:

بسم الله الرحمن الرحمن الرحیم. اذا جاء نصر الله و الفتح. و رایت الناس یدخلون فی دین الله افواجا. فسبح بحمد ربک و استغفره انه کان توابا.

اللهم لا حول لنا الا بقوتک ولا قوه لنا الا بعونک فایدنا بتوفیقک و سددنا بتسدیدک و اعم ابصار قلوبنا عما خالف محبتک و لا تجعل لشیء من جوارحنا نفوذا فی معصیتک فصل علی محمد و آله.

رساله پیش رو با عنوان «راهبرد فرهنگی ـ سیاسی جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر گفتمان مهدویت»، به منظور بررسی نسبت میان «شریعت مقدس اسلام»، «فرهنگ جامعه اسلامی» و «اقتضائات جامعه مهدوی» در دستور کار قرار گرفت و در جریان این پژوهش، ضرورت نهادینه کردن فرهنگ آرمانی اسلام در جامعه و تاثیر این مهم در استحکام پایه های حاکمیت سیاسی اسلام در عصر غیبت و نیز نقش آن در تمهید شرایط ظهور منجی عالم بشریت ارواحنا فداه به موضع فحص و بررسی نهاده شد.

جمهوری اسلامی ایران به عنوان یگانه پرچمدار حاکمیت تشیع در عصر حاضر که بی شباهت به عصر آخر الزمان نیست، نقش و اهمیت ویژه ای در تحقق اهداف آرمانی شیعه دارد. بدیهی است این اهداف آرمانی که ریشه در معارف حقه اسلام و آموزه های اصیل اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام دارد، تحت ولایت، زعامت و درایت «فقیه جامع الشرایط» و نیز رهنمودهای علمای ربانی و عرفای الهی کیان اسلامی پیگیری می شود. در این راستا باید متذکر شد که اهداف آرمانی و آموزه های ربانی در اعماق خود با حقیقت و واقعیت پیوندی ژرف و ظریف دارد که نیل به ژرفای این حقایق جز از راه سیر انفسی و آفاقی بسی سخت و دشوار خواهد بود و لازمه آن نیز حرکت زیر لوای پیران طریق و حکیمان رشید است تا از رهگذر آن حقایق الهیه درونی افراد شود و فهمی عمیق نسبت به معارف دین برای آحاد حاصل آید و در پرتو آن، ایمان عمیق و خلق کریم در قلب آحاد مستقر شود و زمینه برای تجلی فرهنگ آرمانی اسلام مهیا گردد.  

در این رساله اصل بر آن است که فرهنگ اسلام در شکل آرمانی خود زمانی بر جامعه مستولی می شود که اعمال آحاد مسلمین از حدود الهی تجاوز نکند و مکارم اخلاق در سطح گسترده به صورت نهادی شده در جامعه عینیت یابد و به تبع آن مطالبات حضرت حق ـ عز اسمه ـ به مطالبات مردمی مبدل شود. بدیهی است در شرایطی که زمامداران صالح مسلمان، زمام امور حاکمیتی را به دست دارند و به دنبال عینیت بخشیدن به مطالبات الهی هستند، تبدیل شدن مطالبات ذات اقدس الهی به مطالبات مردمی (این امر نتیجه پروسه نهادینه کردن شکل صحیح فرهنگ اسلامی در جامعه خواهد بود)، پیکره امت و امامت را به پیکره ای واحد و منسجم مبدل کرده و میان دو روی سکه سیاست که «مردم» اند و «حاکمیت» پیوندی ناگسستنی برقرار می کند. پس دور از حقیقت نیست که نهادینه شدن شکل صحیح «فرهنگ اسلام» در جامعه را به مثابه عنصری اساسی تلقی کنیم که تحقق آن در جامعه به اصلاح مناسبات «مردم ـ مردم»، «مردم ـ حاکمیت» و «حاکمیت ـ مردم» منجر شود و انسجام ملی و ثبات سیاسی را نتیجه دهد.   

از سوی دیگر باید تاکید کرد که یکی از کارویژه های اساسی حکومت اسلامی در نظام ولایی شیعی، تنظیم رابطه معنوی ولایت محور میان حاکمیت و آحاد ملت است. (ضرورت ایجاد سنخیت و همگونی بنیادی میان امام و ماموم در عقیده و رفتار) بر این اساس می توان مدعی شد، این مهم نیز جز از طریق نهادینه کردن فرهنگ اسلامی (اسلام ناب محمدی) در جامعه و تربیت نفوس متقی، مهذب و متکامل میسر نمی باشد. بدیهی است تحصیل توفیق در این زمینه نیازمند اراده دستگاه حاکمیت و نظام سیاسی است که با نگاهی فعال و پویا به پدیده فرهنگ، آن را به گونه ای سامان بخشد که از طرفی موجب تعالی و تکامل فرهنگ دین بنیاد شود و از طرف دیگر فرهنگ تکامل یافته موجب استحکام پایه های اقتدار ملی و برقراری پیوند حداکثری میان حاکمیت و مردم گردد. از این حیث تحقق هدف مذکور مستلزم اتخاذ راهبرد فرهنگی ـ سیاسی از سوی دستگاه حاکمیت است تا از رهگذر آن زمینه های لازم برای اصلاح و بهسازی حداکثری در دو حوزه: 1) مناسبات میان حاکمیت و مردم (جامعه با حاکمیت) و 2) مناسبات فردی – اجتماعی در جامعه (مناسبات جامعه با خود) فراهم آید. ضمنا متذکر می شود در رساله پیش رو جامعه مهدوی (آرمان شهر اسلامی) به مثابه هدف غایی مورد توجه بوده و حاکمیت اسلامی در عصر غیبت به مثابه نهاد هماهنگ کننده وضع موجود (جامعه فعلی) با وضع مطلوب (جامعه مهدوی) معرفی خواهد شد و افق مهدویت در این

 

 حوزه مورد تاکید است.

مطالبات آرمانی مذکور در شرایطی بیان می شود که ما به این مسئله اذعان داریم که با وجود اینکه انقلاب اسلامی ایران پدیده ای ذاتا فرهنگی ـ سیاسی بوده، به نظر می رسد پس از تشکیل جمهوری اسلامی ایران تداوم بعد فرهنگی آن برای تحقق جامعه آرمانی شیعی تا حد زیادی مغفول واقع شده و یا در مسیر صحیح و کارشناسی شده هدایت نشده است. این در حالی است که طی این سال ها بر بعد سیاسی انقلاب بیشتر پای فشرده شده است. در همین راستا باید متذکر شد بازتاب عملکرد دستگاه های فرهنگی در طول 30 سال گذشته بیانگر آن است که وضعیت مناسبات فردی ـ اجتماعی جامعه کنونی ما فاصله ای چشمگیر با جامعه مطلوب و ایده آل شیعی دارد و از سوی دیگر هجمه های نرم فرهنگی و رویارویی نامتناسب و نامتقارن نهادهای فرهنگی داخلی با این هجمه ها همواره بر این فاصله چشمگیر می افزاید و این رویارویی خطیر این اصل را بر ما مسلم می کند که بهینه سازی اوضاع کنونی نیازمند تبیین ساختارهای فرهنگی کار آمد است که این ساختار باید با افق مهدویت و آرمان شهر اسلامی قابل انطباق باشد.

با این وصف نگارنده معتقد است تحصیل توفیق در بعد سیاسی ارتباطی تنگاتنگ با کسب موفقیت های روز افزون در حوزه فرهنگ و نهادینه سازی بنیادهای فرهنگ دینی در بستر جامعه دارد. چه، یکی از کارویژه های اساسی و مهم حکومت اسلامی بسط فرهنگ و اندیشه اسلامی در جامعه است. به همین منظور وجود نگاه راهبردی به این دو حوزه از سوی حاکمیت اسلامی عصر غیبت ضرورتی انکارناپذیر است و در حاکمیت سیاسی شیعی تمام جهت گیری ها باید با توجه به آرمان مهدویت صورت پذیرد. بنابر این پیشینه تحقیق حاضر، ناظر بر تمام پژوهش های حوزه مهدویت است که در این میان غیر از شیعیان بسیاری از بزرگان و علمای اهل سنت نیز در این باب آثاری بر جای گذاشته اند و طی سال های اخیر این پژوهش ها وجه پویاتری به خود گرفته است. برگزاری همایش های بین المللی مهدویت طی سالیان اخیر شاهد بر این مدعا است که طی آن پژوهش هایی در باب «زمینه سازی ظهور»، «وظایف دولت زمینه ساز»، «مهدویت و رسانه» و … مورد بررسی قرار گرفته اند و در سال های آتی نیز این محورها پیگیری خواهند شد. بر این اساس، فضای گفتمانی برای طرح موضوع این رساله تا حدود زیادی فراهم بوده و بلکه پرداختن به آن را می توان امری ضروری تلقی کرد چراکه به نظر می رسد نوع نگاه حاکمیت شیعی به حوزه فرهنگ و سیاست باید ملهم از آرمان مهدویت باشد و این مسئله را می توان یکی از نیازهای تئوریک کشور دانست.        

 بر این مبنا رساله حاضر کوشش می کند این کارویژه را در چارچوب سیاست های جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار دهد؛ امید که بتواند برای متولیان سیاستگذاری در این عرصه مفید واقع شود.

