بطور معنی داری در پسران و دختران دارای اضافه وزن نسبت به دختران و پسران با وزن نرمال پایین تر بود.هاساپیدو و همکارانش (2006) انرژی مصرفی،هزینه انرژی و چربی بدن نوجوانان شمال یونان را مورد بررسی قرار دادند و هیچ ارتباط معنی داری در هزینه انرژی بین گروه اضافه وزن و نرمال مشاهده نکردند.هم پسران و هم دختران مبتلا به اضافه وزن وقتی انرزی مصرفی بر حسب کیلو کالری در هر کیلوگرم وزن بیان شد،انرژی مصرفی کمتری درمقایسه با همتایان با وزن نرمال داشتند.

جرمی موریس و همکاران با بیان اینکه شرکت در برنامه های فعالیت بدنی میتواند از میزان ابتلای افراد به بیماریهای عروق کرونری قلب بکاهد، نام خود را بعنوان نخستین محققانی که بصورت فراگیر به مطالعه ارتباط بین فعالیت های بدنی و عوامل مختلف سلامتی پرداختند، ثبت نمودند.(موریس و همکاران 1953).

با توجه به نقش کم تحرکی و هزینه کم انرژی روزانه در سلامت افراد جامعه بخصوص نونهالان و نوجوانان بنظر میرسد،مطالعه این عوامل از ضروریات یک جامعه محسوب میشود.چنانچه دربسیاری از جوامع دیگر (بخصوص در جوامع غربی)  چنین مطالعاتی انجام شده است.ولی متاسفانه در کشور ما به این موضوع بها داده نشده ، بطوریکه فقط یکبار و آنهم فقط در یک منطقه از کشورمان (شمالغرب کشور) ، تحقیقی

 توسط دکتر ترتیبان و همکارانش در این باره صورت گرفته است. از آنجایی که  قشر جمعیتی زیادی ازکشور ما را کودکان و نوجوانان تشکیل می دهند، لذا باید بیش از این به این موضوع مهم پرداخته شود، چرا که اهمیت کاربردی داشته و باید نتایج تحقیقات در این زمینه و در این رده سنی کارشناسی شده و در مدارس که یکی از مهمترین بسترهای فعالیتی دانش آموزان میباشد، اعمال گردد.

از سوی دیگر نبود چنین اطلاعاتی در شهر ارومیه، مارا بر آن داشت تا به بررسی سطوح فعالیت بدنی و هزینه انرژی روزانه در دانش آموزان پسر 9 تا 12 ساله،دبستان های ناحیه یک ارومیه بپردازیم،تا اطلاعات و نتایج حاصل از آن را دراختیار خانواده ها،مربیان تربیت بدنی ،موسسات آموزش و پرورش و کارشناسان بهداشت قرار دهیم،تا با توجه به اطلاعات این تحقیق به تصمیم گیری و اصلاحات لازم اقدام نمایند. زیرا به نظر میرسد که در این رده سنی کودکان، برنامه ریزی های آموزشی و تغذیه ای و اوقات فراغت از پایه های علمی مناسب و بر مبنای ارزیابی های سطح فعالیت بدنی و بدنبال آن نیز نیاز سنجی سطح انرژی موردنیاز فعالیت، برخوردار نمی باشند.

1-4  اهداف تحقیق:

1-4- 1 اهدف کلی:

بررسی سطح هزینه انرژی و سطوح فعالیت بدنی روزانه در دانش اموزان پسر 9 تا 12 سال دبستان های ناحیه یک ارومیه.

1-4-2اهداف جزئی:

1. بررسی دامنه متوسط سطح هزینه انرژی و سطح فعالیت بدنی روزانه در پسر ان دانش آموز رده سنی 10-9 سال ناحیه یک ارومیه.
2. بررسی دامنه متوسط سطح هزینه انرژی و سطح فعالیت بدنی روزانه در پسر ان دانش آموز رده سنی 11تا 12 سال ناحیه یک ارومیه.
3. بررسی کمیت سطوح فعالیت بدنی دانش آموزان پسر 9 تا 10 سال و 11 تا 12 سال ناحیه یک ارومیه.
4. بررسی ارتباط بین سطح هزینه انرژی روزانه و سطوح فعالیت بدنی در دانش آموزان 12-9 سال ناحیه یک ارومیه.