در این مجال با توجه به توضیحات ارائه شده در بالا و همچنین برای روشن تر شدن فضای گفتمانی پژوهش حاضر، در زیر به طرح سوال اصلی و سوالات پیرامونی و بیان فرضیه اصلی و فرضیات پیرامونی می پردازیم.

این پژوهش در صدد پاسخگویی به این سوال اصلی است که رویکرد سیاسی مطلوب به حاکمیت، جامعه و فرهنگ در جهت گذار از وضع موجود (جامعه و حکومت فعلی) به وضع مطلوب (جامعه و حکومت مهدوی) چه اقتضائاتی در طراحی راهبرد فرهنگی سیاسی مطلوب دارد؟

و به تبع آن سوالاتی از قبیل:

1) فرهنگ اسلامی در تدوین راهبرد فرهنگی ـ سیاسی جمهوری اسلامی ایران چه جایگاهی دارد؟

2) حاکمیت اسلامی در عصر غیبت از چه جایگاهی برخوردار است؟

3) اهداف و کارویژه های حکومت اسلامی در عصرغیبت چیست؟

4) حاکمیت سیاسی جهت نهادینه کردن فرهنگ اسلامی در جامعه از چه ابزارهایی می تواند استفاده کند؟

در طرح اولیه تحقیق برای سوالات مذکور پاسخ های ابتدایی در قالب فرضیه های تحقیق بیان شد به این ترتیب که در پاسخ به سوال اصلی، این فرضیه اصلی ایراد شد که ایجاد جامعه مهدوی (آرمان شهر اسلامی) مستلزم تحقق نظام سیاسی ـ اجتماعی متکامل شیعی است که در  شکل ایده آل این نظام، میان امام معصوم علیه السلام به عنوان ولی علی الاطلاق و مامومین به مثابه امت اسلامی، سنخیت و همگونی بنیادی وجود دارد. بر این اساس بدیهی است که در عصر غیبت این مهم (ایجاد سنخیت و همگونی بنیادی میان امام و ماموم) می تواند از مجرای اراده حاکمیت اسلامی محقق شود تا از این راه بستر های لازم برای پذیرش ولایت کلیه الهیه ـ که در وجود مقدس حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف متجلی است ـ از جانب مردم فراهم شود. از این رو توجه به گفتمان مهدویت در تدوین راهبرد فرهنگی ـ سیاسی جمهوری اسلامی ایران با رویکردهای ذکر شده اهمیتی مضاعف می یابد.

همچنین در طرح تحقیق پاسخ هایی برای سوالات فرعی در نظر گرفته شد که در اینجا با رعایت ترتیب و توالی آن ها تحت عنوان فرضیه های فرعی تحقیق مورد اشاره قرار می گیرد:

1) فرهنگ اسلامی از یک سو به مثابه منشا و خاستگاه راهبرد فرهنگی ـ سیاسی جمهوری اسلامی ایران است و از سوی دیگر اجرای راهبرد فرهنگی ـ سیاسی، نهادینه شدن فرهنگ اسلامی در جامعه را در پی خواهد داشت.

2) حاکمیت اسلامی در عصر غیبت به مثابه نهاد هماهنگ کننده وضع موجود (جامعه فعلی) با وضع مطلوب (جامعه مهدوی) محسوب می شود که در این راستا باید تمام ظرفیت های مادی و معنوی خود را برای تحقق جامعه آرمانی شیعه بسیج کند.

3) توجه به مقوله تربیت دینی آحاد ملت و نهادینه کردن فرهنگ اسلامی در جامعه، از کاروی‍‍‍‍‍ژه های اصلی حکومت اسلامی در عصر غیبت است.

4) از میان نهادهای فرهنگی موجود در کشور، نهاد تعلیمی ـ تربیتی (نظام آموزش و پرورش) ابزاری مناسب، سریع و زود بازده جهت برقراری ارتباط پایدار و فراگیر میان حکومت و بدنه جامعه است که از طریق ایجاد اصلاحات ساختاری در آن و طراحی نظام تعلیمی ـ تربیتی نوین می توان تا حدود زیادی فرهنگ اسلامی را در جامعه نهادینه کرد.

همچنانکه ملاحظه می شود ایده اولیه این رساله با هدف حرکت در جهت ایجاد یک نظام سیاسی ـ اجتماعی متعالی شیعی در مقام طرح و تبیین قرار گرفته و از این حیث رساله وجه کاربردی دارد اما از سوی دیگر باید توجه داشت که ترسیم وجه متعالی نظام سیاسی ـ اجتماعی شیعی نیازمند باریک بینی و مداقه در باب مسایل نظری و اعتقادی است. در این میان با عنایت به رویکرد اصلی رساله، توجه به مبانی انسان شناسی اسلامی و نیز مبانی اندیشه های ولایی تشیع و طرح مسایل نظری پیرامون گفتمان مهدویت از اهمیت ویژه ای برخوردار است که از این منظر رساله وجه نظری دارد.

بنابراین پژوهش حاضر در 5 بخش اصلی تدوین شده است که عبارتند از:

الف) کلیات

در این بخش مطابق عرف کارهای تحقیقی ـ پژوهشی به تعریف و تبیین مفاهیم به کار رفته در عنوان رساله پرداخته شده است که در سایه آن نمایه و صورت بندی گفتمانی رساله تا حدودی روشن شده است.

ب) بنیادهای معرفتی انسان شناسانه در اسلام

در این بخش مبانی انسان شناختی در اسلام و قرآن تشریح و عوامل تاثیر گذار در سیر تکاملی انسان که منجر به ایجاد سنخیت و همگونی میان امام و ماموم ـ در نظام ولایی شیعه ـ می شود تبیین خواهد شد.

ج) بنیادهای معرفتی ولایت در اندیشه تشیع و ارتباط آن با مقوله مهدویت

در این بخش راه های نهادی شدن مقوله ولایت پذیری در جامعه تشیع بررسی، و تحلیلی از علل رقم خوردن غیبت و عدم بهره مندی جامعه انسانی از ولایت بالغه الهیه ارائه می شود.

د) اقتضائات رهیافت سیاسی در راهبرد مهدویت

در این بخش تحلیلی از ماهیت حکومت اسلامی در عصر غیبت ارائه می شود و ذیل آن اساسی ترین اهداف و خط سیر حکومت اسلامی در این برهه از زمان تبیین گردیده و همچنین نوع ارتباط میان حاکمیت و ملت برای نهادینه شدن فرهنگ اسلامی در جامعه با توجه به افق مهدویت تشریح خواهد شد.

ه) بررسی نهادهای موثر در راهبرد نهادینه کردن فرهنگ اسلامی در جامعه

این بخش بیشتر جنبه آسیب شناسی فرهنگ و نهادهای فرهنگی را داشته و در نهایت راهبرد مورد نظر و امکانات و ظرفیت های مورد نیاز برای نهادینه کردن فرهنگ اسلامی در جامعه با توجه به افق مهدویت پیشنهاد می شود.

با توجه به اقتضائات موجود، این رساله در روش توصیفی ـ تحلیلی تهیه شده است که بخش اعظم یافته های آن، با از راه جستار کتابخانه‌ای گردآوری شده است و در مواردی نیز از سلسله مباحث اخلاق و معارف اسلامی آیت الله حاج شیخ مجتبی تهرانی (حفظه الله) که در قالب الواح فشرده با عنوان حدیث پارسایی طبع شده است استفاده شده. همچنین در بخش هایی از این رساله به برخی برنامه های شبکه علمی (چهار) سیمای جمهوری اسلامی ایران که با رویکرد حکمی ـ فلسفی (سلسله مباحث دکتر غلام حسین ابراهیمی دینانی و دکتر اسماعیل منصوری لاریجانی در برنامه معرفت؛ ذیل عنوان کلی حکمت الهی) و آکادمیک (برنامه گفتگوهای فرهنگی) تهیه و پخش شده است استناد گردیده.

در باب قلمرو تحقیق نیز باید متذکر شد قلمرو مکانی آن مرتبط با نظام فرهنگی ـ سیاسی جمهوری اسلامی ایران بوده و در این مقیاس کاربرد داخلی دارد. همچنین در این تحقیق مقوله ولایت پذیری جامعه مسلمانان در گذشته آسیب شناسی شده و بر مبنای آن راهکارهای اصلاح در زمان حال و تحصیل نتیجه در آینده مورد توجه قرار خواهد گرفت. لکن نقطه عطف قلمرو زمانی تحقیق زمان حال است. رساله پیش رو به لحاظ قلمرو موضوعی نیز ناظر بر جامعه شیعی به طور خاص و جامعه اسلامی به طور عام بوده و در آن رابطه متقابل میان حاکمیت و مردم تحلیل می شود.

چنانچه از توضیحات فوق بر می آید این رساله رویکردی آینده پژوهانه در حوزه فرهنگ و سیاست دارد و در آن چالش ها و تهدیدهای پیش رو پیش بینی شده و بر مبنای آن می بایست تصمیمات کارساز و راهگشا در زمان حال اتخاذ شود. در این رویکرد آینده پژوهانه ثقل مباحث در حوزه عملیاتی و اجرا متوجه نظام تعلیمی ـ تربیتی به عنوان رکن فرهنگی قابل توجه است. به این منظور ضمن تبیین ساختار نوین و موثر برای نظام تعلیمی تربیتی، وجه مفید و کارآمد فرآیند نهادینه کردن فرهنگ اسلامی در جامعه با محوریت نظام های فرهنگی ـ آموزشی متمرکز به عنوان پیشنهاد مطرح می شود.

بدیهی است با توضیحات فوق این تحقیق می تواند برای تمامی نهادهای تاثیرگذار در حوزه سیاست گذاری فرهنگی کاربرد داشته باشد.

در پایان وظیفه خود می دانم از تمامی کسانی که به هر نحو در تدوین این رساله موثر بوده اند، خصوصا اساتید ارجمند خود، عالی جنابان دکتر جلال درخشه و دکتر محمدهادی همایون کمال قدردانی را داشته باشم و از پیشگاه خداوند متعال آرزوی توفیقات روزافزون برای ایشان مسئلت می کنم.

:

از آنجایی كه دغدغة بشر در طول اعصار دستیابی به اصیل‌ترین و ناب‌ترین معارف بوده است تا بتواند تیشه بر ریشة همة جهالت­ها بزند و خود را از بند اسارت جهالت برهاند. این پایان­نامه بر آن است تا بتواند راهی را برای دستیابی بشر به ادراكاتی مصون از خطا معرفی نماید. از آنجایی كه در روایات معصومین: و آیات قرآن كریم در مورد تأثیر فضایل و رذایل اخلاقی بر شناخت و ادراك، اشاراتی به صورت مستقیم و  غیر مستقیم وارد شده است این تحقیق بر آن است كه این نقش و تأثیرگذاری را در این پژوهش بررسی نماید.

برخی قائلند كه گناه حجابی بر دیدگان انسان ایجاد می‌كند كه مانع از دید صحیح می‌شود و یا  اصلاً دیده را كور كرده و آدمی را از دیدن بسیاری از حقایق بازمی‌دارد. آیا این ادّعا صحیح می‌باشد؟

آیا گناه می‌تواند در نوع نگاه و نگرش انسان و بالطبع ادراك آدمی اثر بگذارد؟

آیا آدمی می‌تواند با رعایت تقوا به مدارجی دست یابد كه دیگران از آن محرومند؟

بر فرض جواب مثبت به این تأثیرگذاری، آیا می‌توان دیگران را هم نسبت به این تأثیرگذاری متقاعد نمود؟ یا دست كم به تأمّلی جدی در این مسئله وادار كرد؟

آیا در بررسی علل و عوامل اُفت تحصیلی دانشجویان و طلاب و محصّلین می‌توان عواملی همچون، گناه و یا رذایل اخلاقی را به عنوان یكی از فاكتوری‌های تأثیرگذار در این امر به حساب آورد؟

آنچه كه از آیات و روایات استفاده می‌شود این است كه نافرمانی از خداوند و گناه كه حركت در خلاف مسیر كلّ نظام هستی می‌باشد باعث دگرگونی در عقل و خرد و حسّ تشخیص آدمی می‌گردد. در حقیقت دگرگونی و ناموزونی حسّ تشخیص و ادراك آدمی، معلول بیماری خاصّی است كه همانند بیماری‌های جسمی بر مزاج و یا روح انسان مسلّط می‌گردد.

گرایش به گناه، نوعی بیماری روانی محسوب می‌شود كه در روح آدمی اثر منفی گذاشته و باعث دگرگونی در نحوة اندیشة او و اعوجاج در دستگاه ادراك می‌گردد. از منظر قرآن و روایات در اثر تكرار گناه آدمی به حالت خاصی می‌رسد كه دیگر زشتی‌ها را نمی‌بیند و آن را امری طبیعی قلمداد می‌كند و آرام و آرام فاعل گناه خود به شكل گناه درمی‌آید. و بر اثر آن بر قلب و گوش او مهر می‌خورد و پرده‌ای در برابر دیدگانش آویخته می‌گردد و از فهمیدن حقایق و شنیدن نصایح، محروم می‌ماند. ﴿خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ عَلى سَمْعِهِمْ وَ عَلى أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ…﴾[1].

با انجام رذایل، زمینة سقوط آدمی فراهم گشته و در اندیشه او شبهه و زمینه كج‌فهمی و اعوجاج در بینش ایجاد می‌شود. و بر عكس؛ با فضیلت‌مندی زمینة ارتقاء فهم و ایجاد بصیرت فراهم گشته و وسعت دید او زیاد می‌گردد.

کلیات:

در یك تقسیم‌بندی كلّی می‌توان عوامل مهم تأثیرگذار بر ادراك را به دو عامل درونی و بیرونی تقسیم كرد:

عوامل بیرونی می‌تواند مصادیقی همچون شیطان، دوستان گمراه یا خوب، اجتماعات صالح یا ناصالح، دسترسی یا عدم دسترسی به امكانات آموزشی و معلم داشته باشد.

امّا عوامل درونی نیز مثل ملكات و فضایل اخلاقی و رذایل اخلاقی، در نوع شناخت تأثیرگذارند.

البته تأثیرگذاری عمل بر شناخت و ادراك و همچنین اثرگذاری ادراك و شناخت بر عمل یك تأثیرگذاری دوسویه و متقابل است، امّا ما در این تحقیق فقط یك سوی این تأثیرگذاری كه همان نقش عمل[1] بر شناخت است را در قالب تأثیرگذاری اعمال خوب یا بد بر شناخت و معرفت مورد مطالعه و دقت نظر بیشتر قرار می‌دهیم.

این تأثیرگذاری‌ها را می‌توان از منظر فلسفی، دینی، روان‌شناختی و یا علوم اجتماعی مورد بحث و پژوهش قرار داد امّا از آنجایی كه ما در اینجا از منظر قرآن و روایات معصومین: آن را مطرح می‌نمائیم امكان ورود به همة این رویكردها را به طور مفصّل نداریم و غالب بحث جنبة دینی و از نگاه و منظر قرآن و روایات می‌باشد.

(مفاهیم) و متغیّرها

معرفت و ادراك عنوان متغیّری است كه در پرتو رفع و دفع رذایل اخلاقی توسعه پیدا می‌كند و همچنین كسب فضائل اخلاقی باعث تسهیل كسب معارف می‌شود.

پیش‌فرض‌های پژوهش

در این بحث ما پیش‌فرض‌های زیر را مفروض می‌دانیم:

1- انسان موجودی اخلاقی است.

2- انسان تربیت‌پذیر می‌باشد.

 

 

 

3- ظواهر كتاب و سنّت حجّت می‌باشد.

4- شیوه اكتساب از منابعِ دینی شیوة اجتهادی است.

اهداف پژوهش:

تأثیرات علمی این پژوهش در علم اخلاق نظری، بسیار وسیع و گسترده می‌باشد و همچنین در حیطة اخلاق عملی و كاربردی تأثیرات زیادی را به دنبال خواهد داشت.

از دستاوردهای این پژوهش می‌توان به كاربرد این بحث و نتایج آن در محیط‌های – علمی حوزه و دانشگاه – اشاره نمود. و این گونه نتیجه‌گیری نمود كه: تزكیه مقدّم بر تعلیم بوده و عدم التزام به اخلاق دینی یكی از آفات و دلایل اُفت تحصیلی در محیط‌های علمی می‌باشد. و با تهذیب اخلاقی می‌توان سطح علمی مراكز علمی را بالا برد.

سؤالات پژوهش:

سؤالاتی كه در این پژوهش به آن پاسخ خواهیم داد به دو گروه سؤالات اصلی و فرعی تقسیم می‌گردند:

الف) سؤالات اصلی:

آیا فضایل و رذایل در ادراك آدمی نقش دارند؟

نظر قرآن و روایات معصومین: در این باره چیست؟

ب) سؤالات فرعی:

آیا برای فهم بهتر و بیشتر مسائل و ارتباط دقیق‌تر با عالم هستی، «تقوا» كارساز است؟

آیا می‌توان گناه را به عنوان یكی از دلایل اُفت تحصیلی در مراكز علمی قلمداد نمود؟

و آیا می‌شود چنین ادعایی را طرح نمود كه هر كس كه در راه شناخت و معرفت گام برمی‌دارد گریز و گزیری از پاك‌سازی درونِ خویش به عنوان ظرف معلومات ندارد و برای بهتر دیدن باید فضای ذهن و جان را از آلودگی‌ها و غبارهای غفلت و گناه زدود؟

ضرورت تحقیق:

از آنجایی كه همة جهان‌بینی‌ها، از نوعِ شناختِ انسان‌ها از جهان هستی نشأت می‌گیرند و شناخت‌های صحیح و سقیم هستند كه جهان‌بینی‌ها را شكل می‌دهند و از طرفی هم متون دینی همه ادیان الهی و سخنان بزرگان هر دینی بر كسب شناخت و ادراكی بی‌پیرایه تأكید فراوان دارند لذا برای رسیدن به ایدئولوژی صحیح، باید، نوع شناخت و ادراك خود را از كجی و اعوجاج مصون بداریم.