1-5 فرضیه ها:

1.در پسران دانش آموز رده سنی 10-9 سال ناحیه یک ارومیه، سطح هزینه انرژی و سطح فعالیت بدنی روزانه در  دامنه  متوسطی قرار دارد.

2.در پسران دانش آموز رده سنی12-11 سال ناحیه یک ارومیه، متوسط سطح هزینه انرژی و سطح فعالیت بدنی روزانه در دامنه پایینی قرار دارد.

3.دانش آموزان پسر 9 تا 10 سال و 11 تا 12 سال ناحیه یک ارومیه، از نظر سطوح فعالیت بدنی در کمیت پایین قرار دارند.

4. بین سطح هزینه انرژی روزانه و سطوح فعالیت بدنی در دانش آموزان 12-9 سال ناحیه یک ارومیه ارتباط وجود دارد.

1-6 تعریف واژه ها و اصطلاحات پژوهش:

سطوح فعالیت بدنی:

فعالیت بدنی هرگونه تحرک بدنی که مستلزم هزینه انرژی باشد را گویند. ( سینها و همکاران 2002 ).

فعالیت بدنی یک رفتار انسانی چند بعدی که شامل رفتارهای متعددی مانند بازی کردن،انجام کارهای عادی روزمره،ورزش های سازمان دهی شده و تمرینات ورزشی می باشد که در نهایت باعث افزایش هزینه انرژی می شود.در این تحقیق برای ارزیابی سطح فعلیت بدنی از پرسشنامه فعالیت بدنی کودکان(PAQ-C) استفاده شده است.

شاخص توده بدنی (BMI):

شاخص توده بدنی بی‌ام‌آی ( (BMI، مخفف body mass index) )سنجشی آماری برای مقایسه وزن و قد یک فرد است. در واقع این سنجش میزان چاقی را اندازه گیری نمی‌کند بلکه ابزاری مناسب است تا سلامت وزن فرد با توجه به قدش تخمین زده شود. این شاخص در بین سال‌های 1830 تا 1850 توسط آدولف کوتله دانشمند بلژیکی ابداع شد.

BMIیک روش معتبر برای ارزیابی وضعیت لاغری یا چاقی در افراد میباشد که از تقسیم وزن (کیلو گرم) بر مجذور قد (متر) بدست می آید. در تحقیق فوق از شاخص BMI برای تعیین توده بدنی کودکان استفاده گردید.

PAQ-C :

پرسشنامه روشی است که هم از سوی خود کودکان و هم از سوی والدین کودکان بیشتر مورد قبول        می باشد. (هایدی و همکاران، 2006).

پرسشنامه PAQ-C)) یکی از کاربردی ترین روش های نظری برای برآورد هزینه انرژی و سطوح فعالیت بدنی است که امکان استفاده از آن در جمعیتی با نمونه های آماری بزرگ را دارا می باشد.

برای اندازه گیری سطح فعالیت بدنی ،از این پرسشنامه فعالیت بدنی استفاده شد.پرسشنامه PAQ-C  یک پرسشنامه استاندارد 9 سوالی برای اندازه گیری سطح فعالیت بدنی کودکان 8 تا 14 سال میباشد.این پرسشنامه با نمره گذاری سطح فعالیت بدنی دانش آموزان،آنرا با نمره ای از 1 تا 5 تعیین میکند.

اعتبار این پرسشنامه بالا بوده و پایایی آن نیز برای دختران 83 R=% وبرای پسران،80 R=%رویهم رفته بالا میباشد. (کروکر1997)

کودکان 9 تا 12 سال:

یکی از مهتمرین سالهای رشد در افراد که در برخی مقالات از آن به دوران طلایی رشد یاد شده است.در دانش آموزان نه تا دوازده سال معمولا جهش ناگهانی رشد جسمانی مشاهده می شود. نتایج بررسی های روویز و همکاران ( 2006) ، نشان داد که در کودکان دبستانی شدت و مدت زمان شرکت در برنامه های فعالیت بدنی تأثیرات سودمندی بر عوامل خطرزای قلبی – عروقی و عوامل متابولیکی داشته است . بطوریکه با افزایش شدت و مدت زمان فعالیت بدنی میزان شیوع بیماری های قلبی – عروقی و متابولیکی در پسران و دختران کاهش یافت . در تحقیق حاضر جامعه آماری هدف دانش آموزان 9 تا 12 ساله مدارس ابتدایی ناحیه یک ارومیه بودند.