از دیرباز بشر به دنبال دستیابی به معرفتی ناب و ادراكی دقیق بوده است تا خود و دیگران را از تاریكی‌های جهل و گمراهی برهاند. و به نور ادراك و معرفت دست یابد و در شأن و منزلت به قلة رفیع جایگاه عالمان و عارفان حقیقی برسد. چرا كه قرآن مجید شأن عالمان را رفیع دانسته و آنان را از جاهلان ممتاز نموده است: ﴿هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ﴾[2].

و در رفعت مقام عالمان می‌فرماید: ﴿یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ﴾[3].

امّا رسیدن به ادراكِ ناب و بی‌پیرایه و بدور از خطاء، موانعی بر سر راه خود دارد.

در آیات شریف قرآن مرتبه علم و یقین به عنوان برترین هدف آفرینش ذكر گردیده است. به گونه‌ای كه «عبادت» كه خود در آیاتی از كلام الله به عنوان هدف خلقت نام برده شده است[4] خود، زمینه و مقدّمه‌ای برای رسیدن به مقام رفیع و شامخ یقین می‌باشد: ﴿وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى یَأْتِیَكَ الْیَقِینُ﴾.[5]

ترغیب آیات و روایات به كسب علم و دستیابی به آن، مستلزم شناسایی و بررسی موانع ادراك و شناخت است و به نوعی به آن الزام می‌كند.

امّا از پس این همه تأكید كه به علم‌اندوزی و رسیدن به معرفت در آیات و روایات است سئوال اساسی این است كه برای رسیدن به این معرفت ناب چه موانعی را باید از سر راه كنار زد و آن موانع كدامند؟

ما در این پژوهش می‌خواهیم رذایل را به عنوان یكی از موانع ادراك و معرفت معرفی نموده و به تشریح این مطلب بپردازیم كه گناه به عنوان مانع بزرگی در راه رسیدنِ به ادراك صحیح می‌باشد و همچنین این نكته را بازگو نمائیم كه فضیلت‌مندی می‌تواند ما را در دستیابی به علوم و شناختی برتر و بالاتر مدد رساند.

پیشینه تحقیق:

برای تحقیق حاضر، دو گونه پیشینه می‌توان ذكر نمود:

الف) پیشینة بحث كه منظور از آن، ریشه‌دار بودن این بحث در آیات قرآن مجید و روایات معصومین: به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم می‌باشد. كه در تفاسیر و كتب روایی ما انعكاس یافته است.

واژه‌هایی نظیر «ختم»، «طبع»، «رین»، «قفل»، «غلاف»، «كنان»، «عمی»، «ضیق»، «غشاوة» و نظایر آن و همچنین واژه‌هایی مثل «علم»، «نور»، «فتح»، «شرح»، و غیره در قرآن مجید اشاره به این مطلب در قرآن دارند كه ما در بحث‌های آینده در بارة آنها سخن خواهیم گفت.

همچنین در آثار فلاسفة اسلامی و علمای علوم اجتماعی و روان‌شناسان نیز مطالب مفیدی در این باب مطرح شده است. كه نشان‌دهندة حضور این بحث‌ها در نزد گذشتگان می‌باشد.

ب) پیشینة تحقیق و پژوهش كه مقصود از آن بررسی‌های محقّقان و پژوهشگران در این زمینه است كه در سال‌های گذشته به صورت رساله‌های علمی و پایان‌نامه انجام پذیرفته است.

با توجّه به اهمیّت موضوع، تعداد پژوهش‌های انجام شده در این زمینه بسیار محدود بوده و در عین حال هر كدام از آنها نیز با رویكردی خاص طرح شده است كه همین امر سبب می‌شود كه فضا برای كارهای جدید در این زمینه بسیار گسترده باشد.

در این مجال اشاره‌ای كوتاه به پژوهش‌های انجام شده می‌نمائیم.

1- رساله‌ی دكترای با عنوانِ «تأثیر گناه بر معرفت» با تأكید بر آراء آگوستین قدّیس كه توسط خانم میترا «زهرا» پورسینا در سال 1382 ارائه گردید و بعدها با همین عنوان به صورت كتابی به چاپ رسیده است. این رساله با راهنمایی آقای دكتر شهرام پازوكی و مشاورة آقایان دكتر محمّد لگنهاوسن و مصطفی ملكیان – در مركز تربیت مدرّس دانشگاه قم در مقطع دكتری در رشتة فلسفه تطبیقی دفاع گردیده است.

در این پژوهش، امكان تأثیرگذاری گناه به منزلة مقوله‌ای دینی – اخلاقی بر تحصیل معرفت، از دیدگاه یكی از متفكران مسیحی بررسی شده است.

2- پایان‌نامه كارشناسی ارشد با عنوان «گناه مانع معرفت» كه توسّط خانم فرانك بهمنی در سال 1379 ارائه گردیده است. در این پژوهش نیز گناه به عنوان یكی از امور مهم تأثیرگذار بر خلاّقیت انسان مورد پژوهش قرار گرفته است. این پایان‌نامه با راهنمایی آقای مهدوی راد و مشاورة آقای دكتر قاسم كاكایی، در مركز تربیت مدرّس دانشگاه قم، مقطع كارشناسی ارشد در رشته الهیّات و معارف اسلامی دفاع گردیده است.

3- پایان‌نامة كارشناسی ارشد با عنوان «تأثیر گناه بر شناخت» با تأكید بر دیدگاه علاّمه طباطبایی; توسط آقای مهدی شكری در سال 1386 ارائه گردید. این پایان‌نامه با راهنمایی استاد محمّد حسین‌زاده و مشاورة آقای دكتر محمّد لگنهاوسن در مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی; قم در رشتة دین‌شناسی دفاع گردیده است.

4- پایان‌نامة كارشناسی ارشد با عنوان «موانع شناخت از منظر آیات و روایات» توسط آقای قربان ابراهیمی ارائه گردیده كه تا لحظه تدوین این پایان‌نامه متأسفانه نتوانستم آن را تهیه نمایم.

همان گونه كه ذكر گردید در پایان‌نامه اوّل كه محصول زحمات سركار خانم پورسینا می‌باشد رویكرد بحث، نظرات و آراء یك كشیش و متفكّر مسیحی می‌باشد. و پایان‌نامه دوّم كه خانم فرانك بهمنی آن را تهیه و ارائه داده‌اند جنبه مانعیّت گناه فقط مطرح شده و به نقش فضائل اشاره‌ای نشده است و پایان‌نامة سوّم كه به زحمت آقای شكری حاصل شده است تأثیر گناه بر شناخت از منظر یكی از مفسّران بزرگ قرآن مطرح شده است.

امّا حقیر در این پژوهش هر چند ناقص این موضوع را از دیدگاه قرآن و روایات معصومین: طرح نموده و جنبة «مانعیّت رذایل و مُعِدّ بودن فضائل» را برای فهم و ادراك صحیح بررسی می‌نمایم.

و در عین اعتراف به نقاط قوّت در پژوهش‌های انجام شده توسط پژوهشگران بزرگواری كه نامشان را ذكر نموده‌ام، قائلم كه به خاطر اهمیّت موضوع و ثمرات فراوانی كه می‌تواند در حوزه اندیشه داشته باشد و تأثیرات شگرف این بحث در امر آموزش و پرورش، كه می‌توان آن را در علل رشد یا اُفت تحصیلی دانش‌آموزان، دانشجویان و طلاّب جای داد، تعداد پژوهش‌های انجام شده بسیار ناچیز می‌باشد و باید در این زمینه كارهای بسیاری را انجام داد.

[1] – مقصود از عمل در اینجا شامل نیّت عمل نیز می­شود. چرا که فضایل رذایل گاهی بصورت عمل و گاهی به صورت نیّت و قصد خیر یا شرّ ظهور پیدا می­کند. مثلاً خیرخواهی برای بندگان خدا، از فضایلی است که گاهی به صورت عمل و گاهی به صورت نیّت درونی در انسان فضیلتمند وجود دارد.

[2] – قرآن مجید، زمر، آیه 9: «آیا كسانی كه می‌دانند (خدا را می‌شناسند) با كسانی كه نمی‌دانند (خدا را نمی‌شناسند) یكسانند؟ تنها خردمندانند كه حقایق را درمی‌یابند».

[3] – قرآن مجید، مجادله، آیه 11: «…خدا مقام اهل ایمان و دانشمندانِ عالم را (در دو جهان) رفیع می‌گرداند…».

[4] – قرآن مجید، اَلذّاریات، آیه 56: ﴿وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ﴾: «من جنّیان و آدمیان را جز برای این كه مرا بپرستند نیافریدم».

[5] – قرآن مجید، الحِجر، آیه 99: «و پروردگارت را بندگی كن تا زمانی كه مرگ به سراغت می‌آید و جهان غیب برای تو مشهود می‌شود (به هنگام مرگ و لِقای ما به مقام یقین می‌رسی)».

[1] – قرآن مجید، بقره، آیه 7: «خدا بر دل‌ها و گوش‌هایشان مهر و بر دیدگانشان پرده‌ای افكنده كه فهم حقایق و معارف الهی را نمی‌كنند…».

: بی­حسی ناحیه­ای داخل استخوانی دارای سه خصوصیت بیهوشی عمومی شامل بی­دردی، شلی عضلانی و بی­حرکتی بوده، خطرات بیهوشی عمومی را نداشته و در مواقع اورژانس و عدم دسترسی به عروق نیز استفاده می­شود.

هدف: بررسی بی­دردی حاصل از این روش، ارزیابی درصد موفقیت اجرایی روش و ارزیابی عوارض جانبی موضعی و سیستمیک این روش بود.

روش­کار: بیست قلاده سگ نر سالم از نژاد مخلوط با محدوده سنی 6 ماهه تا 3 ساله به شکل تصادفی انتخاب شدند. به صورت تصادفی ده قلاده از آنها در گروه تیمار و 10 قلاده نیز در گروه شاهد قرار گرفته و کاری روی گروه شاهد انجام نشد. ابتدا گروه تیمار تحت القاء آرامبخشی توسط داروهای آسپرومازین مالئات و میدازولام هیدروکلراید قرار گرفتند. بی­حسی موضعی در پوست و ضریع استخوان صورت گرفته و با استفاده از مته سوراخی جهت تزریق در یک کورتکس متافیز استخوان­های زند­زبرین و یا درشت­نی ایجاد شده و 4 میلی­لیتر لیدوکائین هیدروکلراید 1% در مغز استخوان تزریق شد. تورنیکت در بالای مفصل بالایی استخوان بسته شده و لیدوکائین 25/0% یا 5/0% با دوز 5 میلی­گرم بر کیلوگرم وزن بدن داخل مغز استخوان تزریق شد. آزمایش بی­دردی با ایجاد سوراخی به عرض 5 میلی­متر در دیافیز استخوان صورت گرفت. ارزیابی بی­دردی توسط نظارت چشمی رفتار حیوان به روش Numerical rating scale صورت گرفته و همزمان تعداد ضربان قلب اندازه­گیری شد. ارزیابی مسمومیت با لیدوکائین تا 30 دقیقه پس از باز کردن تورنیکت صورت گرفته و ارزیابی وقوع استئومیلیت توسط رادیوگرافی 14 روز بعد انجام شد.

نتیجه: در مقایسه ضربان قلب گروه شاهد با گروه تیمار در مراحل اجرای آزمایش اختلاف معنی داری مشاهده شد که به شکل افزایش در گروه تیمار به دلیل اثر داروی آرامبخش بود (P<0.05). مقایسه ضربان قلب گروه تیمار در زمان آرامبخشی با مراحل مختلف اجرای روش در همین گروه، تنها بیانگر افزایش معنی دار در زمان ایجاد سوراخ تزریق است (P<0.05). درصد درد گزارش شده توسط ناظر در هنگام ایجاد سوراخ تزریق، تزریق بی­حسی اولیه، تزریق بی­حسی اصلی و تست بی­دردی با مته در حیواناتی که نمره درد بیشتر از صفر داشتند به ترتیب 80، 40، 30 و صفر درصد بوده و باز کردن تورنیکت تا 30 دقیقه بعد آن در هیچ یک از موارد، مسمومیتی را نشان نداد. درصد موفقیت اجرای روش 90% و درصد وقوع استئومیلیت تا 2 هفته بعد از اجرای روش 6% بود. این روش راحت، سریع و با عوارض جانبی کمی بوده، بی­دردی 100% در اندام حرکتی ایجاد کرده و با وجود اینکه مته پنجره­ای به قطر 5 میلی­متر در کورتکس استخوان ایجاد می­کند، حیوان

 

 دردی احساس نمی­کند.

فصل اول: طرح مسئله

1-1- بیان مسئله

 پدیده­ای که توسط وندل هولمز درسال 1846 به نام واژه ی بیهوشی[1] بیان شد، ایجاد برگشت پذیر بی­دردی را در بیمار توصیف می­کند. بیهوشی پدیده­ای تجربی است و بر اساس پیشرفت علم و تکنولوژی گسترش پیدا کرده است و علاوه بر این خصوصیات یک هنر را داراست (Clarke and Trim 2013). امروزه دستیابی به روش­های جدید بیهوشی برای تأمین نیاز­های مختلف و جدید بیماران و متخصصان و همچنین رفع مشکلاتی که در انجام بیهوشی وجود داشته، چالشی دائمی برای محققان محسوب می­شود. در حال حاضر به علت خطر­های بیهوشی عمومی و مسائلی که قبل و بعد از آن (مثل پرهیز غذایی) باید رعایت شود، استفاده از روش­های جایگزین به جای بیهوشی عمومی امری بدیهی است (Clarke and Trim 2013). بیهوشی عمومی به دو دسته تزریقی و استنشاقی تقسیم شده که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارا می­باشند. بیهوشی تزریقی دارای مزایای تجویز آسان و القاء سریع بوده و دارای معایب تجمع در بدن و عدم کنترل عمق بیهوشی پس از تجویز دارو می­باشد. بیهوشی استنشاقی دارای مزایای کنترل عمق بیهوشی و باز بودن مسیر هوایی ودارای معایب وسایل و داروهای پیچیده و گران قیمت است (Tranquilli, Thurmon et al. 2013). جراحی بر روی اندام حرکتی حیوانات کوچک جزء جدایی ناپذیر از جراحی­های حیوانات کوچک است که مراجعات زیادی از کل موارد ارجاعی به بیمارستان­ها را شامل می­شوند و یکی از موارد اصلی آن تصادفات است. بدیهی است که اجرای این اعمال جراحی نیاز به روش­های مناسب القاء بیهوشی و بی­دردی دارد (Slatter 2003).

القاء بیهوشی ناحیه­ای در اندام حرکتی حیوان با استفاده از روش تزریق داخل استخوانی ماده­ی بی­حسی موضعی با کمک مسدود کردن جریان خون در ناحیه­ی ابتدایی اندام حرکتی به وسیله­ی تورنیکت را روش بیهوشی ناحیه­ای داخل استخوانی گویند (Waisman, Roffman et al. 1995). بیهوشی ناحیه­ای اندام حرکتی یکی از روش­های بیهوشی است که فقط اعصاب محیطی را تحت تأثیر قرار می­دهد و تأثیری بر هوشیاری بیمار ندارد، ولی دارای سه خصوصیت بیهوشی عمومی شامل بی­دردی، شلی عضلانی و بی­حرکتی در موضع بیهوشی است (Tranquilli, Thurmon et al. 2013). بیهوشی ناحیه­ای داخل استخوانی روش پذیرفته شده و مفید برای بیهوشی در جراحی­های اندام حرکتی انسان، به خصوص جراحی­های ارتوپدی است.این روش به خصوص در مورد جراحی­های اورژانسی و جراحی­های انتخابی اندام حرکتی، بیمارانی که پرهیز غذایی داده نشده­اند و در موارد دیگر جراحی اندام حرکتی که القاء بیهوشی عمومی ممکن نیست یا خطرناک است دارای اهمیت ویژه است وتوصیه می­شود. همچنین بیهوشی ناحیه­ای ایجاد شده در روش داخل استخوانی در انسان 100% بوده است (Waisman, Roffman et al. 1995).

در بیماران اورژانسی مبتلا به شوک و تشنج و جراحی­های اضطراری مانند بیماران تصادفی و موارد سوختگی که بر اثر کلاپس عروق، کوچک بودن بیش از حد عروق، ترومبوز و موارد دیگر که دسترسی به عروق آنها امکان پذیر نبوده یا نیاز به اتلاف زمان زیادی دارد، روش تزریق داخل استخوانی می­تواند کمک کننده باشد (Orlowski, Porembka et al. 1990; Boucek and El Magd 2006). در بحث اطفال وکودکان در موارد طبیعی و اورژانس به دلیل کوچک بودن عروق، سختی یا عدم دسترسی به عروق یکی از روش­های اصلی القاء بیهوشی در آنها روش داخل استخوانی می­باشد و این روش به طور کامل جایگزین روش بیرون آوردن عروق به روش جراحی[2] دراطفال و حیوانات شده است (Stewart and Kain 1992; Haas 2004; Engle 2006; Neuhaus, Weiss et al. 2010).

 روش تزریق داخل استخوانی اولین بار توسط دکتر درینکر در سال 1922 در دانشگاه هاروارد کشف شد (Stewart and Kain 1992; Tobias and Ross 2010). روش تزریق داخل استخوانی یک روش مناسب است که با استفاده از وارد کردن سر­سوزن به فضای مغز استخوان، مایعات و دارو­ها به وسیله سینوزوئید­ها به ورید مرکزی استخوان داخل شده و با سرعتی برابر با روش تزریقی داخل رگی به گردش خون عمومی جذب می شوند (Orlowski, Porembka et al. 1990; Piermattei, Flo et al. 2006; Sarrafzadeh-Rezaei, Dalir-Naghadeh et al. 2008). بر خلاف تصور روش تزریق داخل استخوانی مطمئن و مشکلات و عوارض جانبی آن با درصد وقوع پایین­تر درمقایسه با روش داخل رگی است (Stewart and Kain 1992; Waisman, Roffman et al. 1995; Tobias and Ross 2010). علاوه بر این بیهوشی ناحیه­ای داخل استخوانی در انسان کمترین اثر را بر سیستم قلب و عروق و تنفس داشته است و اجرای این روش در بعضی موارد سریع­تر از روش داخل رگی صورت می گیرد (Waisman, Roffman et al. 1995; Sarrafzadeh-Rezaei, Dalir-Naghadeh et al. 2008).