شهرستان ارومیه:

ارومیه یکی از شهرهای ایران و مرکز استان آذربایجان غربی است. جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال 1390 برابر با 963738 نفر بوده‌است که از این تعداد 486445 نفر آنان مرد و 477293 نفر آنان زن بوده‌اند. از لحاظ جغرافیایی ارومیه در جلگه گسترده و سرسبزی به درازای ۷۰ کیلومتر و به پهنای ۳۰ کیلومتر واقع شده که اطراف آن تا کیلومترها پوشیده از باغات انگور و سیب و کشتزار است. دریاچه ارومیه در شرق و دریاچه مارمیشو در غرب این شهر قرار دارد. این شهر به علت آب و هوای معتدل و داشتن مناظر زیبا، یکی از شهرهای گردشگری ایران محسوب می‌شود. بلندی ارومیه از سطح دریا ۱۳۳۲ متر است.

منطقه جغرافیایی که تحقیق فوق در آن انجام گرفت شهرستان ارومیه و مدارس دولتی ابتدایی پسرانه ناحیه یک شهرستان مذکور میباشد.

هزینه انرژی روزانه:

هزینه انرژی روزانه عبارت است از متوسط انرژی مصرفی توسط فرد یا گروهی از افراد در طول دورۀ زمانی 24 ساعت. (فریدسون و همکاران 1991). بر اساس این تعریف میزان هزینه انرژی روزانه یک مقدار متوسط از انرژی مصرفی در طی یک روز معین می باشد و به تمامی روزها اطلاق نمی شود.

هزینه انرژی روزانه در دانش آموزان مورد مطالعه در تحقیق ،بر اساس فعالیت یک هفته ای آنها که در پرسش نامه آمده بود، ارزیابی گردید.

سطوح فعالیت بدنی در کودکان:

الگوهای فعالیتی در کودکان کاملاً با الگوهای فعالیتی بزرگسالان متفاوت می باشد. کودکان و نوجوانان بر خلاف بزرگسالان بیشتر به فعالیت های دوره ای با شدت بالا که دارای چارچوب مشخص نیست ، روی می آورند و میزان مشارکت آن ها در فعالیت های مداوم و منظم بسیار کم می باشد .

شماری از تحقیقات پیشنهاد می کنند که الگوهای فعالیت بدنی در دوران کودکی و نوجوانی در پایه ریزی عادات فعالیت بدنی در بزرگسالی سهیم می باشند. (مارگاریت و همکاران،1997).

فعالیت بدنی در دوران کودکی و نوجوانی می تواند تغییراتی را ایجاد کند که سلامتی در دوران بزرگسالی و پیری را موجب گردد.(ال هازا و همکاران، 2004).

آموزش و پرورش ناحیه یک ارومیه:

آموزش و پرورش یا تعلیم و تربیت دارای مفهوم و کاربرد گسترده و پیچیده، و در نتیجه مبهمی است. در تعریف این مفهوم، نه تنها میان مردم عادی،بلکه میان صاحب‌نظران تعلیم و تربیت هم اختلاف ‌نظر وجود دارد. همچنین مفاهیمی مانند سوادآموزی، کارآموزی، بارآوردن، پروردن، تأدیب، اجتماعی کردن، و… نیز جزئی از «آموزش و پرورش» محسوب می‌شوند یا با آن همپوشی دارند.

اهداف آموزش و پرورش ابتدایی ، مبنای تعیین روشها ، محتوا، سازماندهی محتوا ، ارایه محتوا و سایر اجزاء تعلیم و تربیت  می باشند.

آموزش و پرورش ارومیه شامل 2 ناحیه میباشد ، و هر ناحیه تعداد زیادی از دانش آموزان را در خود جای داده است.تا جاییکه جامعه آماری پژوهش حاضر را که دانش آموزان پسر 9 تا 12 سال مدارس دولتی آموزش و پرورش ناحیه یک بودند ، تعداد 9451 نفر  شامل می شدند. که از این تعداد برای هر رده سنی 50 نفر که جمعا  رویهم رفته 200 نفر را تشکیل می دادند، انتخاب و تحقیق بر روی آنها صورت گرفت.