2-1- مروری بر سابقه تحقیق

با توجه به جستجوهای بعمل آمده تا­کنون تحقیق قابل ذکری در این زمینه در دامپزشکی انجام نشده است.

– صدیقی و همکاران در سال 1380 با مقایسه القای بیهوشی به دو روش وریدی و داخل استخوانی توسط ترکیب دیازپام-استیل پرومازین-کتامین در 16 قلاده سگ نشان دادند تفاوت معنی داری بین ضربان قلب و تعداد تنفس دو گروه مشاهده نشد. میزان تضعیف رفلکس­های بیهوشی و شروع اثر داروهای بیهوشی نیز در هر دو گروه مشابه بود. تعداد نوتروفیلها 3روز پس از آزمایش بیشتر از گروه وریدی بود. همچنین براساس رادیوگرافهای تهیه شده در روز 14 پس از تزریق در 3 مورد اسکلروز و افزایش دانسیته در محل تزریق مشاهده شد که تغییرات فوق را میتوان حاصل از آماس مختصر و تحریک بافت استخوانی نسبت به روش وریدی دانست. در مجموع روش مایع درمانی و بیهوشی به طریق داخل استخوانی با استفاده ترکیبات دارویی به کار رفته در این تحقیق، روشی مطمئن و مناسب بوده و در مقایسه با روش داخل وریدی دارای اثرات سوء و جانبی نمی­باشد (Sedighi 2001).

– روزتی و همکاران درسال 1985 با مطالعه بر روی تجویز داخل استخوانی به عنوان روش جایگزین برای تجویز داخل رگی در اطفال از سال 1942 تا 1977 بر روی بیش از 4000 مورد گزارش دادند تنها 27 مورد استئومیلیت رخ داده که 6/0% موارد را شامل شده است. این درصد در مقایسه با آمار 7/3% عفونت موضعی ناشی از تزریق داخل رگی بسیار قابل قبول و مورد توجه می­باشد و نشان دهنده­ی مزیت این روش در اطفال می باشد (Rosetti, Thompson et al. 1985).

– استوارت وهمکاران در سال 1992 با بررسی روش تزریق داخل استخوانی به عنوان روش انتخابی برای بیهوشی اطفال نشان دادند یکی از مصادیق استفاده از بیهوشی داخل استخوانی افزایش تعداد نوزادانی است که تحت اعمال جراحی متعدد قرار می گیرند و یا به مدت طولانی دربخش مراقبت­های ویژه بستری شده و دیگر امکان دسترسی عروقی به آنها وجود ندارد. در این مطالعه برای اولین بار استفاده از بیهوشی عمومی به روش داخل استخوانی گزارش شده بود. همچنین نشان دادند که برای جراحی های کوتاه روش بیهوشی داخل استخوانی در موارد سختی دسترسی به عروق در کودکان زیر 5 سال باید در نظر گرفته شود. در نهایت پیشنهاد کردند در موارد­ی که می­خواهیم از این روش استفاده کنیم بعد از در نظر گرفتن مزایا و معایب آن تصمیم گیری نماییم (Stewart and Kain 1992).

– وایزمن و همکاران در سال 1995 با اجرای روش بیهوشی ناحیه ای داخل استخوانی در جراحی ارتوپدی 109 بیمار (انسان) به روش­های فیکس داخل استخوانی و دیگر روش­های ارتوپدی در اندام حرکتی بالایی و پایینی نشان دادند که در 106 بیمار بیهوشی به مقدار 100% و عالی بوده است و در 3 بیمار نیز به علت اجرای اشتباه تکنیک بیهوشی کافی ایجاد نشده است. همچنین مقدار لیدوکائین در پلاسما بعد از آزاد کردن تورنیکت زیر مقادیر سمی بوده است. همچنین اجرای این روش تحت شرایط آسپسی روش راحت و سریع و بدون مشکلات و پیچیدگی­های موضعی و سیستمیک بوده است (Waisman, Roffman et al. 1995).

[1] – Anesthesia

[2]  Cutdown

:

بیشترگونه های آكارین نه تنها برای انسان تاثیر زیان آوری ندارند، بلكه بسیاری از آنها به عنوان شكارچی و تجزیه كننده به مدیریت اكوسیستم كمك می كنند. به هر حال هنوز گونه های زیادی از آكارین ها هستند كه هم به صورت مستقیم و هم از طریق آسیب زدن به محصولات كشاورزی و دام ها تاثیر منفی برای انسان دارند. برخی از آنها از دیدگاه پزشكی، دامپزشكی و كشاورزی به عنوان آفت مطرح می باشند[5].

در گروه بند پایان، کنه ها مهم ترین ناقل اجرام بیماری زا محسوب می شوند.  دارای دوره زندگی طولانی بوده و مقدار زیادی از میزبان خون خواری نموده و قادرند با شرایط محیطی خود را  وفق دهند. از طریق نقل و انتقال دام به مسافت های طولانی انتشار می یابند. پاره ای از اجرام بیماری زا قادرند از طریق تخم کنه به نسل بعدی انتقال یابند.  از طرفی استراتژی های کنترل کنه ها تا حد زیادی بر اساس استفاده مکرر از سموم شیمیایی مثل سموم ارگانوفسفره و کاربامات ها است. مشكلات كنترل بند پایان انگلی حیوانات از طریق سموم شیمیائی شامل مقاومت در برابر سموم،  بقایای سموم در تولیدات دام و خطرات بهداشتی آن برای انسان و هم چنین اثرات مخرب زیست محیطی سموم شیمیائی و تداخل آنها با سموم گیاهی و صرف هزینه های ریالی و ارزی برای واردات سموم و تهیه مواد اولیه سموم می باشد كه روش كنترل زیستی را دارای جایگاهی خاص و ممتاز نموده است[1]. در سالهای اخیر كنترل زیستی انگها از جمله بند پایان به عنوان یكی از روش های جایگزین استفاده از سموم مورد استقبال تعداد كثیری از محققان انگل شناسی قرار گرفته است. مرور تحقیقات انجام شده از شروع قرن بیستم تا سال 1999 در مورد مقایسه اثر باكتری ها، قارچ ها، عنكبوت ها،  مورچه ها، سوسك ها، جوندگان ، پرندگان و سایر عوامل كنترل بیولوژیك بر كاهش جمعیت كنه ها نشان می دهد كه مهم ترین این عوامل کنترل کننده،  برخی از قارچ ها از جمله جنس Metarhizium  می باشند[12،6]. در این راستا دسته ای از موجودات حائز اهمیت در كنترل زیستی بندپایان،  قارچ ها هستند و استفاده از قارچ ها در کنترل کنه ها در دهه های اخیر شدت بیشتری گرفته است. تا كنون در سطح جهان اثرات انتوموپاتوژنیك قارچ ها ازجمله متاریزیوم آنیزوپلیه بررسی گردیده است و تاثیر برخی از سویه های آنها بر مراحل سیر تكاملی از جمله تخم، نوزاد و بالغ برخی کنه

 

 ها تائید گردیده است] 12[.

کنترل بیولوژیک دارای برخی مزایا نسبت به دیگر روشهای کنترل آفات به ویژه آفت کش های شیمیائی است. این روش  برای کاربر و محیط ایمن است، پس ماند ندارد و به مراتب مقرون به صرفه تر است.  معمولا پایدار است، نیاز به اقدام مجدد و مداوم مثل چیزی که در مورد استفاده از آفت کش ها لازم است ندارد و در بسیاری موارد به راحتی اجرا می شود. مزیت دیگر این که عوامل بیولوژیکی اغلب میزبان بسیار اختصاصی دارند[14].

 بزرگترین عیب کنترل بیولوژیک این است که اغلب کند است. اگر جمعیت یک آفت در حال حاضر در سطح ضرر اقتصادی باشد، آفت کش های شیمیائی پاسخ خیلی بهتری می دهند و برنامه دقیق برای موفقیت کنترل بیولوژیک ضروری است. عیب دیگر این که عوامل کنترل بیولوژیکی انگل را کاملا ریشه کن نمی کنند زیرا حیات خودشان به میزبان وابسته است. به هر حال کنترل بیولوژیکی ممکن است با دیگر روشهای کنترل آفات همراه شود. عیب دیگر این که ممکن است تداخل با سموم  به وجود آید. یعنی این که عامل کنترل بیولوژیک روی گیاه یا حشره مطلوب تغذیه کند. دقت در انتخاب عامل کنترل می تواند این مشکل را به حداقل برساند[14].

قارچ های پاتوژن بندپایان به طور کلی در یک گروه بزرگ به نام قارچ های انتوموپاتوژن طبقه بندی می شوند. 750 گونه قارچ در 56 جنس شناخته شده اند که برای بندپایان پاتوژن یا انگل هستند[15]. برخی از قارچ های انتوموپاتوژن  و نیز برخی ویروسهای انتوموپاتوژن به دلیل ایجاد مرگ و میر بالا، به عنوان تنظیم کننده های طبیعی در جمعیت میزبان عمل می کنند.[16].

قارچ های انتوموپاتوژن معمولا میزبان خود را از طریق اسپورهای اختصاصی آلوده می کنند. به کوتیکول حمله کرده، تکثیر شده و با ترشح آنزیم هایی نظیر پروتئاز و لیپاز، در آن نفوذ می کنند. نفوذ قارچ در هموسل و بافت های نرم میزبان توسعه می یابد و معمولا مرگ در سه تا ده روز بعد از آلودگی به دلیل دهیدراسیون، محرومیت غذائی، آسیب های مکانیکی و عمل سموم رخ می دهد. در شرایط مطلوب اسپورزائی قارچ روی لاشه توسعه می یابد و عفونت را در جمعیت میزبان تسهیل می کند و سیکل بیماری ادامه می یابد[17].

قارچ های انتوموفتورال (Entomophthoral) سازگاری بیشتری به سیکل زندگی میزبان نشان می دهند، در حالی که قارچ های میتوسپوریک (Mitosporic) بیشتر تمایل دارند به صورت فرصت طلب عمل کنند[18]. اعضای قارچ های انتوموفتورال و میتوسپوریک می توانند برای کنترل حشرات و جرب های آفت از طریق تلقیح در محیط استفاده شوند[19]. قارچ های میتوسپوریک برای استفاده به عنوان آفت کش مناسب ترند زیرا تولید انبوه آنها راحت تر از قارچ های انتوموفتورال است[20].

 كنه های هیالوما (Hyalomma) در مناطق گرمسیری، مرطوب و آب و هوای خشك در ناحیه گرمسیری آفریقا و نواحی جغرافیائی مناطق قطبی دنیای قدیم و نواحی شرقی یافت می شوند. این كنه ها به محیط های خشك و نواحی دارای رویش گیاهی كم، عادت دارند. در اطراف آشیانه پستانداران یا جایگاه دامها زندگی می كنند. بر روی طیف وسیعی از پستانداران شامل گاو، شتر، گوسفند و بز  خون خواری می كنند[2]. مراحل نابالغ بر روی جوندگان كوچك مثل موشهای ژربیل و خرگوش های صحرائی خون خواری می نمایند. كنه های هیالوما سیر تكاملی، دو و سه میزبانه دارند و بعضی از گونه های آنها بسته به نوع میزبان بین حالت دو و سه میزبانی متغیر هستند، طول مراحل سیر تكاملی ، به ویژه پوست انداز ی نوچه ها آن قدر به طول می انجامد كه كنه بتواند در طول زمستان های خشك و سرد زنده بماند. در انسان چندین گونه از این كنه ها ویروس تب خونریزی دهنده كریمه –  كنگو را منتقل می كنند و چندین گونه آنها عامل تیفوس كنه ای یعنی ریكتزیا كونوری (Rickettsia conorii ) را انتقال می دهند. عامل تب كیو یعنی كوكسیلا برونتی (Coxiella burneti) نیز ممكن است به وسیله كنه های هیالوما منتقل شود. در دام های اهلی خون خواری این كنه ها بر روی پا یا نواحی اطراف مقعدی میزبان به ناتوانی دام منجر می شود. ریكتزیا ارلیشیا بویس (Rickettsia ehrlichia bovis) كه عامل ارلیشیوز گاو می باشد به وسیله كنه هیالوما منتقل می شود. چندین گونه هیالوما، گونه های مختلف بابزیا را كه بیماری بابزیوز را در سگ ها و اسب ها ایجاد می نماید، منتقل می كنند. بسیاری از گونه های هیالوما قادرند گونه هائی از انگل تیلریا (Theileria) را منتقل كنند. برای مثال انگل تیلریا آنولاتا (Theileria annulata) كه عامل تیلریوز گرمسیری گاوان می باشد توسط این كنه منتقل می شود [2]. بررسی حاضر می تواند برای اولین بار در كشور اثرات استفاده از سویه های بومی قارچ های فوق را بر روی كنه بالغ هیالوما مارجیناتوم كه معضل بزرگی در آلودگی دام است و  باعث انتقال بیماری های تك یاخته ای، باکتریائی و ریكتزیائی در مناطق زیادی از كشور است را مورد ارزیابی قرار دهد.

فصل دوم: کلیات

1-2- کنه ها

1-1-2- تاریخچه

کنه­ ها انگل اجباری و خون خوار مهره داران به ویژه پستانداران و پرندگان می­باشند و در رده آراکنیدا  (Arachnida) یا شبه ­عنکبوتیان، راسته آکارینا (Acarina)، زیر راسته متااستیگماتا (Metastigmata) و  فوق خانواده ایکسودیده‏آ(Ixodidea)  قرار دارند. شامل دو خانواده کنه­ های سخت یا ایکسودیده  (Ixodidae)بالغ بر 241 گونه در 11 جنس و کنه ­های نرم یا آرگازیده  (Argasidae)دارای 183 گونه در 4 جنس می­باشند. خانواده آرگازیده بیشتر شامل کنه ­های طیور است. کنه‏ های سخت روی تگومنت دارای یک اسکوتوم سخت و براق از جنس کیتین هستند که مانند سپری بر روی سطح پشتی کشیده شده است. کنه ­های نرم فاقد این اسکوتوم سخت هستند ولی جلد آن ­ها آن ­چنان­که تصور می­شود نرم نیست، این جلد  بافت ناهمواری دارد. این بندپایان قرابت نزدیکی با جرب ­ها دارند ولی معمولا از جرب­ ها بزرگتر هستند و طول عمر بیشتری دارند. بیش از چندین سال زنده می­مانند و در طول این مدت به طور متناوب و با فواصل متغیر مقادیر زیادی خون می‏خورند ]6[.

اولین کسی که در طی مسافرت ­هایی که در سال­های 1890-1807 به ایران نمود و راجع به کنه ­های ایران و عوارض ناشی از گزش آن ها در انسان بحث نمود محققی به نام Dopreh است. در ادامه بین سال­های 1949- 1936 مطالعه وسیعی روی کنه­ های ناقل تب راجعه توسط Baltazar، Delpi، رفیعی و بهمنیار انجام پذیرفت. Delpi در سال‏های 1969 با همکاری رفیعی کنه ­های دامی ایران را شناسایی و کلید تشخیص ریخت شناسی کنه ‏های هیالوما (Hyaloma) و همافیزالیس (Haemaphysalis) را مورد توجه قرار داد. عباسیان در سال 1961 تنوع گونه­ای و گسترش کنه ­های سخت را در جنوب کشور مورد مطالعه قرار داد. مقامی در سال 1946 لیستی از کنه ­های ایران را منتشر نمود و مظلوم در سال 1971 انتشار جغرافیایی کنه ­های دامی را مورد بررسی قرار داد. Filipova در سال 1976 کنه­های سخت جوندگان ایران را مطالعه کرد. رهبری در سال 1995 کنه ­های سخت آذربایجان غربی را مورد بررسی قرار داد. هاشمی فشارکی و عبدی گودرزی در سال 1378 گونه ­های خانواده ایکسودیده در ایران را مورد شناسایی قرار دادند. رهبری و همکاران در سال 1384 به بررسی گونه ­های ریپی سفالوس در ایران پرداختند]34[.

:

یکی از مواد زیبایی جهت ترمیم ضایعات و پوسیدگی‌های کلاس پنج، کامپازیت‌های لایت کیور همراه با ادهزیوهای عاجی مختلف سلف اچ یا توتال اچ می‌باشد که باعث چسباندن ماده کامپازیت به عاج دندان می‌شوند(1). چسبندگی به عاج هنوز هم نسبت به چسبندگی به مینا چالش برانگیز بوده و ترمیمی چسبنده ممکن است به شکل باکفایت به سطح عاج اچ شده متصل نگردیده و باعث شکل گیری درز لبه‌ای و ریزنشت گردد(2).

مطالعات آزمایشگاهی گوناگونی بر روی ریزنشت ادهزیوهای سلف اچ و توتال اچ که عموماً دربرگیرنده ترمیم‌های کلاس پنج کامپازیتی است، انجام شده است. در این مطالعات جهت اندازه‌گیری ریزنشت، نمونه‌ها در محلولهای رنگی مختلفی مثل متیلن بلو، نیترات نقره یا فوشین بازی مغروق گردیده و عمق نفوذ رنگ در هر نمونه در حد فاصل رزین-عاج تعیین می‌گردد(3). جهت ارزیابی دقیقتر ریزنشت ترمیم‌های کامپازیتی علاوه بر روشهای قدیمی‌تر fluid filtration و Dye penetration لازم است که از روشهای جدید ارزیابی ریزنشت مثل Dye extraction استفاده گردد. در این روش جهت تعیین ریزنشت، میزان حل شدن محلول رنگی متلین بلو در اسیدنیتریک، توسط دستگاه اسپکتروفوتومتر با طول موج 550 نانومتر، اندازه‌گیری می‌گردد. بنابراین در این تحقیق نیز جهت ارزیابی دقیق‌تر ریزنشت ترمیم‌های کامپازیتی با ادهزیوهای توتال اچ و سلف اچ، علاوه بر روشهای متداول fluid filtration و  dye penetration  از روش جدیدتر dye extraction استفاده شد و با در نظر گرفتن روش fluid filtration بعنوان کنترل روشهایی را که با هم ارتباط معنی‌دار دارند، مشخص نمودیم. همچنین میانگین ریزنشت ادهزیوهای توتال اچ و سلف اچ مطالعه با توجه به سه روش مختلف ارزیابی ریزنشت، مورد بررسی قرار گرفت.

کامپازیت رزین ها:

یکی از مواد زیبایی جهت ترمیم ضایعات و پوسیدگی‌های کلاس پنج که در ناحیه‌ی طوق دندانی ایجاد می‌شوند کامپازیت رزین‌های لایت کیور همراه با ادهزیوهای عاجی است. از لحاظ مشخصات هر کامپازیت دارای چهار جزء ساختمانی است: ماتریس پلیمری، ذرات پرکننده،

 

 عامل اتصال دهنده دو جزء فوق الذکر و نوعی آغازگر. ماتریس جزء متداوم است که سایر اجزاء بدان افزوده می‌شود. غالب ماتریس‌های کامپازیتها دارای اساس رزین Bis-GMA (بیسفنول A- گلیسیدیل متاکریلات) می‌باشند. برخی کامپازیتها به جای Bis-GMA از یورتان دای متاکریلات (UDMA) استفاده می‌کنند، حال آن که گروهی دیگر ترکیب دو ماده را به کار می‌برند. اخیراً برخی از سازندگان به عنوان جزیی از ماده TEG-DMA را اضافه می‌کنند (تری‌اتیلن گلیکول دای متاکریلات)، که نوعی رزین دارای گرانروی اندک است که به عنوان رقیق کننده به کار می‌رود.

فرمول ماده‌ای که از Bis-EMA استفاده می‌کند(بیسفنول A، پلی اتیلن گلیکول دی اتر دای متاکریلات) ممکن است خواص کاربردی  بهتری یافته و انقباض حجمی کمتری بیابد(4). ذرات پرکننده معمولاً نوعی شیشه (مثل شیشه باریوم) یا دی‌اکسید سیلیکون هستند که به ماتریس افزوده می‌شوند تا خواص فیزیکی آن را بهبود بخشند. پرکننده‌ها شفافیت را بهتر نموده، از ضریب انبساط حرارت کاسته، انقباض پلیمریزاسیون را کم کرده، ماده را سخت‌تر، متراکم تر و مقاوم‌تر در برابر سایش می‌نمایند. عموماً هرچه درصد پرکننده افزوده شده بیشتر باشد(چه از نظر حجمی و چه از نظر وزنی)، خواص فیزیکی کامپازیت بهتر خواهد شد، افزودن پرکننده یک حداکثر مشخص دارد، که پس از آن، ماده برای کاربرد بالینی گرانروی بیش از حد پیدا می‌کند.

سطح ذرات پرکننده به سایلن آغشته شده است. این ماده نوعی عامل اتصال دهنده است که هدف از کاربرد آن ارتقای چسبندگی به ماتریس است. بدون این عامل اتصال دهنده، کامپازیت به قدر کافی قوی نبوده و ذرات پرکننده به مجرد رسیدن به سطح، به دلیل سایش انتقالی تمایل به کنده شدن از ماتریس دارند(5). آغازگر واکنش پلیمریزاسیون کامپازیتها را فعال می‌نماید. ایجاد فعالیت ممکن است با واکنش شیمیایی یا قرارگیری در معرض نور با طول موج صحیح، آغاز گردد. غالب مواد ترمیمی کامپازیتی رایج امروزین متکی برآغاز پلیمریزه شدن با قرارگیری در معرض نور مرئی در دامنه 460 تا 480 نانومتر (نورآبی) می‌باشند.

ویژگی های فیزیکی کامپازیت رزین ها:

کامپازیتها در سالهای اخیر دائماً در حال پیشرفت بوده‌اند و این پیشرفت به حدی رسیده که آنها را با دوام، زیبا و قابل اعتماد نموده است. در استفاده توام با یکی از سیستم های اتصال دهنده، کامپازیتها پیوندی قابل اعتماد و بادوام به مینا پیدا می‌کنند. با وجود این که اتصال به عاج هنوز در حد اتصال به مینا قابل اعتماد نیست، ولی سیستم های اتصال یابنده به عاج نیز طی سالهای گذشته متداواماً بهبود یافته است. کامپازیتها ویژگی‌های نامطلوب متعددی دارند که برای حصول موفقیت بالینی دراز مدت باید برآنها غلبه کرد. انقباض حجمی حین پلیمریزاسیون این مواد می‌تواند به بزرگی 7 درصد بوده و ایجاد نیروی انقباضی 4 تا 7 مگاپاسکالی نماید که منجر به شکست و ترک برداشتن لبه‌های مینایی می‌گردد(6و7).

تنش‌های ناشی از انقباض که در مرحله قبل از حالت ژل مانند پلیمریزاسیون روی می‌دهند به شکل موثر توسط خمش و سیلان مواد مرتفع می‌گردند و تنش‌های باقیمانده در طول زمان می‌توانند منجر به خستگی داخلی ماده و یا  خستگی در حد فاصل رزین کامپازیت با دندان گردند. این تنش ها ممکن است موجب شکل‌گیری درز بین رزین ترمیمی و دیواره حفره بخصوص در نواحی دارای ضعیف ترین پیوند گردند(معمولاً عاج یا سمان). درزهای لبه‌ای ممکن است منجر به ریزنشت، حساسیت، تغییر رنگ لبه‌ای ترمیم و عود پوسیدگی گردد(8). روش‌های سخت کردن لایه‌لایه، کاربرد لاینرهای رزینی انعطاف پذیر و لاینرهای گلاس یونومر تقویت شده با رزین دیر سخت شونده، همگی برای کمک بر خنثی سازی اثرات تنش‌های پلیمریزاسیون و انقباض پیشنهاد شده‌اند(9). کامپازیتها ضریب انبساط حرارتی دو تا شش برابر بالاتر از نسج دندان دارند(10). این بدان معناست که کامپازیت در پاسخ به تغییرات درجه حرارت مثل زمان مصرف قهوه داغ یا بستنی به میزان بیش از نسوج دندان منبسط یا منقبض می‌شود. این عدم تطابق موجب از دست رفتن اتصال و ریزنشت بیشتری می‌گردد(8).

بهینه سازی مداوم سیستم های اتصال یابنده، به خنثی سازی برخی مشکلات ذاتی همراه با کامپازیتها کمک نموده است. کامپازیتهای بدون انقباض، روشهای نوردهی خزنده یا نوردهی با آغاز ملایم و قوس پرانرژی پلاسما و یا کاربرد نور لیزر به هدف به حداکثر رساندن ظرفیت پلیمریزاسیون  مورد تحقیق بوده و براساس فرضیه‌های مختلف استوارند که تلاش همه آنها افزایش پایداری در محیط پرتغییر و تحول دهان است(11).

ویژگی های کاربردی کامپازیت رزین ها:

یک فاکتور مهم برای کلینیسین در انتخاب کامپازیت رزین نحوه کاربرد ماده است. تنوع زیادی در ویسکوزیته‌ی کامپازیت رزین‌ها وجود دارد که ضرورتاً ارتباطی با محتوای فیلر ندارد. کامپازیت رزین‌ها براساس ویسکوزیته‌خود به انوع معمولی، قابل تراکم و قابل سیلان طبقه‌بندی می‌شوند. این ویسکوزیته به خوبی تخلخل ها و حبابها، روی تطابق ماده با دیواره حفره یا با لایه‌های قبلی کامپازیت اثر دارد. به هر حال، وقتی ویسکوزیته خیلی پایین باشد به عبارتی کامپازیت رزین فلو باشد خطر تخلخل‌های داخل ترمیم به همان نسبت افزایش می‌یابد(12).

مواد با درجه‌های ویسکوزیته مختلف در طبقه بندی‌های متفاوت حضور دارند که این به معنی وجود دامنه وسیعی از غلظت است. تغییرات اضافی در ویژگی‌های کاربردی با تغییرات در حرارت و رطوبت مشاهده شده است.

کامپازیت رزین‌ها مواد نرمی هستند و کار با آنها آسان است. وسایل زیادی از نظر تنوع شکل و پوشش سطح عرضه شده‌اند و برای قرار دادن و شکل دادن کامپازیت رزین‌ها در دسترس‌اند. محتویات کیت وسایل شامل یک وسیله‌ی تیغه‌دار، یک کاندنسور گرد کوچک با لبه‌های گرد شده و و قلم مو‌های مختلف است. یک گاز مرطوب شده با الکل یا رزین مایع ممکن است برای تمیز کردن قسمت فعال وسیله حین کار با رزین کامپازیت استفاده شود. این کار از چسبیدن ماده روی وسیله جلوگیری می‌کند. استفاده از رزین‌های مایع به عنوان لوبریکنت باید کاملاً کنترل شده باشد چون این مواد قابلیت رقیق کردن کامپازیت رزین و ایجاد تغییرات در ویژگی‌های فیزیکی را دارند. علاوه بر این الکل استفاده شده برای تمیز کردن وسایل باید کاملاً تبخیر شود تا از حل شدن رزین جلوگیری گردد(13).